نخستین نقشه از بازار تبریز در سال ۱۳۲۷ هجری قمری، در بخشی از نقشه دارالسلطنه تبریز و به دست اسدالله خان مراغه‌ای ترسیم‌شده است. طرح این بازار در بخش شمال شرقی نقشه مذکور رسم شده و اکثر مکان‌های مهم آن نظیر تیمچه‌ها و کاروانسراها در این نقشه نام‌گذاری شده‌اند.
این بازار از عناصر متعددی از جمله راسته‌ها، تیمچه‌ها و سراها و... تشکیل شده که "تیمچه امیر" از این میان بزرگ‌ترین گنبد و "تیمچه مظفریه" باشکوه‌ترین معماری را داراست. راسته‌های اصلی این بازار توسط راسته‌های فرعی به هم متصل شده است. در فضاهای بین آن‌ها اجزای اصلی تشکیل‌دهنده بازار همانند تیمچه‌ها و سراها بنا شده است و تقاطع راسته‌ها را چهارسوق‌ها با گنبدهای زیبا پوشانده است.
از تاریخ بنای اولیه مجموعه بازار تبریز اطلاع دقیقی در دست نیست، لیکن اکثر مورخان، جغرافی نویسان و جهانگردان اسلامی و خارجی که از قرن چهارم هجری تا عهد قاجار از تبریز دیدن کرده‌اند اسناد مهم و مدارک ارزنده‌ای را درباره بازار و وضع بازرگانی تبریز ارائه داده‌اند. از "مقدسی یاقوت، مارکوپولو، ابن‌بطوطه، حمدالله مستوفی، کلاویخو، جان کارت رایت انگلیسی، شاردن، جملی کاردی" و ده‌ها سیاح و مورخ دیگر مطالب جالب‌توجهی به جای مانده که دال بر اهمیت مجموعه بازار در دوره‌های مختلف بوده است. وجود مدارس و مساجد تاریخی مهم و معروفی چون مسجد چهارمنار، مسجد جامع، مدرسه حاج صفرعلی، مدرسه صادقیه و همچنین مجموعه تاریخی حسن پادشاه در این بازار نیز گواه بر پیشینه تاریخی این مجموعه تاریخی است.
بازار تبریز با 27 هکتار مساحت عرصه و 77 هکتار مساحت که یکی از بزرگ‌ترین آثار تاریخی دنیا محسوب می‌شود، در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی و به عنوان بزرگ‌ترین سازه سرپوشیده آجری دنیا با دارا بودن سه آیتم از آیتم‌های ثبت جهانی از جمله شناخته شدن این بازار به‌عنوان مرکز مراودات فرهنگی به علت قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم، مانایی مراودات سنتی موجود در بازار تاکنون و نوع سازه و فن معماری به کار رفته در آن، دهم مردادماه سال ۱۳۸۹خورشیدی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
بازار تبریز، بزرگ‌ترین سازمان اجتماعی در میان بازارهای ایران
قرار گرفتن بازار تبریز در مسیر جاده ابریشم که قریب به چهار هزار سال مهم‌ترین شاهراه اقتصادی شرق و غرب به حساب می‌آمد و از مدیترانه تا چین را به هم پیوند داده بود، باعث شده است که همواره از گذشته‌های دور تاکنون، مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مرکز تجاری و تبادل فرهنگی شرق و غرب باشد و همین ارتباطات و تعاملات مهم‌ترین عامل پویایی و تداوم حیات سنتی آن است و این امکان را فراهم نموده که به عنوان بزرگ‌ترین مرکز تجاری، فرهنگی با وسیع‌ترین کالبد یکپارچه معماری و پایدارترین ساختار اجتماعی - اقتصادی در بازارهای جهان خودنمایی کند و به عنوان دوازدهمین اثر ایران در فهرست آثار جهانی ثبت شود و تکریم و تحسین تمام جهانیان را برانگیزد.
هر آنچه که در بازار تبریز، از راسته و دالان، سرا و کاروانسرا، تیمچه و چهارسو، میدان و بازارچه، مسجد و مدرسه و حمام و زورخانه و یخچال دیده می‌شود با تعریفی خاص و منطبق بر اصول در کنار هم به چشم‌نوازترین حالت ممکن قرار گرفته اند و شبکه خاص ارتباطی را شکل داده‌اند. هر کدام از یک‌صد و شصت‌وسه جز آن در شکل‌گیری آنچه در اطرافشان به وجود آمده تأثیرگذار بوده‌اند و همین نظم و انتظام که به‌عنوان کامل‌ترین سازمان اجتماعی در بازارهای ایران از آن یاد می‌شود ویژگی‌های بازار را صدچندان کرده است.
در این بازار تنها با یک مجموعه برای دادوستد روبرو نیستیم و آنچه بر تمامی جوانب این بازار فاخر برتری دارد، جریان زندگی در آن است. در این بازار در کنار رونق همیشگی خریدوفروش، رفتارهای فرهنگی و تعاملات اجتماعی نیز نسل به نسل انتقال پیدا کرده است و هر کس در این بازار اندکی با دقت نظاره‌گر باشد، می‌تواند در مقیاسی به مراتب در دسترس تر، از نزدیک شیوه زندگی مردم تبریز را لمس کند.
در این بازار، تاجر، بنکدار، خرده‌فروش، واسطه، صراف، میرزا و منشی، انباردار و باربر، همه و همه در کنار هم، نمونه‌ای کامل از تضارب آرا و عقاید و مرکزی برای فعالیت‌های اجتماعی به وجود آورده‌اند که از لحاظ اجتماعی و فرهنگی در طول زمان به کانونی بزرگ برای اطلاع‌رسانی تبدیل شده است. آمد و شد مردم و ارتباطات موجود در واقع برجسته‌ترین ویژگی و خصلت این مجموعه به شمار می‌رود و به عنوان یک سیستم اقتصادی و اجتماعی از مدل اجتماعی شهر تبعیت می‌کند.
شاهرگ اقتصادی تبریز، حامی حوادث اثرگذار تاریخ ایران اسلامی
این کهن پیکره غرورانگیز که شاهرگ اقتصادی تبریز است، سیاست، فرهنگ و مذهب را نیز به‌خوبی در خود جای داده است، به‌گونه‌ای که تاریخ گواه ارتباط ناگسستنی بازار با سایر عناصر مرتبط با زندگی شاغلین و رهگذران خویش از مبارزات ضد استبدادی و استعماری و تربیت نسل‌های معتقد و دین‌دار است که در تمامی شئون اجتماعی تأثیرگذار بوده‌اند. بازار تبریز، همواره با اهرم قوی اقتصادی، امکانات بالقوه سیاسی و اعتقادات مذهبی در میان توده مردم اثر عمیق داشته که توانسته است به یکی از نمادهای مستحکم اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در زندگی شهری ایران تبدیل شود.
اهم فعالیت‌های در حال اجرای پایگاه جهانی بازار تبریز
طی سال‌های اخیر اقداماتی نظیر "انجام مطالعات مستمر، مستند نگاری و نقشه‌برداری ۹۰ درصد از بازار تبریز، اجرای ۶۰ درصدی فاضلاب در مجموعه بازار، نصب شیرهای هیدرانت آتش‌نشانی در ۳۰ نقطه از بازار که به دنبال آن طی آتش‌سوزی اردیبهشت‌ماه سال گذشته، اطفای حریق سرای ایکی‌قاپیلی در کمتر از ۳ ساعت انجام شد، همچنین مرمت مجموعه صادقیه، حسن‌پادشاه و چهارمنار" که از مهم‌ترین بناهای تاریخی بازار تبریز هستند، انجام شده است. مستندنگاری ۱۰ درصد باقی‌مانده عناصر تاریخی بازار، اجرای فاز دو مجموعه حسن پادشاه و همچنین اجرای سیستم هوشمند اعلان حریق در مجموعه بزرگ بازار جهانی تبریز، از جمله اقدامات مهمی است که اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و پایگاه جهانی بازار در راستای حفاظت و استواری این اثر فاخر انجام خواهد داد.
انتهای پیام/
