آیین علم‌شویی در سال 1381 به شماره 6768 در فهرست آثارملی کشور به ثبت رسیده است.
تاریخچه و قدمت
بنا به گفته افراد محلی و قدیمی، این مراسم از زمانی که منبر گپ بنا شد اجرا می‌شود.
منبر گپ یکی از منبرهای قدیمی، معروف و قابل احترام مردم هرمزگان است که در اواخر دوران قاجاریه (قبل از تشکیل آبادی بندرعباس از زمان مهاجرت مسلمانان حیدرآباد، کشور هندوستان به این منطقه) بنا شده و از همان زمان در این منبر روضه‌خوانی و مرثیه‌سرایی و مراسم علم‌شویی انجام می‌شده است.
شرح موضوع
در این منبر 12 علم موجود است که هر یک به‌نام یکی از ائمه نام‌گذاری شده، این علم‌ها همگی شکل یکسان دارند و از چوب درخت چندل تهیه شده است.
هر علم دارای سَرشَدَّه‌ای به‌نام همان امامی است که علم به نامش نام‌گذاری شده است. اگر علم‌ها دارای پوشش نباشد از روی شماره‌هایی که روی آن‌ها حک شده، شناسایی می‌شوند.
از زمان‌های گذشته تاکنون هر کدام از این علم‌ها دارای یک نوع لباس و پوشش خاص خود بوده که به هیچ وجه قابل تغییر نیست.
وظیفه حمل هر علم برعهده یک نفر است که در اصطلاح علم‌کش گفته می‌شود. این آیین نسل به نسل از پدران به فرزندان رسیده است.
در گذشته علم‌ها را در ساحل سمت قبله گمرک قدیم در دریا شسته و طهارت می‌دادند، به دلیل کم‌وسعت بودن شهر بندرعباس در هنگام شستن علم‌ها تنها خود علم‌کش‌ها، علم‌ها را در دریا می‌شستند، سپس به همان صورت علم‌ها را برگشت داده و شب بعد از نماز مغرب با خواندن دعای خاص، آن‌ها را پوشش می‌دادند. ولی چند سالی است که این سنت علنی شده و با حضور پرشور مردم انجام می‌شود.
معمولاً بعد از ظهر حدوداً ساعت 14 الی 16 پس از اینکه علم کش‌ها در منبر تجمع کردند با اعلام سر گروه، علم کش‌ها در حالیکه وضو گرفته‌اند با سلام و صلوات علم‌ها را که از قبل در گوشه سمت چپ منبر قرار داده‌اند، از منبر خارج و به وسیله ماشینی که از قبل برای جابه‌جایی علم‌ها آماده شده، به سمت دریا حرکت می‌کنند.
قسمتی از دریا که خلوت است را برای شستن علم‌ها انتخاب می‌کنند. هر علم توسط یک نفر از وسیله نقلیه تا ساحل حمل می‌شود.
حمل‌کننده علم خود را به دریا می‌زند و تا کمر در آب پیشروی می‌کند. در واقع فرد هم خود را طهارت داده و هم علم خود را با آب دریا پاک می‌کند.
برای شستن علم، سه بار آن را درآب فرو برده و هر دفعه با صلوات برمحمد و آل محمد می‌شویند. سپس آن‌ها را به منبر می‌برند.
علم‌کش‌ها، علم‌ها را با صلوات به داخل حیاط منبر انتقال می‌دهند و بر روی فرشی که از قبل آماده شده به صورت قائم قرار می‌دهند. بعد از نماز مغرب و عشاء سرشدّه‌های دوازده امام را با آب موجود در خود منبر شسته و سپس آن‌ها را با گلاب شست‌وشو می‌دهند.
در مرحله بعد با سلام و صلوات، علم امام اول شیعیان به صورت افقی به‌طوری که قسمت سر آن سمت قبله و انتهای آن به سمت منبر باشد توسط ذاکران در بغل گرفته می‌شود و نفرات کنار همدیگر به صورت فشرده قرار می‌گیرند.
این عمل در حضور بیش از 500 نفر عاشق اهل بیت و علاقه‌مند به آیین‌ها و سنت‌های مذهبی، بومی محلی و غیر بومی شهر بندرعباس که هم برای تماشا و هم برای گرفتن و دادن نذر خود و حاجت روایی آمده‌اند، اجرا می‌شود.
عمل خواندن دعای مخصوص پوشش علم توسط یکی از نوه‌های دختری مرحوم ملأ محمد ژیانفر که تمامی عمر خود را صرف بر قراری مراسم مذهبی منبر کرد، خوانده می‌شود.
در این دعا ابتدا با سلام و صلوات، سلامتی تمامی ذاکران از خدای منان خواسته می‌شود. پس از آن از روی طومار موجود که سابقه دیرینه‌ای دارد دعایی برای پیامبران و امامان خوانده می‌شود و ذاکران آمین می‌گویند.
پس از پایان دعا که حدود یک ساعت به طول می‌انجامد با سلام و صلوات، عَلَم مرتضی علی که بر آن دعا خوانده شده در محوطه منبر توسط علم‌کشان پوشش داده می‌شود و به ترتیب بقیه علم‌ها هم‌زمان توسط دیگر ذاکران پوشش داده می‌شود. این مراسم که بعد از نماز عشاء شروع شده شاید بیش از دو الی سه ساعت طول بکشد.
در هنگام پوشش علم‌ها هر فردی برای برآورده شدن حاجت‌اش به نوعی در پوشش آن و یا بستن پارچه به دور علم‌ها کمک می‌کند و نذر و حاجت خود را در دل از خدا و ائمه می‌خواهد.
بعد از پایان کار پوشش علم‌ها، ذاکران یکی یکی علم‌ها را به دست گرفته و به حالت احترام در یک صف جلو منبر رو به قبله قرار می‌گیرند و حاضران شروع به پاشیدن گلاب و شکلات‌های نذری خود بر روی علم‌ها و ذاکران کرده و خود را به علم‌ها می‌رسانند و آن‌ها را طواف می‌کنند.
بعد از گذشت مدتی (حدوداً نیم ساعت) برای بار دوم توسط نوحه‌خوان دعای مخصوص خوانده می‌شود و ذاکران و مردم حاضر در مراسم آمین می‌گویند. بعد از آن کم کم اجتماع عاشقان اهل بیت متفرق می‌شوند.
وضعیت پایداری
اعتقادات محکم مردم نسبت به واقعه عاشورا (محرم و صفر) کاسته نمی‌شود و مردم به صورت خودجوش هرساله سعی در اجرای این آیین بومی و قدیمی دارند اما به هرحال اختلاط فرهنگی در شهر بندرعباس (با توجه به موقعیت استان هرمزگان از لحاظ اقتصادی و...که پذیرای خیل عظیمی از غیربومیان است و این گوناگونی جمعیت باعث اختلاط فرهنگی این استان است)، تهاجم فرهنگی و به خصوص شیوه‌های نوین عزاداری که در حال گسترش است ممکن است در آینده از شور این مراسم بومی در بین جوانان کاسته شود.
* گزارش از بهاره جوشعار کارشناس میراث‌فرهنگی
انتهای پیام/
