درخت بیدمشک که ارتفاع آن تا هشت متر هم می‌رسد توسط کشاورزان در حاشیه جویبارها و باغات دشت ارومیه کاشته می‌شود. گل‌های این درختچه که به شکل سنبله‌های اسفنجی شکل و زردرنگ هستند در زبان ترکی آذربایجانی به آن (پیش پیشا) گفته می‌شود.

این درختچه از هفته آخر اسفند شروع به شکوفه دادن می‌کند و فصل برداشت آن تا نیمه اول فروردین ادامه دارد، طی این مدت، خریدوفروش آن در نقاط مختلف شهر و حومه آن رایج می‌شود. عمده کاربرد این محصول، برای تهیه اسانس آن است که یکی از عرقیات گیاهی پرطرفدار در میان خانوارهای ارومیه و شهرهای دیگر استان آذربایجان غربی به شمار می‌آید.

تولید عرق بیدمشک به دو شکل عمده و خانگی انجام می‌شود، کارگاه‌های متعددی وجود دارند که شکوفه‌های بیدمشک را از خرده‌فروشان و کشاورزان خریداری می‌کنند و پس از استحصال، عرق آن را در شکل انبوه به شهرها و استان‌های مختلف صادر می‌کنند، بسیاری از خانوارها نیز در حیاط منزل یا محوطه باغ خود، مقدار نیاز مصرف سالانه خود را استحصال می‌کنند.

شیوه استحصال سنتی عرق بیدمشک با استفاده از دستگاه و تجهیزاتی مانند دیگ نسبتاً بزرگ و محفظه تقطیر است که به آن نی‌قازان می‌گویند و روی حرارت آتش هیزم به عمل می‌آید هرچند که به‌تازگی به‌جای هیزم از گاز شهری استفاده می‌شود، عرق‌گیری سنتی بیدمشک، همراه با مراسم و مراحل فنی خاصی است که در تعریف میراث فرهنگی، جزو دانش و فنون بومی مردم به شمار می‌آید و ازنظر حفظ این هویت، فناوری تهیه عرق بیدمشک ارومیه در سال 91 در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

بر اساس پژوهش‌های طب سنتی، مصرف عرق و شربت بیدمشک برای قلب و عروق و تسکین اعصاب مفید است، به همین دلیل از دیرباز عرق بیدمشک یکی از نوشیدنی‌های محبوب خانوارهای آذربایجان غربی بوده و ضمن مصرف آن در مواقع نیاز، در اعیاد و مناسبت‌ها نیز به‌عنوان یک نوشیدنی ارزشمند و مفید به مهمانان تقدیم می‌شود، همچنین نقل پزان شهر ارومیه، از اسانس طبیعی این محصول برای تولید نقل بیدمشک که محبوبیت خاصی دارد استفاده می‌کنند.

با توجه به شیوع بیماری‌های نوظهوری که بیشتر آن حاصل تغییر ذائقه مصرف شهروندان و استفاده از انواع فست‌فودها، دمنوش‌ها و نوشیدنی‌های گازدار بوده و ضررهای آن نیز از سوی متخصصان غذا بارها گوشزد شده است،وقت آن رسیده که نگاهی دوباره به ارزش‌های فرهنگی خود که تغذیه مناسب و طبیعی جزو آن است بیندازیم و مصرف این‌گونه عرقیات و شربت‌های بومی و طبیعی را جایگزین انواع نوشیدنی‌های گازدار و به‌ظاهر خوش‌طعم سازیم که بدون شک با این کار سلامت روحی و جسمی خود را تأمین می‌کنیم.

*گزارش از عیسی عزیزنژاد پژوهشگر مردم‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی

انتهای پیام/