به‌گزارش میراث‌آریا به‌نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، فریار اخلاقی عضو هیأت‌علمی و استادیار پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون امروز 8خرداد 1400با اعلام این خبر گفت: «طرح ملی اطلس زبانی ایران، طرح کلان در دست انجام گروه زبان و گویش رایج است که با همکاری اعضاء گروه، ادارات کل میراث‌فرهنگی استانهای هدف و نیز پژوهشگران علاقه‌مندِ طرف قرارداد با پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری پیش می‌رود.»
مجری طرح ملی اطلس زبانی ايران تصریح کرد: «سابقۀ طرح ملی اطلس زبانی ایران به اوایل دهۀ پنجاه و گردآوری نمونه‌های گویشی از آبادی‌های کشور برمی‌گردد، زمانی که با مشارکت فرهنگستان زبان و سازمان جغرافیایی کشور در اجرای طرحی که «فرهنگساز» نامیده شدو مقرر بود از هر آبادی بالای ده خانوار کشور به ازای هر گونۀ زبانی رایج، یک نمونۀ گویشی گردآوری شود.»
استادیار پژوهشکده زبان‌شناسی کتیبه‌ها و متون افزود: «مبنای گردآوری، پرسش‌نامه‌ا‌ی بود که با هدف مستندسازی ویژگی‌های عمدۀ گونه‌های زبانی ایران در فرهنگستان زبان ، مشتمل بر 105 واژه و عبارت و 36 جمله که گویشور در همراهی با فرد مصاحبه‌کننده، تک تک آن‌ها را به گویش خود دو بار تکرار می‌کرد و کل جلسۀ هر مصاحبه بر یک روی نوار کاست ضبط می‌شد بود.»
اخلاقی خاطرنشان کرد: «این طرح در سال 1357 و در جریان تحولات زمان پیروزی انقلاب اسلامی متوقف شد اما گنجینۀ کاست‌های گردآوری‌شده علی‌رغم چند بار جابه‌جایی بین ارگان‌های مختلف تا حد زیادی محفوظ ماند و سرانجام در اواخر دهۀ هفتاد به سازمان میراث فرهنگی کشور تحویل داده شد.»
او گفت: «با احیای طرح در دهه 1380، از سوی مسئولان وقت مقرر شد اقدامات انجام شده در قالب طرح فرهنگساز، فاز نخست از طرح اطلس زبانی ایران در نظر گرفته شود و با هدف ایجاد امکان بهره‌برداری از گنجینۀ گویشی گردآمده در دهۀ پنجاه و فراهم آمدن داده‌هایی قابل مقایسه از سراسر کشور، گردآوری از سایر مناطق کشور که تحت پوشش فرهنگساز قرار نگرفته بودند با همان رویه و با همان پرسش‌نامه در فاز جدید ادامه یابد.»
عضو هیأت‌علمی پژوهشکده زبان‌شناسی کتیبه‌ها و متون افزود: «علاوه بر آن، با توجیهات علمی، برنامه‌ریزی‌های لازم برای تبدیل‌کردن طرح به طرحی پویا و رایانه‌ای انجام شد که لازمۀ آن دیجیتالی کردن نمونه‌های گویشی و نگارش بسته‌برنامۀ رایانه‌ای خاص طرح بود که هر دو در دستور کار قرار گرفت.»
او اظهار کرد: «با این هدف در سال‌های اولیۀ دهۀ هشتاد، گردآوری نمونه‌های گویشی از استان‌هایی که در طرح فرهنگساز گردآوری داده‌های زبانی در آن‌ها شروع نشده یا به اتمام نرسیده بود آغاز شد و پس از آماده شدن نسخۀ اولیۀ نرم‌افزار، آوانویسی نمونه‌ها آغاز شد.»
اخلاقی تصریح کرد: «فاز جدید این طرح از سال 1394 با مدیریت علمی نگارنده با هدف تکمیل مطالعات پژوهش‌های پیشین به منظور مستندسازی، بررسی و ترسیم نقشه‌های زبانی رایانه‌ای گسترۀ زبان‌های ایرانی و غیرایرانی رایج در مرزهای جغرافیایی کشور ایران در دست برنامه‌ریزی و اجرا است.»
این زبان شناس در تشریح مراحل انجام طرح گفت: «در این طرح از هر آبادی بالای ده خانوار کشور یک نمونۀ گویشی از طریق مصاحبۀ زبانی و ضبط صدای گویشور گردآوری، سپس فایلهای صوتی گردآمده با الفبای آوانگار بین‌المللی آوانویسی رایانه‌ای می‌شود و پس از بارگذاری در سامانۀ طراحی شده برای اطلس زبانی ایران، نقشه‌های زبانی رنگی خودكار از مناطق بررسی شده ترسیم می‌شود.»
مجری طرح ملی اطلس زباني ايران با بیان اینکه در فاز جديد طرح، تدوين اطلس‌های زبانی استانهای کشور در تعامل با ادارات میراث‌فرهنگی استانهای مورد نظر در دستور كار است خاطرنشان ساخت: «طرح اطلس زبانی ايران در سه بُعد در دست تكميل و اجرا است.»
اخلاقی بعد نخست اطلس زبانی ايران را گردآوری نمونه‌های زبانی از مناطقی كه در فازهای پيشين گونه‌های زبانی آن گردآوری نشده است، عنوان کرد و گفت: «در فاز كنونی گردآوری نمونه‌های زبانی از آبادی‌های استان لرستان در دستور كار و در دست انجام است و تا کنون گردآوری نمونه‌های زبانی از آبادی‌های شهرستان‌های «خرم‌آباد، الیگودرز، ازنا، دورود، بروجرد، دوره چگنی و رومشکان» به پایان رسیده است.»
او با بیان اینکه بعد دوم اطلس زبانی ايران، آوانويسی مصاحبه‌های زبانی و تكميل پايگاه داده‌های آوانويسيی شده است، گفت: «در فاز کنونی، تدوين اطلس زبانی از طريق آوانويسی مصاحبه‌های زبانی 6 استان در دست انجام بوده و آوانويسی و بارگذاری آوانوشته‌های زبانی این استان‌ها در سامانۀ اطلس زبانی ایران یا به پایان رسیده یا ادامه دارد.»
او در تشریح این روند در استانهای یاد شده گفت: «طرح تدوين اطلس زبانی استان اصفهان توسط پونه مصطفوی با همكاری هانيه يارمند در حال انجام است که فاز اول آن به اتمام رسیده و 700 مصاحبه آوانویسی و بارگذاری شده است.»
اخلاقی افزود:« فاز دوم و نهايی طرح تدوين اطلس زبانی استان خراسان جنوبی توسط سعيده شجاع رضوی با همكاری محجوب زيرك در دست انجام است و فاز اول آن به پایان رسیده و 1000 نمونه زبانی آوانویسی و در سامانه بارگذاری شده است.»
او با بیان اینکه طرح تدوین اطلس زبانی استان کرمان در اداره کل این استان به سرپرستی فرناز فرهی‌مقدم با همکاری پژوهشگاه آوانویسی و بارگذاری تمام نمونه‌های زبانی به پایان رسیده تصریح کرد:«تدوين اطلس زبانی استان سيستان و بلوچستان (شهرستان ايرانشهر) توسط نگارنده با همكاری سلمان رييسی در دست انجام است و شهرستان‌های چابهار، خاش، زابل، زاهدان و سراوان نیز توسط نگارنده با همكاری بهجت قاسم‌زاده در دست انجام است.»
به گفته این عضو هیأت‌علمی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، تدوین اطلس زبانی استان سمنان توسط مرضیه صناعتی با همکاری خانم سلیمه زمانی به اتمام رسیده و تدوین اطلس زبانی استان لرستان (شهرستان خرم‌آباد) توسط رضا امینی در حال انجام است که طی آن صد مصاحبۀ زبانی آوانویسی شده و در سامانه بارگذاری شده است.
اخلاقی توسعه نرم‌افزار اطلس زبانی ايران را بعد سوم اطلس زبانی ايران اعلام و اظهار کرد:« نرم‌افزار اطلس زبانی ایران از ابتدا به طور خاص برای اطلس زبانی ایران نوشته شده و در سال 1396 با توجه به فناوری‌های رایانه‌ای نو به‌روزرسانی شده است.»
او افزود: «در این نرم‌افزار که با الفبای آوانگار بین‌المللی سازگار است، آوانوشتۀ پاسخ‌های هر گویشور به تک تک اقلام زبانی موجود در پرسش‌نامه (105 واژه و عبارت و 36 جمله)، با الفبای IPA هر یک در جدولی مجزا تایپ می‌شود.»
مجری طرح ملی اطلس زبانی ايران در پایان گفت :«پس از ورود آوانوشته‌ها و تکمیل پایگاه داده‌های تفصیلی یک منطقه یا کل کشور، نرم‌افزار با توانایی رسم خودکار نقشه‌های زبانی رنگی می‌تواند به مثابه ابزاری کارآمد برای تولید نقشه‌های زبانی، مطابق موضوع مورد پژوهشِ کاربر عمل کند.»
انتهای پیام/
