مهرنوش سروش، دانشجوی دکتری مرکز مطالعات جهان کهن، در گفتگو با میراث آریا(chtn) با اشاره به اینکه زمان این بررسی و شناسایی از ۱۳ بهمن تا ۱۹ اسفند ماه سال جاری بوده است، ادامه داد: بررسی و شناسایی دشت میان‌آب شوشتر، بخشی از پژوهش دربارهٔ تاریخ مدیریت آب و آبیاری در دشت میان‌آب خوزستان است.
وی تصریح کرد: شهر شوشتر مرکز تاریخی دشت میان‌آب است و مجموعه‌ای شگفت‌انگیز از سازه‌های آبیِ تاریخی را در خود جای داده‌است. این سازه‌های آبی، اندام‌های تأمین آب برای شبکهٔ گستردهٔ کانال‌های تاریخی‌ای بوده‌اند که در طی هزاره‌ها سکونت و کشاورزی و تولید مردمان را ممکن کرده‌اند. در دههٔ ۱۳۸۰ شمسی، آغاز فعالیت‌های عمرانی تسطیح و طرح آبیاری داریون که مجری آن سازمان آب و برق خوزستان بود، روند تخریب و دگرگونی گستردهٔ منظر باستان‌شناختی میان‌آب را به دنبال داشت.
وی افزود: همین دلیل نیز سبب توجه ویژه به این آثار و مطالعات مختلف حفاظتی و مرمتی و باستان‌شناختی دربارهٔ بناهای تاریخی آبی، شبکهٔ آبیاری کهن و محوطه‌های تاریخی میان‌آب و زمینه‌ساز ثبت جهانی سازه‌های آبی تاریخی شوشتر در سال ۲۰۰۹ میلادی شد.
سروش یادآور شد: این پژوهش ، با تکیه بر فن‌آوری‌های نوین در حوزهٔ باستان‌شناسی لندسکیپ، به خصوص عکس‌های هوایی و ماهواره‌ای تاریخی و قابلیت‌های نرم‌افزار GIS، به دنبال بازسازی و تحلیل شبکهٔ آبیاری کهن دشت میان‌آب و فهم تغییرات و تحولات آن در بستر تاریخی طولانی است.
سرپرست هیات باستان‌شناسی با اشاره به اهداف پژوهشی و روش‌شناختی این تحقیق گفت: اینکه چگونه می‌توان تاریخ آبیاری را، به طور موردی در دشت میان‌آب، به شکلی جامع و در بستر تاریخی طولانی مطالعه کرد و با اتکا به چه منابع و چه روش‌هایی می‌توان بر درک عمیق از ابعاد متعدد، پیچیدگی‌های کارکردی و تاریخی و فرهنگی، و دوره‌های متناوب تغییر و تحول شبکه‌های آبیاری و سازه‌های آبی متمرکز شد، از جمله مواردی است که در این بررسی مورد مطالعه قرار گرفت.
سروش اظهار داشت: از دههٔ ۳۰ میلادی شبکه‌های آبیاری کهن همواره با ارجاع به الگوهای استقراری تحلیل و فهم شده‌اند. به رغم اینکه اتکا به این روش، اطلاعات ارزشمندی از تاریخ آبیاری در جهان کهن را به دست داده‌است، پیچیدگی‌ها و ابهامات رابطهٔ میان شبکه‌های آبیاری و الگوهای استقراری، توجهی دوباره به روش تحقیق دربارهٔ شبکه‌های آبیاری کهن را می‌طلبد.
وی افزود: از جمله اهداف این بررسی و شناسایی که در این فصل محقق شد، مکان‌یابی و مستندسازی بخش‌هایی از شبکهٔ آبیاری کهن دشت میان‌آب که در مرحلهٔ مطالعاتی، از روی تصاویر هوایی شناسایی و جانمایی شده بودند. در این مطالعه، ابعاد کانال‌ها برای محاسبهٔ ظرفیت آبرسانی شبکه‌های کهن برداشت شد، مکان‌های مناسب برای نمونه‌برداری‌های زمین‌شناختی ثبت شد، و روندها و شکل‌های مختلف دگرگونی‌های شبکهٔ آبیاری کهن در لندسکیپ مدرن مستند شد. این اطلاعات، در نرم‌افزار GIS برای تحلیل فضایی و هیدرولیکی شبکهٔ آبیاری استفاده خواهد شد.
سرپرست هیات باستان‌شناسی تصریح کرد: همچنین مکان‌یابی و مستندسازی محوطه‌های تاریخی تخریب‌شده، با استفاده از عکس‌های ماهواره‌ای، که در این بخش از بررسی به دنبال فهم الگوی پراکندگی و تیپولوژی سکونتگاه‌ها در رابطه با بخش‌های مختلف شبکهٔ آبیاری بودیم که از روی عکس‌های هوایی جانمایی شده‌اند.
سروش گفت: پایش تغییرات و دگرگونی‌های منظر تاریخی و تهدیدهایی ناشی از توسعه که نیازمند توجه ویژه هستند، بخش دیگری از نتیجه حاصل از این بررسی است.
سرپرست هیات کاوش ادامه داد: اگرچه داده‌های حاصل از این بررسی هنوز در مرحلهٔ مقدماتی و نیازمند تحلیل‌های بیشتر است، این پژوهش پیشینهٔ طولانی شبکهٔ آبیاری دشت میان‌آب و اهمیت و رونق آن از دوران هخامنشی تا دوران اسلامی را نشان می‌دهد، اگرچه نام سازه‌های آبیِ تاریخی شوشتر با دورهٔ ساسانی پیوند خورده‌است، به نظر می‌رسد بخش‌های اصلی این شبکه، دست کم از دورهٔ اشکانی در حال شکل‌گیری بوده‌اند و تا سده‌های میانهٔ اسلامی نیز کماکان توجه به حفظ و سرمایه‌گذاری برای گسترش این شبکه و انطباق آن با نیازهای زیستی ادامه داشته‌است.
وی افزود: به نظر می‌رسد در دوران تاریخی، بر تعداد محوطه‌های کوچک (روستاها و املاک کشاورزی) در کنار شبکهٔ آبیاری میان‌آب به شکل قابل توجهی افزوده شده‌است. مکان‌یابی این محوطه‌ها به دلیل وسعت و ارتفاع کم، و دگرگونی‌های شدید لندسکیپ باستان‌شناختی براثر توسعه و عوامل طبیعی، بدون تکیه بر تصاویر هوایی و ماهواره‌ای به سادگی ممکن نیست.
انتهای پیام/
