این صنعت در سال‌های اخیر به‌واسطه افزایش مبادلات دریایی و صید ماهی از رونق زیادی برخوردار شده است. نیروی شاغل این صنعت منحصر به همان «گلافان یا سازندگان لنج و قایق» قدیمی است.

مصالح اولیه موردنیاز لنج سازی چوب‌های جنگلی مقاوم در مقابل رطوبت برای اسکلت و تخته‌های مرغوب هندی به نام سای برای بدنه آن است. هنوز وسیله کار گلافان بسیار ابتدایی است که سبب کندی کار و کمی تولید سالیانه می‌شود.

از مهم‌ترین مراکز تولید این صنعت در استان می‌شود به شهرهای بوشهر، بندر گناوه، بندر ریگ، جزیره شیف و برخی دیگر از بندرها استان اشاره کرد.

لنج‌سازی هنر کهن مردمان بوشهر

لنج و لنج‌سازی از روزگاران قدیم ریشه در زندگی مردمان ساحل جنوبی کشور داشته که به‌مرورزمان و با آمدن فن‌آوری‌های جدید این دو دستخوش تحولات بسیاری شده‌اند، به‌طوری‌که لنج‌ها که زمانی به‌وسیله بادبان‌های بزرگ و در صورت نوزیدن باد با پارو حرکت می‌کردند امروزه توسط موتورهای بسیار قوی گازوئیلی حرکت می‌کنند و لنج سازانی که با استفاده از وسایل و ابزارهای دستی ساده و یا مرکب لنج‌هایی با تناژ پایین را چندماهه می‌ساختند ولی امروزه با استفاده از ماشین‌ها و ابزارهای برقی لنج های بسیار بزرگ‌تری را در همان مدت و یا مدت کمتری می‌سازند.

آشنایی با نحوه ساخت و نسبت‌های اجزای لنج با ساخت ماکت لنج

لنج سازان قدیمی برای آموزش فن لنج سازی که در گویش محلی به آن گلافی می‌گویند به فرزندان خود ابتدا چگونگی ساخت لنج‌های کوچک را آموزش می‌دادند تا آن‌ها هر چه بیشتر با نحوه ساخت و نسبت‌های اجزای بدنه لنج آشنا شوند.

کم‌کم این ماکت‌ها به حالت تزئینی و سوغات تبدیل شدند که افراد آن‌ها را به‌عنوان هدیه به یکدیگر می‌دادند، اگر از منظر دیگر به این ماکت‌ها بنگریم آن‌ها را می‌توان پیام‌آوران گذشته سخت و درعین‌حال پر از خاطره حاشیه‌نشینان خلیج‌فارس دانست.

حتی افرادی که بافرهنگ، تمدن و تاریخ مردم ساحل خلیج‌فارس آشنا نباشند با دیدن این تحفه خود را محو زیبایی و دقت به‌کاررفته در این کار هنری می بینند.

قطعات دورریز چوب‌های زیبا و مقاوم مورد مصرف در ساخت لنج هم توانسته است نظر بعضی از جوانان استان را به خود جلب کند و ساخت ماکت از لنج یکی از هنرهای زیبا در بین آنان به شمار می‌رود که در ابتدا جنبه خودمصرفی داشته ولی اکنون به بازارهای بزرگ، شهر و استان‌های اطراف و حتی کشورهای حوزه خلیج‌فارس عرضه می‌شود.

ولی می‌شود با اجرای برنامه‌های آموزشی لازم جوانان محلی مستعد و علاقه‌مند به ساخت ماکت‌های لنج بتوانند با اصول طراحی و رعایت تناسب و بهبود کیفیت ابزارهای مورد مصرف آشنا شوند و نهایتاً ماکت‌هایی تولید کنند که بتوانند درصحنه رقابت در بازارهای داخلی و خارجی گوی سبقت را از دیگر صنعت‌گران هنرمند این رشته برباید.

گاهی از چوب‌های زیبا و مقاوم لنج که کم هم نیست توسط جوانان برای ساخت ماکت لنج استفاده می‌شود. این هنر در ابتدا به‌عنوان سرگرمی صورت می‌گرفت، اما همان‌طور که گفته شد امروزه پای این ماکت‌های زیبا علاوه بر بازارهای ایران به کشورهای همسایه نیز رسیده است.

وجود چوب‌های دورریز کارگاه‌های لنج سازی، علاوه بر رونق بخشیدن به تولید ماکت‌های لنج، برخی هنرمندان خلاق گناوه‌ای ازجمله استاد این رشته سعید معرف را به خلق آثار بدیعی از چوب وا‌داشته که جذابیت آن بیشتر به دلایل شکل‌های زیبا و ظریف آن است که به شکل‌های مختلف طراحی‌شده و از قبیل تولیداتی است که بی‌تردید موردتوجه هر گردشگر تازه‌وارد به بندر قرار خواهد گرفت.

دست‌هایی که باهنر لنج‌سازی آشناست

استاد سعید معرف بااینکه بسیار جوان است ولی دست‌هایش کار را خوب می‌شناسند و دلش عمری است که با پیشه مردمان این منطقه ساحل‌نشین عجین شده است البته او با لنج و دریا بیگانه نیست چراکه پدرش ناخدای لنج بوده و از بچگی با فوت‌وفن لنج آشنایی دارد.

کارش ساختن ماکت لنج است، خودش می‌گوید: «گلافی مدتی کسب‌وکارش به‌قول‌معروف سکه بود اما این روزها به دلیل تحریم‌ها تولیداتش در کشورهای همسایه جایگاهی برای فروش و عرضه ندارد.»

ولی مرد جوان با تمام این مشکلات دلسرد نیست و برای امرارمعاش و کسب روزی حلال هنوز دستش به کار می‌رود و دل گرم است چون‌که او در اندیشه روزهای آینده است؛ هرچند دلش هنوز قرص نیست اما حالا باید کارکرد، چوب‌ها آماده‌اند، مرد گلاف هنوز ماکت لنج می‌سازد.

او می‌گوید: «اواخر دهه هفتاد پدرم ناخدا عزیز برای من و برادرم کپری (سایبان) لب خور ساخت که در آن از لنج‌ها و قایق‌هایی که در آن منطقه می‌ایستادند نگهبانی کنیم، از آنجا بود که با لنج و نحوه ساخت آن آشنا شدم و هنگامی‌که شیفت نگهبانی من آغاز می‌شد ساعت‌ها می‌نشستم و به بدنه لنج‌ها نگاه می‌کردم.»

معرف می‌افزاید: «کم‌کم با اجزای لنج مانند \"قمباره\" (اتاق ناخدا)، \"خن\" (انبار پایین لنج)، \"سکان\" (فرمان لنج) و دیگر قسمت‌ها آشنا شدم و نحوه ساخت آن را به‌صورت نظری آموختم و برای اولین بار تصمیم گرفتم که ماکتی از \"ماشوه\" (نوعی لنج کوچک) بسازم، اما دنبال راهی بودم که این ماکت را به ساده‌ترین حالت ممکن بسازم، به همین خاطر کاغذ و خط کش و مداد آوردم و با مختصر آشنایی که با رسم و ریاضی داشتم شروع به طراحی یک لنج با اسکلت درونی آن کردم.»

این هنرمند ادامه می‌دهد: «بعدازآن مقداری چوب خریدم و الگوهایی از نقشه استخراج و روی چوب پیاده کردم و قطعات را برش زده و با دقت مطابق طرح مونتاژ کردم اما لنج جالبی از آب درنیامد ولی آن اولین کار من بود که به همراه پدرم که ناخدای لنج‌های صادراتی به ابوظبی بود دادم تا آن را در امارات بفروشد.»

او می‌گوید: «پس از پایان سربازی، من هم مانند بسیاری از جوانان گناوه‌ای جذب بازار و در مغازه‌ای مشغول به کار شدم اما کار کردن در بازار با روحیات من سازگار نبود و پس از دو سال تصمیم گرفتم به کار موردعلاقه‌ام یعنی ماکت سازی لنج روی بیاورم چون‌که می‌دانستم بازاری برای عرضه این ماکت‌ها وجود دارد که می‌توانم آن‌ها را باقیمت خوب به فروش برسانم.»

معرف اضافه می‌کند: «با مختصر وسایلی که در خانه داشتم و مقداری چوب ساج در حیاط خانه شروع به ساخت ماکت کردم و پس از ساخت چندین ماکت در خرداد سال 85 تصمیم گرفتم برای عرضه کارهایم به کشورهای حوزه خلیج‌فارس سفر کنم و به همین خاطر به‌عنوان ملوان لنج‌های صادراتی به امارات رفتم و در آنجا ماکت‌هایم با استقبال چشمگیری از سوی توریست‌ها و مردم امارات روبه‌رو شد.»

این جوان بوشهری در ادامه می‌گوید: «پس‌ازآن تقاضا آن‌قدر زیاد شد که دیگر نمی‌توانستم در حیاط خانه کارکنم و به همین دلیل کارگاه کوچکی دایر کردم و دستگاه برش چوب و دیگر وسایل موردنیاز را تهیه و کار راکمی بیشتر گسترش دادم. این روند به‌طوری پیش رفت که سه ماه مشغول ساختن ماکت می‌شدم و یک ماه برای صادر کردن و فروش آن‌ها به خارج سفر می‌کردم به‌نوعی سالانه سه مرتبه می‌توانستم تولیدات کارگاهم را صادر کنم.»

او اضافه می‌کند: «البته در این مدت به‌عنوان ملوان بایدذ وظایفی که بر عهده داشتم را انجام می‌دادم و اینکه چند روز را در مسیر رفت‌وبرگشت هدر می‌دادم و این باعث می‌شد که وقت زیادی از من تلف شود و نتوانم به کار اصلی خود برسم به همین خاطر تصمیم گرفتم که تولیدات کارگاه را با لنج به خارج از کشور صادر و خودم با پرواز هوایی به کشور امارات سفر کنم.»

او می‌افزاید: «در این چند سال پیشرفت در کارم به‌وضوح دیده می‌شد و دیگر نمی‌توانستم تمامی مراحل تولید تا فروش را به‌تنهایی انجام دهم به همین دلیل فروش ماکت‌ها را به شخص دیگری سپردم و کارگاه بزرگ‌تری را در اوایل سال 90 دایر کردم و آن را با عنوان شرکت تعاونی ساج جنوب گناوه به ثبت رساندم و برای گسترش تولید و صادرات جذب نیرو کردم به صورتی که قسمت‌های مختلف تولید که شامل برش قطعات، مونتاژ، رنگ‌آمیزی و خیاطی هست را به شاگردانم سپردم و این‌گونه چند نفر دیگر هم با خودم مشغول به کارکردم.»

لنج‌سازی تزئینی، هنری پرطرفدار در بوشهر

محمدحسین ارسطوزاده مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بوشهر نیز درباره این هنر می‌گوید: «امروزه ساخت لنج‌های تزئینی یکی از رشته‌های پرطرفدار در بین صنعتگران بوشهری است و بیشتر مواد اولیه آن از چوب‌های دورریز و مازاد ساخت لنج‌های صیادی تهیه می‌شود و به زیبایی و هنرمندانه ساخته می‌شود که بی‌تردید یکی از سوغات جذاب و بیاد ماندنی بندرها جنوب است.»

او می‌گوید: «یکی از صنعتگران فعال استان در این رشته سعید معرف از بندر گناوه است که از سال 85 کار ساخت لنج‌های تزیینی را آغاز کرده و باظرافت هرچه‌تمام‌تر کوچک‌ترین لنج‌ها را به طول 15 سانتیمتر و بزرگ‌ترین لنج تزئینی را به طول سه متر می‌سازد و با تجهیز کارگاهی در آن بندر به این هنر مشغول است و در کنار خود برای چند نفر هم اشتغال‌زایی کرده است.»

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بوشهر خاطرنشان می‌کند: «این لنج‌های تزئینی طرفداران پرشماری در عرصه بین‌المللی دارد به‌طوری‌که برخی هنرمندان تا تیرماه ماه 99 ثبت سفارش دارند و محصولات خود را به‌صورت چمدانی به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس صادر می‌کنند.»

 

* گزارش از وحید امیری

انتهای پیام/