به‌گزارش میراث‌آریا به‌نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، سید عبدالمجید شریف‌زاده در خصوص تاریخچه سفال زرین‌فام گفت: «در آثاری که از دوران پیش از اسلام به‌خصوص در دوره ساسانی به دست آمده، استفاده از طلا و نقره در ساخت ظروف مشاهده شده و این یکی از مهمترین موادی است که هنرمندان از آن بهره می‌بردند به همین علت در این دوران شاهد ساخت ظروف طلایی، نقره‌ای و گسترش هنرهای مرتبط با آن مانند قلم زنی و دواتگری هستیم.»
او افزود: «با ورود اسلام به ایران، تغییر مباحث تفکری و اعتقادی مبنی بر اینکه در فرهنگ اسلامی نباید از طلا و نقره برای ظروف استفاده شود، همچنین مکروه دانستن این امر میان مردم موجب شد تا از ظروف سفالی به جای این ظروف استفاده کنند.»
شریف‌زاده با بیان اینکه در اوایل دوره اسلامی، مراکز سفالگری در ایران گسترش بسیاری پیدا کرده بود، اظهار کرد: «در این دوره شاهد هستیم که در شهرهایی مانند نیشابور، ری، اراک، کاشان و... سفالگری و ساخت ظروف اهمیت بسیاری پیدا کرد، با این حال همچنان هنرمندان و صنعتگران این دوره در تلاش بودند تا بتوانند لعاب‌هایی را تولید کنند که ویژگی‌های زیبا شناسانه بهتری داشته و شفاف تر باشند.»
رئیس گروه پژوهشی هنرهای سنتی بیان کرد: «در اوایل دوره اسلامی تحولات عمده‌ای در بحث لعاب بوجود آمد و شیوه‌های مختلف لعاب‌گذاری از تنوع لعاب‌ها گرفته تا شیوه ساخت لعاب‌های زیر رنگی، رو رنگی و... گسترش پیدا کرد.»
او با بیان اینکه منع به‌کارگیری طلا و نقره در دوره اسلامی باعث گشایش در بخش دیگری از هنر و بکارگیری مواد در ایران شده است، گفت: «صنعتگران دوره اسلامی با تولید لعاب‌های گوناگون با شیوه‌های مختلف توانستند ظرف‌های سفالی بسازند، با اینکه تلالو طلا را دارند اما از طلا استفاده نشده است.»
این پژوهشگر حوزه هنرهای سنتی افزود: «موارد مطرح شده دارای وجه مهمی چه به دلیل هنری که در کیمیاگری اتفاق افتاده و چه به لحاظ ساخت و اختراع انواع لعاب‌های زیبا و بکارگیری آن‌ها در ساخت ظروف است.»
شریف‌زاده تصریح کرد: «اوج بهره‌گیری از این دستاورد و استفاده از لعاب زرین فام از اواخر دوره سامانی و اوایل دوره سلجوقی شروع شده و تا سال‌های متمادی یکی از مهمترین خصوصیات ظروف، ساخت ظرف‌های زرین فام بوده است.»
او با اشاره به اینکه از دوره سلجوقی، ظروفی در دسترس است که در موزه‌های دنیا و ایران نگهداری می‌شود، افزود: «این ظروف تلالو طلایی دارند که باعث افزایش زیبایی خاص برای ظروف سفالی شده‌اند.»
رئیس گروه پژوهشی هنرهای سنتی در خصوص چگونگی ساخت لعاب زرین‌فام نیز گفت: «ساخت لعاب زرین فام در دوره‌های ابتدایی بسیار سخت، خاص و با مواد منحصر به فردی انجام شده و در دوره‌های مختلف با فراز و فرودهایی همیشه تکرار شده تا اینکه در دوره قاجار این هنر رو به افول رفته و با وجود آنکه کما بیش ظروف زرین فام تولید می شدند ولی استفاده از آن‌ها به دلیل کاهش منع استفاده از ظروف طلایی کمتر شده است.»
شریف‌زاده در ادامه به هنر دوره معاصر غرب و اروپا در ساخت لعاب‌های جدید به وسیله فناوری‌های نو اشاره کرد و افزود: «غربی‌ها توانستند با استفاده از فناوری‌های نو لعاب‌های لاستری را تولید کنند که وجه تلالو رنگ طلایی را در لعاب‌ها ایجاد کرده و باعث درخشان شدن رنگ های متنوع در ظروف می‌شود.»
او به بیان تفاوت لعاب لاستری و لعاب زرین فام پرداخت و تصریح کرد: «در ساخت لعاب لاستری از خود طلا برای تلالو و به‌دست آوردن رنگ طلایی استفاده می‌شد در حالی‌که اساس ساخت لعاب زرین‌فام بدون استفاده از طلاست و به همین دلیل قیمت لعاب لاستری بسیار گران است.»
رئیس گروه پژوهشی هنرهای سنتی ادامه داد: «در عصر حاضر یک دوره فراموشی نسبت به ساخت لعاب زرین‌فام داشتیم و به همین خاطر تعداد اندکی از اساتید قدیم این حوزه گاهی از نمونه‌های لعاب‌های زرین فام و لعاب خاصی که اصطلاحا به آن لعاب غازمغازی یا لعاب پرطاووسی می‌گویند برای تولید ظروف استفاده کرده‌اند.»
شریف‌زاده تصریح کرد: «در واقع تفاوت لعاب زرین فام با غازمغازی این است که در لعاب زرین فام ظرف، رنگ طلایی به خودش می‌گیرد اما لعاب غازمغازی یک حالت رنگین کمانی مانند پر طاووس به ظروف می‌دهد، با این حال برخی افراد ناآگاه به اشتباه این دو لعاب را با یکدیگر برابر می‌دانند در حالی که لعاب‌های یادشده با هم متفاوتند اما سرچشمه یکسانی دارند.»
او افزود: «برخی در دوره معاصر با مراجعه به منابع قدیمی تلاش کردند تا هنر لعاب‌سازی زرین فام را احیا کنند به همین علت به یکی از منابع قدیم مربوط به اواخر دوره سلجوقی و اوایل دوره ایلخانی بنام عرایس الجواهر که شیوه ساخت لعاب زرین فام را به شکل مختصر توضیح داده مراجعه کردند با این حال چون متن با استفاده از اصطلاحات و کلمات متداول آن روزگار به نگارش درآمده، نتوانستند به‌شکل دقیق به شیوه ساخت این لعاب پی ببرند.
رئیس گروه پژوهشی هنرهای سنتی با تاکید بر اینکه پژوهش‌های بسیاری در سال‌های اخیر به منظور ساخت و به دست آمدن فرمول لعاب زرین فام توسط پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری انجام شده است، اظهار کرد: «لعاب غازمغازی به شکل محدود توسط هنرمند اصفهانی مرحوم کوشش مورد استفاده قرار می‌گرفته است.»
وی ادامه داد: «محمد مهدی انوشفر پژوهشگر و از سفالگران باسابقه و منحصربفرد ایران، طی سال‌های اخیر به موضوع لعاب زرین فام ورود کرده و با بهره‌گیری از دانش تجربی اساتید گذشته و مطالعات بسیار گسترده، شیوه‌های کاری لعاب‌کاران را مورد مطالعه قرارداده و با آزمایش‌های فراوان توانسته نمونه‌هایی از لعاب زرین فام را ساخته و به کار گیرد.»
او خاطرنشان کرد: «عباس اکبری عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان نیز توانسته به وسیله مطالعه و استفاده از تجربیات گردآوری شده، نمونه‌های دیگری از لعاب زرین فام را به دست آورند.»
شریف زاده با اشاره به پژوهش‌های بین المللی در حوزه لعاب زرین فام اشاره کرد و گفت: «در حوزه لعاب زرین فام پژوهشگران فرانسوی کارهای مطالعاتی خوبی انجام داده اند.»
رئیس گروه پژوهشی هنرهای سنتی افزود: «کاتو پژوهشگر ژاپنی و پسرش تلاش کردند تا با جمع آوری ظروف زرین فام قبل و پس از انقلاب به چگونگی ساخت این لعاب دست پیدا کنند و با وجود اینکه توانستند نمونه‌های مشابهی از این لعاب را به شکل محدود تولید کنند اما نمونه‌های ایرانی ساخته شده در کشور بسیار قوی‌تر و شبیه‌تر به لعاب اصلی هستند.»
او در ادامه به اهمیت پژوهش‌ها در حوزه لعاب زرین‌فام پرداخت و تصریح کرد: «باید تلاش شود تا با شناخت و تولید لعاب زرین فام بتوانیم این لعاب را به عنوان یک لعاب ایرانی در یونسکو به ثبت جهانی برسانیم و این هنر مغفول‌مانده را احیا و آموزش دوباره آن را در کشور آغاز کنیم.»
شریف‌زاده همچنین در خصوص مدعیان تولید انبوه لعاب زرین فام در ایران گفت: «در کشور تنها دو تا سه نفر هستند که توانسته‌اند نمونه‌های مشابهی از لعاب زرین فام را تولید کنند و دیگر افراد مدعی در حقیقت از همان رنگ‌های لعاب‌های لاستری استفاده می‌کنند و همان‌گونه که توضیح داده شد این لعاب با لعاب زرین فام که بدون استفاده از خود طلاست بسیار متفاوت است.»
رئیس گروه پژوهشی هنرهای سنتی در ادامه از مسئولان وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خواست تا با تعریف پروژه و تامین اعتبار، این هنر رو به فراموشی را دوباره احیا و شرایط را برای ثبت، انتقال و آموزش آن فراهم کنند.
انتهای پیام/
