اظهر در خوشنویسی شاگرد و پیرو جعفر تبریزی معروف به \"بایسنقری\"است. در رقعه‌ای از مرقع بهرام میرزا او جعفر را \"شیخی و قبلتی مولانا کمال المله والدین\" می‌خواند. از زندگانی اظهر با همه شهرتش جز نام زادگاه و استادش آگاهی درخور توجه دیگری در مآخذ روزگار زندگی و پس از مرگش نمی‌یابیم. عبدالرزاق سمرقندی می‌نویسد: «اظهر چون شمار بسیاری از هنرمندان دیگر هم‌زمانش از برکشیدگان بایسنقر میرزای تیموری است» بنابراین او را می‌توان از کاتبان کتابخانه بایسنقر دانست.
وجود نسخه‌ای از کلیات عماد فقیه در میان دست‌نوشته‌های او مؤید این امر است. اینکه اظهر در چه زمانی به هرات رفته و به کتابخانه بایسنقرمیرزا پیوسته است، روشن نیست. آنچه مسلم است او تا زمان مرگ بایسنقر (837 هجری قمری) در کتابخانه او در هرات بود و پس از آن به کتابخانه پسرش علاءالدوله رفته و در حمایت او قرار گرفته است. پس از چیرگی الغ بیک بر علاءالدوله و فتح هرات (852 هجری قمری) الغ بیک، اظهر و سایر اهل کتابخانه را به سمرقند برد و مورد حمایت قرار دارد و کار کتابت تاریخ زمان خود را به ایشان سپرد.
این گزارش تنها در مقدمه مرقع بهرام میرزا آمده و در منابع دیگر از آن یاد نشده است. با توجه به وجود قطعه‌ای با تاریخ 853 ه.ق کتابت شده در هرات، می‌بایستی اظهر پس از کشته شدن الغ بیک (در همان سال) از سمرقند به هرات بازگشته باشد. از آن پس به مدت 9 سال اثری تاریخ‌دار از او در دست نداریم. در 864 هجری قمری اظهر در مشهد می‌زیسته است؛ زیرا در همین سال نسخه‌ای از قطعات ابن یمین فریومدی را به نام \"پیر بداق\"، امیر هنردوست و پسر جهانشاه آق‌قویونلو که پس از مرگ بابر در 861 ق به همراه پدر برای تصرف هرات به خراسان آمده بود، به پایان برده است. اظهر پس از به پادشاهی رسیدن ابوسعید گورکان، به سمرقند بازگشت و تحت حمایت این سلطان قدرتمند قرار گرفت و از ملازمان او شد.
اظهر الکاتب السلطانی
از آثار اظهر در این دوره نخست، قطعه خطی است که در آن نام ابوسعید با القاب کامل آمده است. دیگری نسخه‌ای است از دیوان عبدالرحمان جامی، با رقم \"اظهر الکاتب السلطانی\" لقب سلطانی را نخستین بار در رقم اظهر در این نسخه می‌یابیم. می‌توان چنین برداشت کرد که این لقب را اظهر به سبب نزدیکی و یا به قول محمد حیدر ملازمت با ابوسعید که حکومتی نسبتاً دراز (854 - 873 ه.ق) داشت و پس از شاهرخ بزرگ‌ترین پادشاه در دودمان تیمور به شمار می‌آید، به نام خود افزوده است.
نشانه دیگری که پیوستگی اظهر را به دربار ابوسعید تأیید می‌کند، وجود قطعه‌ای است که در تاریخ 873 ه.ق در شماخی کتابت شده است. ابوسعید پس از کشته شدن جهانشاه قراقویونلو در 872 ه.ق برای تصرف آذربایجان رهسپار جنگ با اوزون حسن شد. در این لشکرکشی ابوسعید گرفتار سرمای کشنده‌ای شد و نتوانست خود را به شروان برساند و در رجب 873 اسیر و کشته شد. وجود قطعه‌ای نوشته شده به دست اظهر در همین تاریخ در شماخی پایتخت شروان را نمی‌توان اتفاقی دانست، بلکه باید گفت که این خوشنویس به هنگام لشکرکشی ابوسعید به آذربایجان در رکاب او به سر می‌برده است.
از آثار بازمانده اظهر چنین برمی‌آید که او پس از کشته شدن ابوسعید در آذربایجان، مدتی در اصفهان زیسته و سپس به هرات رفته است. از آن پس اثری که به توان به او نسبت داد، در دست نیست و ظاهراً باید در این شهر درگذشته باشد. اظهر در نوشتن قلم‌های گوناگون خط استادی بی‌مانند بود. عبدالرزاق سمرقندی نویسنده معاصرش، او را \"لانظیر\" زمان‌خود خوانده است. بررسی آثار بازمانده از او این داوری عبدالرزاق را تأیید می‌کند. او \"خفی\" را بهتر از \"جلی\" و\"کتابت\" را بهتر از \"مشق\" و در میان اقلام سته، ثلث را استادانه‌تر می‌نوشت. در کتابت قلم نستعلیق، پس از میرعلی تبریزی (واضع) و جعفر، اظهر را سومین استاد این قلم به شمار آورده‌اند.
اظهر تبریزی و مکتب هنری تبریز
اظهر تبریزی همانند استادش جعفر در پیوند و درآمیختگی سنت‌های مکاتب هنری تبریز دوره اول (ایلخانی) با مکتب هرات نقشی مؤثر داشت. از نسخ خطی کتابت شده به قلم اظهر می‌توان به نسخه‌ای از خسرو و شیرین نظامی گنجوی در کتابخانه جان رایلندز منچستر، مقطعات ابن یمین فریومدی در موزه آثار اسلامی ترک در استانبول، سفینه اشعاری که در رثای بایسنقر میرزا سروده شده، به قلم نستعلیق با رقم و تاریخ \" الاحقر اظهر تبریزی\" شهر رجب 877، از مجموعه زنده‌یاد حاج محمد نخجوانی در کتابخانه ملی تبریز (کتابخانه مرکزی فعلی تبریز)، خمسه نظامی در کتابخانه دانشگاه پنجاب لاهور پاکستان و نسخه‌ای از دیوان عبدالرحمن جامی به قلم نستعلیق موزه توپکاپی سرایی ترکیه اشاره کرد.
نزدیک به 40 قطعه از آثار اظهر در کتابخانه‌ها و موزه‌های ایران و جهان نگاهداری می‌شود. این قطعه‌ها به قلم‌های ثلث ممتاز، رقاع عالی و نستعلیق خوش از 4 دانگ تا غبار نوشته شده است. هرچند قطعه‌هایی که دارای تاریخ، جای کتابت و یا نام کسی که قطعه برای او نوشته شده است، اندک‌اند، اما همین اندک شمار نیز به شناخت زندگی اظهر کمک می‌کند.
*رئیس امور موزه‌های اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان شرقی
انتهای پیام/
