معماري، همگام با نيازهاي موجود
در اين ميان، آنچه از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار است، آن است که اکثريت بناها، آثار و دست‌سازه‌هاي به جاي مانده از اعصار گذشته ايران، در کنار زيبايي‌هاي گاها منحصربه‌فرد خود، به نوعي همخوان با نيازهاي موجود آن دوران و بيشتر با هدف رفع يا کاهش نيازهاي اهالي و منطقه، طراحي و ساخته شده‌اند.
به گزارش ميراث آريا(chtn) ،به‌عنوان نمونه،چنانچه محيط و شرايط اقليمي؛ اقتضاي نوع خاصي از بنا را مي‌نمود، ذهن مبتکر معماران ايراني،با طراحي و ساخت آثاري در خورد رفع نيازهاي موجود،ذوق و هنر خويش را هم به منصه ظهور مي‌رساندند.
تنوع شرايط اقليمي حاکم بر ايران، که هوايي سرد و مرطوب، يا خشک و سوزان را براي مناطق مختلف، فراهم کرده است هم در نوع معماري بنا و هم در کميت و کيفيت مصالح مورد نياز، تأثيرگذار بوده است و چه بسا در کنار اين موارد، توجه به خلق تزييناتي بديع و همخوان با نوع و کاربرد بنا، خود، دانش و بينشي مضاعف را طلب مي‌نمود.
با نگاهي به شيوه معماري و نوع مصالح و تزيينات به کار رفته در ساخت بنايي در منطقه شمالي و بارا‌ن‌خيز کشور و مقايسه آن با همين ويژگي‌ها و عناصر در بناهاي مناطق جنوبي، به‌وضوح مي‌توان تطبيق و هماهنگي هر چه تمام‌تر معماري را با نيازهاي اهالي هر منطقه دريافت و همچنين مشاهده کرد که در عين تفاوت و تنوع مصالح به کار گرفته شده، از نظر خلق تزيينات هم در نوع خود قابل ملاحظه‌اند.
به عبارت ديگر، خلق آثار، ابنيه و اماکن مختلف تا حدود بالايي از نيازهاي اهالي نشأت مي‌گرفته است. به‌عنوان نمونه،در يزد،کاشان و مناطق کويري ايران، ساخت کوزه‌هايي بزرگ و پايه‌دار با منافذ متعدد بر جداره آن،که به عنوان وسيله‌اي براي خنک نگاه داشتن آب در هواي گرم و خشک مورد استفاده قرار مي‌گرفته، عموميت داشته است. در مناطق شمالي که مشکل کم‌آبي، خشکي و گرمي هوا وجود نداشته، کم و بيش چنين وسيله‌اي ناشناخته است، چرا که کاربردي در اين زمينه نمي‌توانسته است داشته باشد.
مردم مناطق مختلف ايران، هر جا که ساکن مي‌شدند، در وهله نخست درصدد تطبيق هر چه تمام‌تر خود با محيط و طبيعت موجود بر مي‌آمده‌اند. چنانچه محيط زندگي، گرم و سوزان بود، بادگير بر بام خانه بر پا مي‌کردند و چنانچه کم آبي، مشخصه اصلي منطقه بود، به حفر قنوات و ساخت آب انبار روي مي‌آوردند. از اين رو هر شهر، پس از گذشت مدت زماني، براساس نوع و کاربرد بناهاي موجود خود، با نامي خاص، شهرت مي‌يافت.
قزوين، شهر آب انبارها
استان قزوين، يکي از مهمترين شهرهايي که طي دوران مختلف تاريخ ايران، بارها ازسوي حکام متعدد به‌عنوان پايتخت حکومتي مورد استفاده قرار گرفته است، ازجمله مناطقي است که گوناگوني آب و هوايي و قابليت‌هاي آبي و خاکي آن، امکان کاشت انواع محصولات گرمسيري و سردسيري را فراهم کرده است، اما به ادعاي منابع تاريخي، مردمان اين ديار، همواره از مشکل کم‌آبي رنج مي‌برده‌اند، تا آنجا که ناصر خسرو قبادياني، در سفرنامه مشهور خود، به اين معضل اشاره کرده است.
از سده پنجم هجري، افراد نيکوکار براي رفع کم‌آبي شهر اقدام به حفر قنات کردند، اما چون باز هم در تابستان کم‌آبي به‌وجود مي‌آمد، مردم ثروتمند و نيکوکار در محله‌هاي گوناگون به ساخت آب انبار همت گماشتند.
ساخت آب‌انبارهاي پرشمار در اين شهر، باعث شد همانطور که يزد به‌عنوان شهر بادگيرها شناخته شد،قزوين نيز به‌عنوان شهر آب‌انبارها در اذهان معروف شود و هم‌اکنون نيز به علت شيوه ساخت بي‌مانند آب‌انبارها، اين بناها به‌عنوان مهمترين جاذبه‌هاي گردشگري اين استان به‌شمار مي‌روند. در واقع، ساخت آب انبار، طرفند مردمان اين ديار براي مقابله با معضل کم آبي بوده است.
ساخت و وقف بيش از 130 بناي شکوهمند و پرهزينه براي انباشت و ذخيره آب در شهري که از ديرباز به کم‌آبي شهرت داشته، افزون بر هزاران واحد آب انبار خانگي و ده‌ها آبگير کاروانسراهاي شهري براي استفاده مسافران، سبب شده است تا امروز قزوين، به نام سرزمين آب انبارها معروف شود.
همچنين، معماري شگفت‌انگيز آب انبارهاي قزوين است که هر يک به‌دليل آنکه پلاني جداگانه و متفاوت براي خود دارند و از تزيينات هنري چشم‌گيري نيز برخوردارند، به‌عنوان مهمترين جاذبه‌هاي اين شهر شناخته شوند.
آب انبار سردار بزرگ
در ميان آب‌انبارهاي موجود در قزوين، آب انبار \"سردار بزرگ\"، تنها آب انبار تک‌گنبدي ق
زوين و حتي ايران است که هم از نظر زيبايي و هم شيوه ساخت، در نوع خود بي‌نظير بوده و در رده مهمترين آثار تاريخي اين شهر به حساب مي‌آيد.
بانيان اوليه
آنچنان که از شواهد و قراين بر مي‌آيد، بانيان ساخت اين آب انبار، دو برابر به نام‌هاي \"محمدحسن‌خان\" و \"محمدحسين خان\"، از امرا و سرداران زمان فتحعلي شاه، محمدشاه و ناصرالدين‌شاه قاجار بوده‌اند که در زمان حيات خود دستور به احداث و برپايي اين آب انبار کرده و با به‌کارگيري مصالح مورد نياز، نقشه اين بنا را پياده نموده‌اند.
ويژگي‌هاي بنا
آب انبار \"سردار بزرگ\"، بزرگترين آب انبار تک گنبدي ايران است که در سال هجري قمري در کنار خيابان 1227 راه‌آهن قزوين ساخته شد. گنبد باشکوه آب انبار سردار، بنايي آجري است که در بالاترين قسمت آن، بادگيري قرار گرفته و بلنداي بلندترين نقطه آن تا کف آب انبار، حدود 28/5 سانتيمتراست. چندين نورگير هم بر بدنه آجري گنبد وجود دارد و حجم مخزن اين آب انبار سه هزار و 600 متر مکعب است که به نسبت ساير آب انبارها، قابليت ذخيره‌سازي مقادير عظيمي از آب را داراست.
در دو طرف درب ورودي اين آب انبار، سکوهاي سنگي باري نشستن و استراحت افراد نيز تعبيه شده است. براي دسترسي به آب در اين مکان، بايد عمقي در حدود 12 متر و 50 سانتيمتر که به وسيله يک راه پله سنگي، به کانلي مشهور به \"راه شير\" متصل مي‌شود، را پايين رفت.
اين آب انبار داراي سردري بلند با قوس جناغي است و راه شير آب انبار 50 پله سنگي دارد. مخزن آب آن، مربع شکل و به ابعاد تفريبي هفده متري است. شيوه ساخت آب انبارهاي ايران، اين بناها را به جاذبه‌هاي گردشگري استان‌هايي تبديل کرده است که از تعداد بسياري آب انبار برخوردارند.
مصالح به کار رفته در جرزهاي آن، شفته آهک با روکش ساروج(مخطوطي است از آهک و خاکستر يا ريگ که آهکش با جذب آب، به صورت سنگ آهک که محکم و پايدار است در مي‌آيد و از آن در جهت ساختن بنا استفاده مي‌کنند) و قطر آنها در حدود سه متر است.
پيشينه تاريخي
بنابر گفته‌هاي راهنمايان اين آب انبار، در تاريخ آمده است، وقتي معمار آب‌انبار، ديواره‌هاي آن را ساخت، در حدود 6 ماه ناپديد شد و هيچ کس نتوانست نشاني از وي بيابد. اما پس از گذشت 6 ماه، معمار بازگشت و اظهار کرد که بايد پس از گودبرداري، منتظر خشک شدن کف آب انبار مي‌شده است. در مدت ياد شده، با خشک شدن کف آب انبار، سطح‌کنده نمي‌توانست داربستي در آب انبار بزند، بنابراين بانيان آن تصميم گرفتند داخل آب انبار ساخته شده را با کاه فشرده شده پرکنند و ميان کاه‌ها سکه‌هاي طلايي ريختند. پس از ساخته شدن گنبد، مردم براي خالي کردن کاه‌ها بسيج شدند و سکه‌هايي که در ميان کاه‌ها مي‌يافتند مزد روزانه آنان را تأمين مي‌کرد و اينگونه آب انبار ساخته شد.
به گزارش ميراث آريا ،هم‌اکنون مجسمه‌هاي مسي در ديواره آب انبار نصب شده و گويا قرار است که اين محوطه به موزه مس تبديل شود.
تعداد بسياري از اين آب انبارها هم‌اکنون در اين شهر وجود دارند، نظير آب انبار \"مسجد جامع\"، که کهن‌ترين آب انبار قزوين است و در سال 1093 قمري توسط علي‌خان يکي از اميران شاه سليمان صفوي ساخته شده است. همچنين به آب انبارهاي \"سردار کوچک\" و آب انبار \"زنانه\" مي‌توان اشاره کرد.
120/
انتهای پیام/
