آرامگاه بی‌بی‌عایشه در هاشم‌آباد هرمزگان

بیشتر بناهای آرامگاهی به دلیل تقدس مکان آنها، غالبا هسته اولیه شکل گیری قبرستان‌های اسلامی بوده‌اند. تعداد زیادی از بناهای آرامگاهی شهرستان حاجی‌آباد مربوط به زنان هستند، از قبیل آرامگاه‌­های بی‌بی‌عایشه یک و دو، بی‌بی‌گیس، بی‌بی‌دختران و... بیشتر بناهای آرامگاهی منطقه به‌صورت چهارطاقی گنبددار ساخته شده‌اند.

فصل نخست بررسی این شهرستان به سرپرستی مرجان روایی در اسفند ماه 1384 تا فروردین 1385 انجام گرفت در این فصل محدوده بخش مرکزی مورد بررسی قرار گرفت که در طی آن بالغ بر صد اثر شناسایی شد. هشت عدد از آثار شناسایی شده را بناهای آرامگاهی تشکیل می دهد، از این میان به جز پنج مورد که از دوران گذشته به جای مانده اند، بسیاری از آنها در طی سالهای اخیر به وسیله اهالی کاملا ویران شده اند و به جای آنها بناهای جدیدی ایجاد شده اند.

بیشتر بناهای آرامگاهی به دلیل تقدس مکان آنها، غالبا هسته اولیه شکل گیری قبرستان های اسلامی بوده اند. تعداد زیادی از بناهای آرامگاهی این شهرستان مربوط به زنان هستند، از قبیل آرامگاه­های بی بی عایشه یک و دو، بی بی گیس، بی بی دختران و ... بیشتر بناهای آرامگاهی منطقه به صورت چهارتاقی گنبددار ساخته شده اند.

به گفته نویسنده کتاب از تارم تا طارم، زیارتگاهها اغلب مربوط به اولاد و تبار شاه سیف الدین قتال هستند که از محلی به نام خلول لار به تارم کوچ کرده و برخی از آنها در این منطقه مدفون هستند. (باوقار، 39، 1387) به نقل از همان کتاب حاکم لار دستور می دهد هر کجا که نوادگان حضرت قتال مدفون هستند، بر مزارشان گنبد و بارگاهی ساخته شود. وی در ادامه از آرامگاه بی بی عایشه در هاشم آباد به عنوان یکی از آنها نام می برد که این شخص دختر شاه قتال بوده است. (باوقار زعیمی، 1387، ص40) با توجه به اینکه نزدیک روستای هاشم آباد دو بنای آرامگاهی دیده می شود، ایشان مشخص نکردند منظور کدامیک از آنهاست.

برخی از اهالی روستا می گویند نام فعلی روستای هاشم آباد از نام شخص مدفون شده در این بنا گرفته شده است، که نشانگر جایگاه والای او در نظر اهالی است.

موقعیت فعلی اثر

شهرستان حاجی‌آباد با وسعت 9379 کیلومترمربع در شمال مرکزی استان هرمزگان و در منطقه کوهستانی واقع شده است. ارتفاع متوسط شهرستان از سطح دریا 900 متر است. این شهرستان از شمال به شهرستان های سیرجان و بافت در استان کرمان، از غرب با شهرستان داراب در استان فارس، از شرق به شهرستان جیرفت در استان کرمان و از جنوب به شهرستان بندرعباس محدود می شود. فاصله بین شرقی ترین تا غربی ترین نقطه شهرستان حدود 190 کیلومتر و فاصله بین شمالی ترین و جنوبی ترین نقطه آن حدود 120 کیلومتر می باشد. دهستان طارم در 29 کیلومتری جنوب غربی شهرستان حاجی آباد واقع است. آرامگاه بی بی عایشه2 در فاصله بین جاده قدیم و جدید داراب ـ حاجی آباد و در شمال روستای هاشم آباد پتکوئیه قرار دارد.

روستای هاشم آباد در فاصله 12/2 کیلومتری شمال غرب آرامگاه بی بی عایشه یک قرار دارد. این اثر به لحاظ تقسیمات سیاسی، هم اکنون در محدوده دهستان تارم از بخش مرکزی شهرستان حاجی آباد قرار دارد. آرامگاه بی بی عایشه یک از چهار جهت اصلی به زمین های کشاورزی و از شمال غرب به روستای هاشم آباد ارتباط دارد.

مشخصات اثر

بنا بر روی پشته ای ساخته شده که حدود یک متر از سطح زمین های اطراف بالاتر است، بر روی پشته و اطراف بنا بقایای چند قبر اسلامی دیده می‌شود. بنا نقشه‌ای مربع شکل گنبد داری است که با الهام از سبک چهارتاقی های ساسانی ساخته شده است. اضلاع آن دقیقاً در راستای جهات اصلی قرار ندارد.

طول هر ضلع از درون 4/30 و از بیرون بنا 5/5 متر است. ضخامت جرزها در چهار گوشه درون بنا حدود 60 سانتی‌متر است. بر فراز بنا گنبدی قرار گرفته و ارتفاع بنا بدون گنبد 3 متر و با احتساب بخش انتقالی و گنبد حدود30/7 متر است. مصالح ساخت بنا، سنگ های بدون شکل و ملات ساروج است. روکش گچی دیوارهای درونی و بیرونی در بیشتر جاها فرو ریخته و آنچه به جای مانده تبله کرده و در حال فروریختن است. در بخش انتقالی گنبد فیلپوش هایی به کار رفته است که درون آن‌ها تزئینات کاربندی به چشم می‌خورد و روکش گچی آن‌ها نیز فرو ریخته است. درون دیوار شمال شرقی یعنی دیوار مقابل درگاه ورودی بنا تاقچه ای تعبیه شده است. درون بنا و در بخش مرکزی آن یک قبر دیده می‌شود. بخش انتقالی گنبد از بیرون شامل دو بخش است که حالت پلکانی ایجاد کرده‌است، بخش زیرین آن در هر یک از گوشه‌ها شامل یک بیرون زدگی مثلثی شکل است و بخش زبرین آن نیز شامل یک بخش مدوری است که قطر آن از دایره گنبد بزرگ‌تر است و نسبت به آن حالت پلکانی دارد. فرم وسبک ساخت گنبد تقریبا به سبک گنبدهای رک نزدیک است.

در سده های اخیر، اهالی روستا به منظور حفظ اثر و جلوگیری از ورود حیوانات به درون آن، تاق‌های چهارسوی بنا را با سنگ و ملاط گل بسته‌اند. هم اکنون تنها راه دسترسی به درون بنا، درگاهی است که در ضلع شمال شرقی تعبیه شده است. پیرامون بنا نیز چند قبر اسلامی به چشم می‌خورد. هر چند بنا مربوط به دوران اسلامی متاخر است ولی پیرامون آن سفالینه هایی از دوران ساسانی و آغاز اسلام نیز به دست آمد.

نوع و توضیحات مالکیت اثر

مالکیت بنا وقفی است، با توجه به کاربری مذهبی آن اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان حاجی آباد متولی و مالک آن است. 

نوع بهره برداری اثر

این بنا درگذشته کاربری مذهبی داشته، به عنوان یک بنای آرامگاهی هم اکنون نیز مورد احترام است و اهالی منطقه برای زیارت به این مکان می آیند.

 

منابع و مآخذ:

  1. باوقار زعیمی، یعقوب: از تارم تا طارم فرهنگ و آداب شمال استان هرمزگان، مشهد،1387، انتشارات سنبله
  2. روایی، مرجان: گزارش بررسی شناسایی شهرستان حاجی آباد، 1384- 1385، چاپ نشده
  3. فرهنگ جغرافیایی آبادیهای استان هرمزگان، شهرستان حاجی آباد، 1383 ، انتشارات سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح
  4. فرهنگ جغرافیایی کوههای کشور، جلد سوم: سیستان و بلوچستان، کرمان، یزد، فارس، هرمزگان و بوشهر، 1379، انتشارات سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح

 

گزارش: مرجان روایی، رئیس گروه موزه‌ها و اموال منقول اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان هرمزگان

انتهای پیام/

کد خبر 1399040954

برچسب‌ها