شهرام امیری - کارشناس ارشد میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان در یادداشتی نوشت: مجموعه ارزشمند مسجد جامع عتیق اصفهان در دل بافت تاریخی و کهن اصفهان واقع شده و شکل گیری ساختارهای آن از اواخر سده اول هجری تا سده سیزدهم هجری قمری باز می گردد. جدای از قدمت باستانی این محدوده از اصفهان، بافت فشرده شهری شامل بازار و محلات پر پیچ و خم پیرامون مسجد، امروزه یادگاری از ادوار مختلف تاریخی است که این مجموعه به تدریج در آن دوران شکل یافته است. اگر چه ایجاد زیرگذر و ساخت میدان عتیق که امروزه با نام میدان امام علی (ع) خوانده می شود و البته با اما و اگرهای فراوانی هم همراه بود، توانسته تا حدی گره از فشردگی بافت شهر اصفهان در این محدوده باز کند، لکن هنوز این بخش از شهر اصفهان از منظر شهر سازی و حتی ظاهر آن نیازمند باز پیرایی بسیار است.
در حالی که مجموعه عظیم و تاریخی مسجد جامع عتیق اصفهان همچون نگینی در مرکز بازار بزرگ و محلات قدیمی سبزه میدان قدیم قرار دارد، لکن بازار کهن اصفهان که بیش از هزار سال قدمت دارد و برخی گذرهای تاریخی پیرامون این مجموعه عظیم در کنار فشردگی بافت، فرسودگی و عدم تجانس معماری بخشی از محلات و بازار (که البته به تدریج در حال بهبود است) با معضلات بسیاری از جمله کمبود خدمات شهری همچون سرویس بهداشتی مواجه است، به گونه ای که این کمبودها هم اکنون باعث شده تا این مجموعه عظیم مذهبی و تاریخی به عنوان اولین مسجد در تمام جهان اسلام که در فهرست میراث بشری به ثبت جهانی رسیده به مرکزی جهت نظافت بازاریان و مشتریان این بازار عظیم تبدیل شود، لذا در حال حاضر در وهله اول نیاز وافری به ایجاد سرویس های بهداشتی در چهارسمت این مسجد تاریخی به منظور کاهش فشار بر سیستم فرسوده آبرسانی و دفع فاضلاب این مسجد تاریخی احساس می شود.
بی تردید هر بنای تاریخی باید برای ادامه حیات خود کارکرد داشته باشد و یکی از مهمترین کارکردهای مساجد تاریخی، انجام فرائض دینی در آنها است. خوشبختانه انجام فرایض دینی در این بنای تاریخی و مذهبی بیش از یک هزار سال است که ادامه داشته و به نوعی باعث حیات فرهنگی و تمدنی این اثر ارزشمند شده است، با این حال به نظر می رسد مسئولین امورات عمومی شهر اصفهان باید توجه داشته باشند این مجموعه تاریخی و مذهبی اولین مسجد در تمامی جهان اسلام است که در فهرست میراث بشری به ثبت جهانی رسیده، لذا انجام فرائض مذهبی در این بنای تاریخی مذهبی بایست با الزاماتی نظیر آموزش اصول حفاظت از این بنا به خادمان مجموعه و مردمی که به منظور عبادت و انجام فرائض دینی به این مسجد مراجعه می کنند همراه باشد. امروزه برخی فرائض مذهبی اصفهان در این مسجد برگزار می شود با این حال به نظر می رسد اجرای فرائض دنی و مذهبی متناسب با قدمت مسجد و همچنین فراهم آوردن شرایط مناسب جهت بهره گیری مناسب نمازگزاران از این فضای زیبا و روحانی از جمله بهره گیری از هنرهای دستی و سنتی اصفهان، همچنین استفاده از زیراندازهای تمیز و متناسب با این فضای تاریخیف استفاده از مهرهای تمیز و بهداشتی و همچنین ساخت جا مهری های هنری، استفاده از کتابخانه مناسب جهت نگهداری کتابهای مقدس همچون قرآن و ادعیه مذهبی، لزوم بهره گیری از سیستم صوتی مناسب جهت حفاظت از کالبد بنا و تزئینات آن به ویژه کاشی هایمسجد و همچنین لزوم نظافت دائمی این فضای ارزشمند در راستای حفظ حرمت آن امروز بیش از هر زمان دیگر احساس می شود.
و اما چرا حفاظت از مسجد جامع عتیق اصفهان از اهمیتی ویژه برخوردار است؟! در پاسخ به این پرسش باید گفت مسجد جامع عتیق اصفهان در کنار مساجدی همچون مسجد جامع شهر اردستان، مسجد جامع شهر نائین و مسجد جامع تاریخانه دامغان جزو قدیمی ترین مساجد تاریخی ایران به شمار می روند.
مسجد جامع عتیق اصفهان در مجاورت یکی از کهن ترین مراکز شکل گیری تمدن در دشت بزرگ اصفهان یعنی در محله جویباره با بیش از ۳ هزار سال قدمت بنا شده است، به گونه ای که در طی کاوش هایی که باستان شناسان ایرانی و اروپایی از جمله باستان شناسان ایتالیایی از اواسط دهه شصت میلادی به بعد در محوطه مسجد جامع و محلات پیرامون آن انجام دادند، موفق به کشف بیش از یک میلیون قطعه اشیاء مختلف تاریخی متعلق به ادوار مختلف تاریخی در پیش و پس از اسلام در این محدوده از شهر اصفهان شده اند.
با این حال فلسفه ساخت و گسترش مسجد جامع عتیق اصفهان خود داستانی مفصل دارد، به گونه ای که شالوده های این مسجد تاریخی به اواخر سده اول و اوایل سده دوم هجری باز می گردد و سپس در طی ده دوره تمدنی از همان سده سیزدهم هجری قمری شاهد بسط و گسترش این مسجد تاریخی در طی ادوار مختلف تاریخ ایران در دوران اسلامی هستیم، به گونه ای که در آثار محققان، گردشگران و مستشرقان مختلف از جمله سفر نامه ناصر خسرو قبادیانی در سده چهارم هجری قمری از این مسجد تاریخی و بازار تاریخی پیرامون آن به عنوان بازار قدیم اصفهان سخنها رفته است.
با این وصف جای جای این مسجد عظیم تاریخی، نشان از عشق راستین و شیدائی نیاکان به یگانه قادر متعال هستی آفرین دارد که با تواضع و دلدادگی خشت به خشت آن را آنهم در ایام هجوم تازی، ترکتازی ترکان، مغولان، حملات خونبار تیموریان، دیگر بیگانگان روی هم قرار داده و امروزه یکی از زیباترین، عظیم ترین و با شکوه ترین بناهای تاریخی و مذهبی نه تنها در ایران بلکه در تمام جهان پدید آورده اند.
یا این وصف این بنای عظیم تاریخی با بیش از یک هزار و دویست و هشتاد سال قدمت در کنار شاخصه های مذهبی خود نشانی بارز از تکاپوی فرهنگی نیاکان دارد.
پس بکوشیم تا ما نیز همانند نسلهای گذشته نگاهبان مناسبی برای این آثار ارزشمند بوده و آنها را همانگونه که در اختیار ما قرار داده اند در اختیار نسلهای فردای ایران زمین قرار دهیم.
انتهای پیام/
نظر شما