در ابتدای ورودی غرب قلعه، بقايای ديوار قطور و مستحكمی به چشم می‌خورد كه با استفاده از تخته‌سنگ‌های بزرگ ساخته شده است.
بقايای اين ديوار شامل سه رج است كه به صورت خشكه‌چين و بدون ملات ساخته و تقريبا فرم چهارگوشی دارد.
آوار ناشی از تخريب، در ضلع شرقی آن ريخته و چنانچه اين سنگ‌ها برداشته شود اضلاع ديگر قسمت‌های ديوار نيز نمايان خواهد شد.
بقايای ضلع شمالی اين سازه به صخره‌های طبيعی قلعه تكيه دارد و مشرف به اين سازه و بر روی صخره‌ها آثار پله‌تراشی صخره‌ای، فنجان‌نماها و هاون‌های سنگی به چشم می‌خورد كه به صورت پراكنده در قسمت‌هايی از صخره ايجاد شده است. ابعاد دقيق اين پله‌های صخره‌ای به دليل مرور زمان و فرسايش به سختی امكانپذير است.
اتاقک‌های دست‌کند صخره‌ای
به جرات می‌توان گفت اهمّيت اصلی قلعه كل‌خرابه به خاطر وجود چند اتاقک دست‌کند صخره‌ای است كه از حيث پلان و ويژگی‌های معماری، شايد يكی از پركارترين مقابر صخره‌ای اورارتويی در نیمه اول هزاره اول قبل از میلاد، پس از مقبره سنگر ماكو در منطقه باشد.
مقبره با رعايت جهات اصلی به صورت شمالی-جنوبی ايجاد شده است، ورود به آن از جنوب و اتاقک اصلی در شمال امکانپدیر است، فضای كلی مقبره از دو فضای دست‌کند حياط مانند و يک اتاقک اصلی كه از جنوب به شمال به ترتيب حياط جنوبی، حياط ميانی و اتاقک اصلی هستند، تشكيل شده است.
حياط جنوبی
اين حياط در ضلع جنوبی مقبره و به عنوان ورودی اصلی آن محسوب می‌شود، حياط، فضای تقريباً مستطيلی به ابعاد 220 در 170 سانتی‌متر دارد، ورود به آن از طريق 6 پله ميسر است.
علاوه بر اين، در امتداد فوقانی پله‌های حياط جنوبی و به فاصله يک متری بالای پله‌ها، طاقچه چهارگوش مستطيلی ايجاد شده و همچنين صخره حدفاصل پله‌ها و طاقچه به صورت كاملا صاف تراشيده شده است.
حياط ميانی
ورود به حياط ميانی كه هم از لحاظ وسعت و هم از نظر تزیينات از حياط جنوبی مهمتر است، از طريق درگاهی كوتاه امكانپذير است.
حد فاصل بين حياط جنوبی و حياط ميانی، ديوار صخره‌ای قرار گرفته است، حياط ميانی يكی از بخش‌های پركار مقبره محسوب می‌شود، اين حياط فضای مستطيلی به ابعاد 230 در 420 سانتی‌متر و ارتفاع 2 متر است.
شش طاقچه به صورت دوبه‌دو و روبروی هم در ديوارهای شرقی و غربی و تقريباً به صورت قرينه تعبيه شده‌اند. در ضلع شمالی اين حياط و دو طرف ورودی اتاقک اصلی شمالی، سكوی سنگی كم‌ارتفاعی تراشيده‌اند، كاركرد اين سكو به درستی معلوم نيست، شايد به عنوان نشيمنگاه استفاده می‌شده است.
اتاقک دست‌کند اصلی
در منتهی‌اليه ضلع شمالی، اتاقک اصلی مقبره واقع شده است، ورود به اين اتاقک از طريق درگاه باريك و كم‌ارتفاعی امكانپذير است.
فضای اين اتاقک به صورت مستطيلی به ابعاد 250 در 190 سانتی‌متر و ارتفاع نزديک به دو متر با سقف صاف و تخت است.
در انتهای ضلع شمالی و دقيقاً روبه‌روی ورودی، طاقچه نسبتاً بزرگ، تعبيه شده، با توجه به ابعاد بزرگتر اين طاقچه به نسبت ديگر طاقچه‌های حياط ميانی، ظاهراً كاركرد متفاوتی داشته است.
جمع‌بندی
معماران اورارتويی معمولاً در انتخاب مكان برای ايجاد اينگونه مقبره‌ها از كوه‌های آهكی يا رسوبی و نيز صخره سنگ‌های يک‌پارچه در نقاط كور اما مسلط به دشت يا زمين‌های اطراف استفاده كرده‌اند.
در ساخت اين مقابر، استفاده از يک سمت معين برای مقبر‌ه‌سازان مورد توجه نبوده زيرا سردر سنگی و ورودی تمام مقابر در منطقه رو به جهات مختلفی است.
بر اين اساس به نظر می‌رسد مقبره صخره‌ای كل‌خرابه فيروزيان اروميه در اين دسته‌بندی در گروه دوم يعنی مقابر صخره‌ای تک‌واحدی پيوسته جای گيرد.
وجود اين پله‌ها در ورودی مقابر علاوه بر دسترسی به داخل مقبره احتمالاً نقش روحانی نيز داشته است چرا كه بيشتر اين مقابر در كنار دژهای سلطنتی بنا می‌شده كه مدفن پادشاهان و شاهزادگان بوده است.
حياط جنوبی به وسيله درگاه سنگی به فضای حياط ميانی ارتباط دارد، فضای حياط ميانی پركارتر و بزرگتر ساخته شده و احتمالاً مراسم تدفين پيش از دفن در اتاقک اصلی، در اين فضا انجام می‌شده است.
با ساماندهی این مجموعه و مسیر دسترسی به آن، ساماندهی فضای داخلی و معرفی و شناسایی آن، می‌توان از آن به عنوان یکی دیگر از آثار بسیار ارزشمند تاریخی و دست‌کند صخره‌ای برای جذب هرچه بیشتر گردشگر داخلی و خارجی استفاده کرد.
* گزارش از بهروز خان‌محمدی، کارشناس باستان‌شناسی، اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان آذربایجان غربی
انتهای پیام/
