تاریخ 6هزارساله مرند، همواره پر از فراز و نشیب‌هایی بوده که ارزش این شهرستان را دوچندان می‌کند، در طول این تاریخ مبارزان وطن‌پرستی بودند که هنوز نامی از آن‌ها به‌ندرت شنیده می‌شود، یکی از این مبارزان خلیل خان مرندی است که با جان‌ودل از وطنش دفاع کرد.
خلیل خان در حدود سال ۱۲۲۶ هجری شمسی در روستای گلین‌قیه چشم به جهان گشود، پدرش آخوند محمد و مادرش شرف بود، او تحصیلات دینی را نزد پدرش فراگرفت و در ۱۳ سالگی برای کار عازم باکو شد و در آنجا در معدن گچ مشغول به کار شد.
زمانی که لشکر روس در جنگ جهانی اول به کشور هجوم آورد و شهرها و روستاهای ایران را زیر چکمه‌های خود گرفت، بدون اینکه از دست دولت مرکزی کاری برآید، جرقه مبارزه با روس‌ها به‌صورت خودجوش در بعضی نقاط ایجاد می‌شود، در روستای گلین‌قیه نیز که حاج حسین کدخدای روستای شجاع که طرفدار روس‌ها بود و می‌خواست روستای گلین‌قیه نیز تابع او شود اما خلیل خان یک جنگجوی به‌تمام‌معنا بود این را قبول نمی‌کند و حاج حسین از حضور روس‌ها در ایران استفاده می‌کند و به آن‌ها می‌گوید که خلیل خان طرفدار آلمانی‌ها است و او یک ژرمنی است، به دلیل اینکه روس‌ها با آلمانی‌ها دشمن بودند برای یافتن خلیل خان وارد روستای گلین‌قیه می‌شوند تا او را دستگیر کنند.
خلیل خان که بی‌خبر در خانه نشسته بود به طرز معجزه‌آسایی از خانه فرار می‌کند اما روزهای بعد جستجوی خلیل خان باعث درگیری بین او و روس‌های اعزامی می‌شود و یکی دو نفر از روس‌ها کشته می‌شوند، وقتی روس‌ها از دستگیری او ناامید می‌شوند و خانه و کاشانه‌اش را به آتش می‌کشند و تمام اموال او را نابود می‌کنند و خلیل خان مجبور می‌شود حدود سه سال در کوه و صحرا پنهان‌شده و به مبارزات خود ادامه دهد.
خلیل خان هیچ‌وقت تسلیم روس‌ها نمی‌شود و در مجموع در مبارزات چریکی تعداد ۹ نفر از روس‌ها را به هلاکت می‌رساند، مبارز نستوه سه سال در کوه‌های دیوان در پناهگاه‌های طبیعی زندگی می‌کند و برای فریب روس‌ها دائماً جای خود را عوض می‌کند و در این روزهای سرد افرادی چون محمدعلی تنومند خواهرزاده او و کربلایی رضا اهل قره گوز و نعل‌بند علی از اهالی کراب به او آذوقه می‌رساندند، او دوستانی در یکانات و روستای هم‌جوار داشت که از او حمایت می‌کردند.
او علاوه بر کوه‌های دیوان که سه سال در آنجا اقامت داشته مدت زیادی در اردبیل و جاهای دیگر به‌صورت چریکی به مبارزات خود با روس‌ها ادامه داده است که این مبارزات درمجموع حدود هفت سال طول می‌کشد، روس‌ها همیشه به دنبال او بودند و جاسوسان آن‌ها که سعی می‌کردند خلیل خان را لو بدهند ولی موفق نمی‌شدند.
خلیل خان به علت سرمای هوا در زمستان به کاروانسرایی در یام مرند پناه می‌برد و مدتی در آنجا می‌ماند و پس‌ازآن عازم کوه دیوان در شمال روستای کراب پناه می‌گیرد و در آنجا در پناهگاهی غار مانند که دهنه آن با یک گون بزرگ استتار می‌شود اقامت می‌گزیند، در این مدت سه نفر به نام‌های علی نعل‌بند از اهالی کراب و کربلایی رضا از اهالی قره‌گوز و محمد علی تنومند خواهرزاده‌اش به او آذوقه و مهمات لازم را می‌رسانند، ژنرال روس برای دستگیری خلیل خان جایزه بزرگ تعیین کرده بود، حتی در یک مورد شخصی بنام صمد (جد بزرگ ملاصمد قاری) هدف تیر روس‌ها قرار می‌گیرد و کشته می‌شود.
خلیل خان می‌گوید در یکی از روزهای پاییزی که دو نفر از روس‌ها به نزد من آمدند و درحالی‌که لباس‌هایم را درآورده بودم و آن‌ها را می‌شستم مرا نشناختند و به زبان روسی گفتند خلیل خان بایدوم؟ یعنی خلیل خان کجاست؟
گفتم: همین حالا اینجا بود و با دیدن شما به پشت کوه رفت.
و بعد در یک عملیات غافلگیرانه هردوی آن‌ها را به هلاکت رساندم و آن‌ها را در یک گودال انداختم و آثار درگیری را پاک نمودم، این هنگام باران بارید و کلا آثار درگیری محو شد.
خلیل خان با سردار ماکو دوست بود و سردار ماکو چندین بار برای میهمانی به منزل او آمده بود، خلیل خان در اواخر عمر خویش که با فعالیت فرقه مصادف بود با همشهری خود ژنرال کاویان دوست می‌شود.
خلیل خان طبع شعر هم داشت و صدها بیت از اشعار ترکی و فارسی او در سینه و زبان‌های روستائیان تکرار می‌شود، خلیل خان مرندی پس از ۱۰۲ سال عمر با افتخار و عزت در اسفندماه سال ۱۳۲۷ وفات کرد و در قبرستان بالایی روستای گلین‌قیه شهرستان مرند که متعلق به دوره ایلخانی است به خاک سپرده شد.
یادمان خلیل خان گلین‌قیه مبارز و آزادی‌خواه نامدار آذربایجان طی سال ۹۸ احداث و طی هفته دولت افتتاح شد.
انتهای پیام/
