.jpg "سفال جرجان گنجینه‌ای رو به احیا")
به‌گزارش میراث‌آریا به‌نقل از روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گلستان، سفالگری یکی از قدیمی‌ترین صنایع‌دستی دنیاست و باید گفت ساخت سفال در ایران سابقه‌ای طولانی و درخشان دارد و با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص این سرزمین که در محل تقاطع تمدن‌های باستانی و مسیر کاروان‌های مهم واقع‌شده بود، تقریباً در هر بخشی از ایران در زمان‌های مختلف ساخت سفال رواج داشته و یکی از این نقاط سفال شهر باستانی جرجان است که با قدمتی کهن به دوره ساسانی و قرون اولیه اسلامی برمی‌گردد.
بررسی آثار به دست آماده از بخش‌هایی از جرجان قدیم، نوید یک فضای بسیار پیشرفته کارگاهی و تنوع تکنیکی در حوزه سفالگری را می‌دهد و از سفال این شهر تاریخی که خرابه‌های آن اکنون در سه کیلومتری غرب شهر گنبدکاووس محل کاوش و مطالعه باستان‌شناسان است به‌عنوان گنجینه‌ای خفته در خاک با قدمتی کهن نام‌برده می‌شود که گویای گذشته روشن و پررونق هنر سفال در این منطقه است.
شهر صنعتی باستانی
به گفته مدیر پایگاه شهر باستانی جرجان، عبدالمجید نورتقانی، این شهر باستانی را می‌توان در زمره شهرهای صنعتی قلمداد کرد که در سطح منطقه‌ای با شهرهای نیشابور، ری و آمل رقابت داشته که دلیل این امر رشد فزاینده کارگاه‌های آجرپزی، سفالگری، فلزکاری و شیشه‌گری بوده که در کاوش‌های باستان‌شناسی کشف‌شده است.
او می‌گوید: «تحقیقات باستان‌شناسی نشان می‌دهد شکل‌گیری و توسعه کارگاه‌های صنعتی در کنار معابر اصلی شهر و رونق و درخشش بخش‌های صنعتی جامعه، بازخورد مؤثری در بین اقشار هنرمند و اصناف به وجود آورده و موجب فعالیت بیشتر اقتصادی آنان شد که این امر در پیچیدگی فناوری تولیدات سفالگری شهر به‌وضوح قابل‌مشاهده است.»
مدیر پایگاه شهر باستانی جرجان اضافه کرد: «جرجان به گواه یافته‌های سفالی یکی از مراکز تولید سفال زرین‌فام بوده که به دلیل داشتن لعاب طلایی از شاهکارهای فناوری در تاریخ صنعت و هنر سفالگری به‌حساب می‌آید و سبک سفالینه‌های زرین‌فام جرجان شهرت جهانی دارد.»
او خاطرنشان کرد: «سفال جرجان زینت‌بخش برخی از موزه‌های دنیا شده و قرارگرفتن سفال‌های این شهر در ویترین موزه‌های دنیا اعتبار خاصی به این موزه‌ها بخشیده است.»
تلاش برای احیای سفال جرجان
رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گنبدکاووس، مریم آق‌آتابای، در این خصوص گفت: «با توجه به پیشینه تاریخی شهر جرجان در بحث سفالگری که جزو یافته‌های باستان‌شناسان هم محسوب می‌شود و با هدف احیای سفال جرجان، از هنرمندان متخصص و صاحب‌نظر این رشته دعوت کردیم تا با حضور در خانه سفال جرجان بر روی فنون این صنعت کار کنند.»
او اضافه کرد: «ایجاد سایت موزه در شهر باستانی جرجان در جوار امامزاده یحیی بن زید (ع) و راه‌اندازی کوره‌های سفال‌پزی اکتشافی در باستان‌شناسی‌های انجام‌شده در این سایت موزه می‌تواند برای جذب توریست و گردشگر مؤثر باشد و همچنین زمینه حضور سفالگران حرفه‌ای برای انجام کارهای پژوهشی را فراهم کند.»
آق‌آتابای تأکید کرد: «در حال پیگیری هستیم تا در کمیته برنامه‌ریزی شهرستان از محل اعتبارات سال ۹۹، زمینه ایجاد سایت موزه جرجان فراهم شود.»
راه‌اندازی خانه سفال جرجان
متخصص حوزه سرامیک و سفالگری و مسئول خانه سفال جرجان، سید حسین طباطبایی‌نژاد، در مورد راه‌اندازی خانه سفال در شهرستان گنبدکاووس گفت: «راه‌اندازی خانه سفال جرجان در آینده‌ای نزدیک با همکاری میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گنبدکاووس می‌تواند به روند فعالیت آزمایشگاهی و ساخت قطعاتی برای شناسایی فرمولاسیون بدنه و لعاب‌ها به‌عنوان زیرساخت‌های اساسی حوزه سفال باهدف احیا و گونه‌شناسی سفال این شهر باستانی کمک کند.»
او اساس نام‌گذاری این کارگاه تخصصی سفالگری به‌عنوان \"خانه‌سفال جرجان\" را راه‌اندازی یک برند دانست و گفت: «تلاش می‌کنیم با دعوت از صاحب‌نظران و دانشجویان رشته‌های مختلف حوزه صنایع‌دستی مثل باستان‌شناسی و سرامیک برای استفاده از تجهیزات و امکانات این کارگاه، بتوانیم کارهای تحقیقاتی درستی در حوزه سفال منطقه انجام دهیم.»
مسئول خانه سفال جرجان، تصریح کرد: «حرکت در مسیر احیای سفال جرجان با توجه به تنوع تکنیکی و گستردگی کار، در زمان کوتاه نتیجه‌بخش نیست، اما امیدواریم اگر به‌درستی پیش رود در سال‌های آینده بتوانیم به نتایج خوب موردنظر در حوزه برندسازی سفال جرجان دست‌یابیم.»
او با اشاره به این نکته که فعالیت‌ها احیای سفال جرجان در آغاز راه است، تأکید کرد: «در ابتدا لازم است مطالعات جدی‌تری در بحث تولید سفال داشته باشیم، تنوع سفال منطقه را بشناسیم، مشخص کنیم کدام نوع می‌تواند امروز جایگاه کاربردی و کدام نوع جایگاه تزیینی پیدا کند و آنها را به‌صورت نمونه احیا کنیم، ممکن است این سفال به یک سوغاتی از شهر جرجان تبدیل شود یا بتوانیم در چند قسمت فعالیت کنیم.»
بازسازی نقش و نگارهای قدیمی
کارشناس و صنعتگر صنایع‌دستی گنبدکاووس، مریم علی‌اکبری هم دراین‌ارتباط گفت: «سفالینه‌های جرجان با نقش و نگار، لعاب و مواد اولیه خاص یکی از رشته‌های صنایع‌دستی بسیار قدیمی استان گلستان و این شهرستان است که برای حفظ پیشینه این رشته نیازمند احیا و شناساندن آن به مردم هستیم و این امر جز با بازسازی نقش و نگارهای قدیمی سفالینه‌های جرجان محقق نمی‌شود.»
او ادامه داد: «میراث‌فرهنگی گنبدکاووس باهدف بازسازی و احیای نقش و نگارهای سفالینه‌های جرجان قرار است به‌زودی خانه سفال جرجان را افتتاح کند که راه‌اندازی این محل در نمایش سفالینه‌های آن دوران در عصر کنونی مؤثر است تا مردم به‌جای مراجعه به کتاب، با چشم خود این اثر هنر دست را مشاهده کنند.»
کارشناس و صنعتگر صنایع‌دستی گنبدکاووس خاطرنشان کرد: «هنرمندانی که درزمینه‌‌ی سفال کار می‌کنند می‌توانند با استفاده از ظرفیت کارگاه تخصصی سفال جرجان و هنر خود، سفالینه‌های جرجان قدیم را بازسازی کرده و در معرض دید عموم قرار دهند.»
شهر باستانی جرجان که بر اساس کشفیات باستان‌شناسی، سفالگری با مردم آن عجین بوده، واقع در سه کیلومتری غرب مرکز شهرستان ۳۵۰ هزارنفری گنبدکاووس و در جوار مرقد مطهر یحیی بن زید (ع)، یکی از شهرهای مهم قرون اولیه اسلامی به‌حساب می‌آید که بر اساس نوشته جغرافی‌نویسان چون اصطخری و ابن حوقل با شهرهای معروفی مانند ری و نیشابور قابل‌مقایسه بوده است.
به گفته کارشناسان، بیش از صدها محوطه و تپه باستانی در این شهر وجود دارد که تنها بخش اندکی از آنها شناسایی شده و داده‌ها و یافته‌های باستان‌شناسی نشانگر آن است که این منطقه تمامی شرایط لازم برای تداوم فرهنگی را تا دوران اسلامی داشته و کشف سفالینه‌های مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد و عصر آهن در محدوده شهر جرجان و در حاشیه رودخانه گرگان رود، شاهدی بر این مدعاست.
شهر جرجان یکی از بلاد معتبر در دوره‌های سامانیان، آل‌زیار و سلجوقیان بوده که براثر حملات مغول‌ها در 617 هجری قمری از بین رفته است. این شهر بر روی ویرانهی شهری از دوران پارتی و ساسانی با وسعتی در حدود1200هکتار ساخته شده است و ازلحاظ معماری شهرسازی بسیار پیشرفته بوده است.
انتهای پیام/
