به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، فریار اخلاقی با بیان این که طرح مذکور در فاز سوم با چالش حفظ و بهره‌برداری از نمونه‌های زبانی صوتی ارزشمند گردآمده است،به تشریح فعالیت های انجامشده برای تکمیل این طرح پرداخت و گفت :«سابقه طرح ملی اطلس زبانی ایران به اوایل دهه پنجاه زمان گردآوری نمونه‌های گویشی از آبادی‌های کشور برمی‌گردد، زمانیکه فرهنگستان زبان و سازمان جغرافیایی ارتش با مشارکت یکدیگر در طرح \"فرهنگساز\" را اجرا کردند.»
او‌افزود: «بر اساس این طرح قرار بوداز هر آبادی بالای ده خانوار کشور و به ازای هر گونه زبانی رایج، یک نمونه گویشی گردآوری شود.»
استادیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه عنوان کرد: «مبنای گردآوری پرسش‌نامه‌ا‌ی بود که با هدف مستندسازی ویژگی‌های عمده‌گونه‌های زبانی ایران در فرهنگستان زبان تهیه شده بود.»
اخلاقی در ادامه توضیح داد: «این پرسشنامه مشتمل بر 105 واژه و عبارت و 36 جمله بود که گویشور در همراهی با فرد مصاحبه‌کننده، تک تک آن‌ها را به گویش خود دو بار تکرار می‌کرد و کل جلسه هر مصاحبه بر روی یک نوار کاست ضبط می‌شد.»
او خاطرنشان کرد: «هرچند این طرح در سال 1357 و در جریان تحولات زمان پیروزی انقلاب اسلامی متوقف شد، اما گنجینه کاست‌های گردآوری‌شده به رغم چند بار جابه‌جایی بین ارگان‌های مختلف تا حد زیادی محفوظ ماند و سرانجام در اواخر دهه هفتاد به سازمان میراث فرهنگی کشور تحویل داده شد.»
شناسایی گوناگونی زبانی ایران و ترسیم نقشه‌های زبانی
مدیر علمی طرح اطلس زبانی ایران، طرح «فرهنگساز » را ضبط کاربرد واژه‌ها، عبارات و جمله‌های پرسشنامه از تمامی گونه‌های زبانی رایج در بخش‌های روستایی کشور ایران عنوان کرد که با هدف شناسایی گوناگونی زبانی ایران، ترسیم نقشه‌های زبانی بازنمودی (display map) و در نهایت ترسیم اطلس زبانی کشور انجام می‌شد.
او گفت: «این طرح گردآوری همزمان داده‌ها به صورت صوتی در میدان و آوانویسی نوارهای صوتی در مرکز را دنبال می‌کرد.»
اخلاقی در ادامه اظهارداشت: «در جریان گردآوری نمونه‌های گویشی در دهه پنجاه، نمونه‌های گویشی برخی از استان‌ها از جمله استان خراسان بزرگ (شامل سه استان خراسان شمالی، رضوی و جنوبی) و استان سیستان و بلوچستان به طور کامل گردآوری شد، در برخی از استان‌ها از جمله استان کرمان و استان زنجان این اقدام نیمه‌تمام ماند و در شماری از استان‌ها از جمله استان‌های گیلان، مازندران، آذربابجان غربی و آذربایجان شرقی نیز اصلا به اجرا درنیامد.»
امکان بهره‌برداری از گنجینه گویشی گردآمده
او سپس گفت: «با احیای طرح در دهه 1380 و با مدیریت علمی یداله پرمون، مقرر شد اقدامات انجام شده در قالب طرح فرهنگساز، فاز نخست طرح اطلس زبانی ایران در نظر گرفته شود.»
استادیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: «قرار شد این فاز با هدف امکان بهره‌برداری از گنجینه گویشی گردآمده در دهه پنجاه و فراهم آمدن داده‌هایی قابل مقایسه از سراسر کشور، گردآوری اطلاعات از سایر مناطق کشور که تحت پوشش فرهنگساز قرار نگرفته بودندو با همان رویه و همان پرسشنامه ادامه پیدا کند.»
اوتصریح کرد :« با توجیهات علمی، برنامه‌ریزی‌های لازم برای تبدیل‌کردن طرح به طرحی پویا و رایانه‌ای انجام گرفت که البته لازمه آن دیجیتال کردن نمونه‌های گویشی و نگارش بسته‌برنامه رایانه‌ای خاص طرح بود که هر دو در دستور کار قرار گرفت.»
مدیر علمی طرح اطلس زبانی ایران اظهار داشت: «در سال‌های اولیه دهه هشتاد، گردآوری نمونه‌های گویشی از استان‌هایی که گردآوری داده های زبانی طبق طرح فرهنگساز در آن‌ها شروع نشده یا به اتمام نرسیده بود آغاز شد که استان‌های کرمان، مازندران، گیلان، لرستان و هرمزگان را در بر می گرفت.»
او در ادامه با بیان این که در سال‌های 83 و 84 نسخه اولیه نرم‌افزار آماده شد، تصریح کرد: «برای استفاده از امکانات نرم‌افزار لازم بود فایل‌های صوتی موجود از گونه‌های زبانی با دقت زیادو با الفبایIPA آوانویسی رایانه‌ای شوند، برای این منظور حدود پانزده فارغ‌التحصیل رشته زبان‌شناسی دوره دیده که به ظرایف آوانویسی مسلط بودند به آوانویسی داده‌های زبانی مشغول شدند که حاصل کار آوانویسی 5600 نمونه زبانی است.»
اخلاقی با بیان این که طرح اطلس سال 1386 به دنیال تحولات پیش آمده در پژوهشکده و پژوهشگاه میراث فرهنگی برای چند سال متوقف شد و در سال 1394 فاز جدید آن (فاز سوم و کنونی) آغاز به کار کردگفت: «این طرح در فاز جدید که ادامه فازهای پیشین و مکمل آن‌ها است، شامل مستندسازی، بررسی و ترسیم نقشه‌های زبانی رایانه‌ای گستره زبان‌های ایرانی و غیرایرانی رایج در مرزهای جغرافیایی کشورایران است.»
از هر آبادی بالای ده خانوار کشور یک نمونۀ گویشی
او با اشاره به این که در این طرح از هر آبادی بالای ده خانوار کشور یک نمونۀ گویشی از طریق مصاحبۀ زبانی و ضبط صدای گویشور گردآوری میشود، گفت: «فایل‌های صوتی گردآمده در نرم‌افزار اطلس زبانی ایران در نقطه جغرافیایی خاص هر آبادی بارگذاری شده و با الفبای آوانگار بین‌المللی آوانویسی رایانه‌ای و نقشه‌های زبانی مناطق بررسیشده ترسیم میشود.»
استادیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه گفت: «برای برنامه ریزی و شروع کار مجدد اطلس ملی زبانی ایران در فاز سوم، دو اقدام «بازنویسی، ارتقا و به روزرسانی نرم افزار اطلس زبانی ایران»با توجه به تکنولوژی روز و رفع کاستی‌های آن و «ساماندهی گنجینه صوتی و فیزیکی طرح »شامل فایل‌های صوتی، پرسش‌نامه‌ها و نوارهای کاست که نتیجه آن آگاهی دقیق از تعداد نمونه‌های گویشی موجود و نیز استان‌ها و مناطق نیازمند گردآوری بود، انجام شد.»
او با بیان این که در این مرحله نرم‌افزار طرح بازنویسی و قراردادی برای ساماندهی گنجینه صوتی و فیزیکی طرح منعقد شد، گفت: «از مجری ساماندهی گنجینه طرح خواسته شدعلاوه بر مرتب سازی فایل های صوتی، هر فایل را مجددا بر اساس حروف اختصاری، نام استان و شماره ویژه ای که به هر گونه‌زبانی اختصاص داده می‌شد نامگذاری کنند تا نام هر فایل به خودی خود تا حدی گویای طبقه گونه زبانی مورد نظر باشد.»
فهرستی کامل از گویش های طرح اطلس در محیط اکسل
اخلاقی سپس گفت:«علاوه بر این قرار شد که در قالب همین قرارداد، فهرست کاملیاز گویش های طرح اطلس در محیط اکسل شامل نام گویش، کد گویش، تاریخ گردآوری، گردآورنده، گویشور، نام آبادی، شهرستان و استان ایجاد شود که این فهرست امکان جستجوهای متنوع در مورد گویش های موجود در گنجینه را فراهم می کند.»
او با بیان این که در فاز کنونی همچنان با چالش حفظ و بهره‌برداری از نمونه‌های زبانی صوتی ارزشمند گردآمده در دو فاز پیشین روبه‌رو هستیم،تصریح کرد: «علاوه بر این، در صدد آنیم که نمونه‌های زبانی تمامی آبادی‌های بالای ده خانوار کشور را گردآوری و به گنجینه طرح اضافه کنیم.»
مدیر علمی طرح اطلس زبانی ایران گفت : «به منظور فراهم آوردن امکان بهره‌برداری و استفاده از داده‌های ارزشمند گردآوری‌شده در سال‌های قبل و با هدف ایجاد امکان مقایسه داده‌های زبانی سراسر کشور، تصمیم گرفته شد که همچنان از پرسشنامه اولیه طرح بهره ببریم.»
او افزود: « برای جبران نقایص و کاستی‌های آن نیز در هر آبادی پس از ضبط اقلام پرسشنامه، با ترغیب گویشور به بیان خاطره، داستان کوتاه، رسوم خاص آبادی و غیره، گفتار آزاد را نیز که حاوی اطلاعات زبان‌شناختی بیشتری از گونه زبانی رایج در روستا است گردآوری کنیم. »
اجرای فاز سوم طرح اطلس زبانی ایران
اخلاقی اظهار داشت:«در اجرای فاز سوم طرح اطلس زبانی ایران این نتیجه به دست آمد که برای پیشبرد طرح و بازدهی آن لازم است برخلاف گذشته که در گردآوری داده‌های زبانی و نیز آوانویسی در گستره کشور به صورت پراکنده فعالیت شده بود،به تدوین اطلس‌های استانی توجه کنیم و از استان‌ها بخواهیم در تدوین اطلس استان خود مشارکت فعال داشته باشند.»
او گفت: «در خرداد 1395 از طریق مکاتبه با مدیران ادارات کل میراث تمام استان‌ها ضمن معرفی طرح اطلس زبانی ایران خبر از برنامه‌ریزی برای آغاز فاز جدید آن دادیم و درخواست کردیم که هر استان با اعلام فعالیت‌های انجام شده در خصوص تدوین اطلس زبانی در استان، نماینده یا رابطی ترجیحاً آشنا به حوزه زبان‌شناسی برای هماهنگی در تدوین اطلس زبانی استان به پژوهشکده معرفی کند.»
این پژوهشگر افزود: «در مهرماه 1395در پژوهشکده زبان‌شناسی کتیبه‌ها و متون به منظور تربیت نیروی انسانی متخصص و افزایش سطح آگاهی‌های تخصصی کارگاهی سه روزه تحت عنوان«کارگاه آموزشی اطلس زبانی ایران» با حضور متخصصان، نمایندگان، رابط‌‌های استانی و نیز داوطلبان آزاد همکاری با طرح اطلس برگزار و در پایان، از نسخه به‌روزرسانی‌شده نرم‌افزار اطلس زبانی ایران رونمایی شد.»
گردآوری داده‌های زبانی از استان لرستان
او خاطرنشان کرد: «پس از برگزاری کارگاه، آگاهی و علاقه‌مندی استان‌ها به مشارکت در تدوین اطلس زبانی به طور چشمگیری افزایش یافت و تمایل استان‌ها به گردآوری نمونه‌های گویشی و نیز آوانویسی داده‌های زبانی در نرم‌افزار اطلس بیشتر شد.»
اخلاقی گفت :«در حال حاضر گردآوری داده‌های زبانی از استان لرستان در حال انجام است و با استان‌های گلستان، چهارمحال و بختیاری، تهران، البرز و هرمزگان برای آغاز یا تکمیل گردآوری مذاکره شده است.»
تدوین اطلس زبانی استان کرمان
او عنوان کرد: «در زمینه «تکمیل پایگاه داده‌های اطلس زبانی ایران از طریق آوانویسی تفصیلی و تدوین اطلس‌های استانی» تدوین اطلس زبانی استان کرمان از طریق ورود آوانوشته‌های نمونه‌های زبانی گردآمده از این استان در نرم‌افزار اطلس زبانی ایران رو به اتمام است.»
مدیر علمی طرح اطلس زبانی ایران اعلام کرد که در سه استان خراسان جنوبی، سمنان، و لرستان تدوین اطلس با آوانویسی تفصیلی نمونه‌های هر استان از چند ماه قبل آغاز شده و برای تدوین اطلس زبانی استان اصفهان به تازگی قراردادی منعقد شده است.»
او با بیان این که نرم‌افزار اطلس زبانی ایران از ابتدا به طور خاص برای اطلس زبانی ایران نوشته شده و به تازگی با توجه به فناوری‌های رایانه‌ای نو به‌روزرسانی شده است، افزود: «در این نرم‌افزار که با الفبای آوانگار بین المللی سازگار است، آوانوشته پاسخ‌های هر گویشور به تک تک اقلام زبانی موجود در پرسشنامه (105 واژه و عبارت و 36 جمله)، با الفبای IPA هر یک در جدولی مجزا تایپ می‌شودو پس از ورود آوانوشته‌ها و تکمیل پایگاه داده‌های تفصیلی یک منطقه یا کل کشور، نرم‌افزار با توانایی رسم خودکار نقشه های زبانی رنگی می‌تواند به مثابه ابزاری کارآمد برای تولید نقشه‌های زبانی، مطابق موضوع مورد پژوهش کاربر عمل کند.»
انتهای پیام/
