متولی مسجد و ریش‌سفیدان نیز در جلوی چراغ‌خونه می‌ایستند و خدامی که نوبت کشیک‌کشان است در مقابل آن‌ها صف می‌کشند.

برای شروع مراسم چراغچی، شمعدان‌ها و چراغ توری‌ها را از چراغ‌خونه آورده و به ترتیبی که شمعدان‌ها و چراغ‌ها یک‌درمیان قرار گرفته باشند روی زمین می‌چیند.

سپس چراغچی شمعدانی را از ردیف چراغ‌ها و شمعدان‌ها به دست گرفته و به ترتیب زیر اشعار و دعاهایی را با صدای بلند می‌خواند:

شب شد و مشعل دین محمدی روشن شد/ آفاق ز نزد قدمش گلشن شد

آنجا که زدند سیخ چراغش به زمین/ برکاس خانهٔ خارجی محکم شد

اول به مدینه مصطفی را صلوات/ دوم به نجف شیرخدا را صلوات

سوم به کربلا به شمر ملعون لعنت/ چهارم به طوس غریب الغربا را صلوات

از معجزه تو یا امام هشتم/ از خشت طلا گل سفیدی سر زد

به خدا گفته بر همه آیات/ به میم اوّل نام محمدی صلوات

(خدّام هم نوا صلوات می‌فرستند)

تنت گر بیفتد میان بلا، مترس و ملرز و به سر حیدر سه مرتبه بلند و جلی لبیک از نجف بشنو بگو یا علی

 (خدّام هم نوا سه مرتبه یا علی می‌گویند)

«خطبه‌خوان» جلو سقاخانه، خطبه مخصوص شمع و چراغ را با صدای رسایی به این ترتیب قرائت می‌کند:

«اعوذ بالله من الشیطان الرجیم. بسم الله الرحمن الرحیم

نیکوترین حمدی که مخصوص بارگاه قرب اِله به وجه احسن و طریق مستحسن، بیان و تبیان می‌نماید مخصوص ذات پاک احسن الخالقین که چمن رسالت و نبوّت از زلال چشمه‌سار اوست و خرّمی سرو جویبار امامت و ولایت از نسیم مکرمت اوست از جهت ترویج روح کثیر الفتوح حضرت خاتم‌الانبیاء (خدام به‌عنوان تعظیم خم می‌شوند) و زبده الاصفیاء و نور چراغ هدایت و شمع فانوس وضوء مشکوت طهارت و شعاع شعله عصمت و مفتاح قنادیل انوار محسوب اِله، حضرت خاتم‌الانبیاء و المرسلین (خدام به‌عنوان تعظیم خم می‌شوند) و شفیع المذنبین اعنی محمدا صلی الله علیه و آله سیّد المنتجبین فاتحه (خدام آهسته فاتحه می‌خوانند). در جهت نثار مرقد منّور و مشهد معطّر ولی مظفّر قاسم طوبی و سَقَر ضجیع طاهره اطهر اسد الله الغالب کُلّ غالب و مطلوب کل طالب و هجیر ثالب و نقطه دائره المطالب امام المشارق و المغارب الذی حبّه فرض علی الحاضر و الغائب مولانا علی بن ابیطالب (خدام به‌عنوان تعظیم خم می‌شوند) علیه السلام و عَلی زوجه السیده الجلیله الجمیله الکبری بنت خیر االانبیاء فاطمه الزهرا سیده نساء العالمین وَعَلی وَلَده السید المجتبی (خدام به‌عنوان تعظیم خم می‌شوند) و الامام المرتجی حدیقه خاتم‌الانبیاء رابع اصحاب الکساء برادر ارجمند حضرت ابا عبدالله الحسن المجتبی فاتحه (خدام به‌عنوان تعظیم خم شده وآهسته فاتحه‌ای می‌خوانند.)

از جهت ارسال صلوات نامیات و هدایا و تحف با برکات به‌سوی ارواح قدسیه منورات و اشباح نورانیه معطّرات و نفوس قدسیه طاهرات اهل بیت عصمت و طهارت و بقیه آل طه و یاسین و افلاذ کَبَدَ سید المرسلین خصوصاً غریب العراقین و شفیع المطاع فی الدارین ریحانه رسول ثقلین خامس آل عبا، گلگون کفن صحرای کربلا غریب قادسیّه و تشنه ماریه نور دو دیده پیغمبر خدا فرزند دلبند حضرت اسدالله سرور سینه سیده النساء برادر ارجمند حضرت مجتبی مولانا و مولی الکونین و نور العینین و سبط الرسول الثقلین اَلباکی لعزاء الولدین اعنی حضرت با رفعت با شوکت با عصمت حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) روحنا و ارواح العالمین لَهُ الفدا و علی اولاده سجاد و الباقر و الجعفر و الکاظم سلام اللهعلیهم و علی هفتادو دو تن شهدای دشت کربلا سیّما ابوالفضل العباس و قاسم ابن الحسن و مسلم بن عقیل و هانی بن عروه و حبیب بن مظاهر و مسلم بن عوسجه و الحر شهید الریاحی و علی زینب تقیه و الکلثوم مرضیه و علی سکینه و رقیه فاتحه (خدام به‌عنوان تعظیم خم شده آهسته فاتحه‌ای می‌خوانند.)

از برای هدیه آستان ملائک پاسبان حضرت ثامن الائمه المعصومین و ضامن الغربا و المساکین سرو بوستان حدیقه مصطفی سلطان سریر ولایت ارتضاء شمس الشموس و انیس النفوس المدفون بارض طوس الرّضا المرتضی المجتبی الراضی بالقدر و القضا السلطان مولانا علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیه و الثنا و علی التقیه و النقیه و الحسن فاتحه (خدام به‌عنوان تعظیم خم شده آهسته فاتحه‌ای می‌خوانند.)

از جهت سلامتی اعلیحضرت صاحب الدعوه النبویه و الصلوه الحیدریه و العصمت الفاطمیه و الحلم الحسنیه و الشجاعه الحسینیه و العباده، السجادیه و المآثر الباقریه و الاثار الجعفریه و العلوم الکاظمیه و الحجج الرضویه و الجواد التقویه و النقاوه النقویه و الهیبه العسکریه و الغیبه الالاهیبه صاحب الامر و العصر و الزمان بقیه الله فی الارضین اعنی اعلیحضرت قائم علیه آلاف من التحیه و الثناء فاتحه (خدام به‌عنوان تعظیم خم شده آهسته فاتحه‌ای می‌خوانند.)

از جهت دوام عمر دولت (خدام هم نوا آمین می‌گویند). از جهت قبولی طاعات و عبادات علمای گرام (خدام: آمین)

الخواص و العوام (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

الهی مراد بندان (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

حاجت حاجتمندان (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

شفای جمله بیماران (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

ادای قرض قرض‌داران (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

نجات اسرای مسلمان (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

امنیت و رفاهیت و ارزانیت بلاد ممالک محروسه ایران (خدام: آمین)

به خصوص در این بلاد و سایر بلاد خراسان (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

از جهت سلامتی مسافران (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

به خصوص حجاج بیت الله الحرام (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

از جهت قبول خدّام والا مقام (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

و بابایان (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

و ریش‌سفیدان (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

و صاحب منصبان (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

و فراشان والامقام با احتشام (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

و پیشخدمتان فرزند خیر الانام (خدام: آمین)

از جهت قبول خدمات ناظران (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

قهوه‌چیان (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

روضه‌خوانان (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

نوحه‌خوانان (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

سینه‌زنان (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

آمرزش والدین حاضر (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

غائبین (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

بانیان (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

واقفین (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

ملتمسین (خدام هم نوا آمین می‌گویند)

به حقّ محمد و آله و به حرمه سوره المبارکه الفاتحه.

(خدام فاتحه می‌خوانند).

پس از خطبه‌خوان، «چاوش» خوان اشعاری از محتشم کاشانی را که مربوط به فاجعه کربلاست با صدای خوشی می‌خواند و در پایان هر مصرع خدّام صلواتی می‌فرستند.

پس از پایان مراسم شمع و چراغ افرادی که نوبت کشیک آنان است شمع‌ها و چراغ‌ها را می‌بوسند و به ترتیب به خدام پهلوی خود می‌دهند.

به همین نحو شمع‌دانها و چراغ‌ها به وسیله همه خدّام زیارت شده دست به دست می‌گردد تا به محل اولیه می‌رسد. با این ترتیب نوبت خدمت کشیک قبلی تمام می‌شود و نوبت به کشیک بعدی می‌رسد. این مراسم را از گذشته مراسم «شمع و چراغ» و گاهی مراسم «شامگاه خدام» می‌نامند.

در پایان خاطر نشان می‌شود که مشاغل «خطبه‌خوانی»، «چراغچی» و «چاوشی» در تکیه «بیدآباد» موروثی است. برای نمونه چند پشت از پدران خطبه‌خوان فعلی ذکر می‌شود که در زمان حیات خود در دههٔ اول محرّم خطبه‌خوانی می‌کرده‌اند.

حاج زین العابدین ابراهیمیان خطبه‌خوان فعلی فرزند کربلایی حاجی محمّد، کربلایی حاجی محمّد برادر کربلایی احمد، کربلایی احمذ فرزند شیخ ابراهیم، شیخ ابراهیم فرزند حاج محمّد که خود فرزند حاج ابراهیم بوده است خطبه‌خوانی را از اعقاب خود به ارث برده است.

* گزارش از حمید رضا حسنی، کارشناس مردم شناسی و رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شاهرود

انتهای پیام/