گذشته از تنوع اجناس و دیگر مزایا، فضای قدیمی، معماری سنتی، دیوارهای قرینه و سقف‌های زیبای گنبدی بازارهای تاریخی نیز عاملی برای بازدید گردشگران و مسافران از بازارهای تاریخی است. 

خوشبختانه در استان سمنان نیز در کنار پاساژها، فروشگاه‌ها و مغازه‌های جدید، بازارهای تاریخی این استان هنوز معماری قدیمی و اصالتشان را حفظ کرده‌اند و با گشت‌وگذاری در این بازارها می‌توان علاوه بر مشاهده معماری متناسب با آب‌وهوای استان در این بناهای تاریخی، محصولات استان را نیز به یادگار و به سوغات برد. 

بازار سمنان

بازار سمنان، در حدود ۱۸۰ سال قبل، در اوایل سلطنت سلسله قاجاریه ساخته شده است، این بازار که به سبک معماری سنتی ایران با سقف‌های خشتی و آجری، متناسب با وضعیت آب‌وهوای خاص منطقه کویری ساخته شده در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین مراکز خرید و فروش کالاها در سمنان است. 

نور داخل بازار به‌وسیله نورگیرهای شیشه‌ای بزرگی که بر بالای هر طاق ساخته شده تأمین می‌شود. عناصر اصلی بازار سمنان را کاروانسرا، حمام، مسجد، تیمچه و تکیه تشکیل می‌دهد. 

سر در شمالی بازار آجرکاری شده و دارای پایه‌های سنگی و پشت بغل‌های زیبای کاشی‌کاری است. کتیبه‌ای از کاشی لاجوردی که قسمتی از سوره مبارک «اقراء» به خط ثلث را در بر دارد نیز بر بالای سر در به چشم می‌خورد. 

بازار عمومی شهر سمنان در گذشته متشکل از راسته‌بازار و بازار شیخ علاءالدوله (بازار مرده‌ها) بوده است. بازار عمومی به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شده است، بازار شمالی که تقریباً ۵/۱ کیلومتر طول دارد و کماکان به نام قدیمی خود «راسته‌بازار» خوانده می‌شود، از تقاطع خیابان‌های نظامی و یغما (شهدا) آغاز می‌شود و تا خیابان امام خمینی (ره) ادامه می‌یابد. 

این بازار دارای سقف و طاق ضربی است که روی طاق‌های جناغی استوار شده است. پنجره‌های شیشه‌ای بزرگ بر بام آن نصب شده است که نور داخل بازار را تأمین می‌کند. در این بازار سه حمام و پنج مسجد و چهار کاروانسرای مخروبه و یک تکیه بزرگ به نام ناسار وجود داشته که در حال حاضر بخشی از این آثار از جمله تکیه ناسار موجود است. 

تکیه ناسار دارای یک سالن بزرگ برای انجام مراسم سوگواری ایام ماه محرم و چندین باب مغازه است که بر بالای آن ایوان و بالکن سرتاسری به چشم می‌خورد، بزرگ‌ترین آب‌انبار سمنان و یک مسجد کوچک نیز در این تکیه قرار دارد که سقف تکیه را شیروانی بزرگ با پنجره‌های مشبک پوشانده است. 

در جریان نوسازی سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۰، دو سر در بسیار زیبا در شمال و جنوب راسته‌بازار ساخته شد. بازار جنوبی در امتداد راسته‌بازار است و به دلیل نزدیکی با حرم مطهر حضرت یحیی بن موسی رضا (ع)، «بازار حضرت» خوانده می‌شود. بازار حضرت به طول تقریبی ۲۰۰ متر از خیابان امام خمینی (ره) شروع شده و به تکیه بزرگ پهنه که در محله اسفنجان قرار دارد، ختم می‌شود. این بازار نیز دارای تعدادی مغازه است. در شمال بازار حضرت سردر جالب توجهی بنا شده که به سر در جنوبی راسته‌بازار شباهت کامل دارد. 

نکته جالب توجه اینکه دو قسمت این بازار طوری ساخته شده که در تابستان‌ها خنک و در زمستان‌ها نسبتاً گرم است. راسته‌بازار و بازار حضرت کنونی در اصل به هم متصل بوده و راسته‌بازار اصلی شهر را تشکیل می‌دادند ولی در زمان پهلوی اول به دلیل خیابان‌کشی و شهرسازی، بازار بزرگ به‌وسیله خیابان امام خمینی (ره) فعلی به دو قسمت تقسیم شده است که هم‌اکنون به آن بازار شمالی و بازار جنوبی یا بازار حضرت می‌گویند. بازار سمنان به شماره ۱۷۴۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. 

بازار شیخ علاءالدوله سمنانی
این بازار یکی از کهن‌ترین بازارهای استان سمنان است که تاریخ بنای آن را به دوره ایلخانیان و پیش از آن منتسب می‌دانند. 

بنای بازار به‌وسیله شیخ علاءالدوله سمنانی از عارفان مشهور ایران در قرن هفتم و هشتم هجری قمری و هم‌زمان با بنای شبستان شیخ علاءالدوله مسجد جامع ساخته شده است. این بازار به دلیل اینکه در گذشته به گورستان قدیمی علمدار متصل بوده به «بازار مرده‌ها» نیز شهرت دارد. بازار شیخ علاءالدوله دارای طاق‌های ضربی بلند و سراسر آن با آجرکاری زیبایی پوشیده شده است. 

در اطراف قوس سردر، کتیبه‌ای از کاشی لاجوردی به چشم می‌خورد که قسمتی از سوره شریفه نور به خط ثلث بر روی آن نوشته شده است. این بازار در گذشته مرکز خریدوفروش کالا و مایحتاج مردم بود اما به‌مرور زمان اهمیت خود را از دست داده است. 

بازار شاهرود

این بازار در مرکز شهر شاهرود قرار دارد و قدمت احداث آن به دوره قاجار می‌رسد. مجموعه بازار شاهرود از زمان ساخت تا کنون همواره توسعه یافته و بخش‌های جدیدی به آن الحاق شده است. در بدنه بازار بناهایی چون کاروانسرا، بارانداز، مسجد و گرمابه تعبیه شده است. 

بازار شاهرود از دو راسته اصلی به نام «راسته‌بازار» و «بازار انارکی‌ها» تشکیل شده و دارای پنج ورودی اصلی است. این مجموعه با مساحتی بالغ بر ۱۸ هزار متر مربع دارای بیش از ۲۵۰ باب مغازه است. شالوده اصلی بازار خشت خام است و پوشش گنبدها از خشت و آجر است که با چهار فرم مختلف اجرا شده است. بخش‌هایی از گنبدها و گرمابه و جداره بازار اصلی در سال‌های گذشته مرمت شده است. این بنا به شماره ۲۲۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

بازار دامغان

این بازار در دوره قاجاریه بنا شده و از نظر موقعیت مکانی در راسته خیابان امام دامغان واقع است و از غرب به شرق امتداد دارد. سقف دالانی بازار به‌صورت گنبدهایی است که این گنبدها یک در میان دارای نورگیر است. در داخل بازار، امامزاده نورا…، مسجد، مدرسه علمیه، کاروانسرا، بارانداز، تیمچه، آب‌انبار و… وجود داشته که هر قسمتی از بازار نامی خاص داشته که از جمله این نام‌ها می‌توان به راسته‌بازار، بازارچه نواب، قیصریه و… اشاره کرد. 

بازار دامغان بر اثر گسترش شهرسازی به دو قسمت تقسیم شده که شامل «راسته‌بازار بزرگ» و «قیصریه» می‌شود که امروزه به کوی قیصریه معروف است. در حال حاضر از آثار تاریخی به جا مانده در قیصریه می‌توان به یک گنبد کامل در قسمت ورودی مسجد جامع با پایه تویزه‌های آن و مدارس علمیه مانند مدرسه فتحعلی بیک و مدرسه مطلب خان اشاره کرد. 

راسته‌بازار بزرگ کنونی نیز در امتداد خیابان امام و از غرب به شرق واقع شده است. سقف دالانی بازار به‌صورت گنبدی با نورگیرهای متعدد است که در حال حاضر اکثر مغازه‌ها نیز دارای سقف گنبدی و بعضی از مغازه‌ها به خاطر ریزش سقف‌ها و انجام تعمیرات در دوره‌های بعدی داری سقف مسطح تیرپوش است. 

برای بازسازی و مرمت بازار دامغان در سال‌های گذشته فعالیت‌هایی انجام شده که شامل گاهگل‌اندود کردن و عایق‌بندی پشت بام، مرمت و اصلاح ناودان‌های مسیر باران، مرمت بعضی از ستون‌ها، تعمیر و مرمت اساسی تعدادی از گنبدها، آجرفرش کف بازار، سفیدکاری تمامی سقف گنبدها و مرمت و احیاء تمام نورگیرها است. 

این اثر که پایه‌های اصلی آن دوره صفویه ایجاد و در دوره قاجاریه مرمت شده به شماره۲۹۱۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. 

بازار آرادان

این بازار در دوره قاجاریه بنا شده و به نظر می‌رسد بر روی بنای قدیمی‌تری ساخته شده است. این بازار به دلیل هم‌جواری با جاده ابریشم در گذشته کاربرد تجاری داشته و استراحتگاه کاروانیان این جاده بوده است. این بازار کوچک سرپوشیده از چند باب مغازه تشکیل شده و محل خریدوفروش ارزاق و مایحتاج مردم است. این بازار در قسمت مرکزی شهرستان آرادان در نزدیکی گرمسار واقع شده است. 

این بازار به شماره ۳۵۴۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. 

 

* گزارش از سمانه سلطانی‌پور، مسئول روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان

انتهای پیام/