نی جفتی پیشینه زیادی دارد و از هزاران سال پیش در مناطق گسترده‌ای از خاورمیانه ساز مهم مراسم شادمانی‌ها بوده است. ابونصر فارابی در قرن چهارم هجری (950 میلادی) دو نمونه از آن را شناسایی کرده و در کتاب موسیقی الکبیر خود به‌تصویر کشیده است.
ساز جفتی یکی از سازهای اصیل و قدیمی هرمزگان و یکی از پایه‌های موسیقی سنتی بندرعباس است. حوزه جغرافیایی این ساز بندرعباس، بندرلنگه، میناب و به‌صورت پراکنده در دیگر مناطق استان است.
طول این ساز بسته به بم و یا زیر بودن صدای ساز، بلند یا کوتاه است و معمولاً 20 تا 25 سانتی‌متر طول دارد. بر روی هرکدام از نی‌ها شش سوراخ تعبیه‌شده است. که توسط همین سوراخ‌ها نواختن انواع ملودی را امکان‌پذیر می‌سازد.
این ساز در محافل سرور و جشن‌ها نواخته می‌شود و به‌هیچ‌عنوان در مراسم عزا از آن استفاده نمی‌شود.
از ویژگی‌های شاخص این ساز این است که فقط در جشن‌ها، عروسی‌ها و حتی برخی بازی‌های بومی مورداستفاده قرار می‌گیرد و دیگر اینکه رطوبت در میزان صدای آن نقش دارد.
در قدیم جفتی را با شش نت می‌نواختند اما اکنون با هفت نت کامل نواخته می‌شود. کوک جفتی در اثر آب‌وهوا و رطوبت تغییر گام پیدا می‌کند و شاید ربع‌پرده یا نیم‌پرده بالا و پایین شود. و اگر از یک شاخه نی نباشد صدای ساز تغییر پیدا می‌کند.
نی جفتی پایه موسیقی بندری است و در بیشتر مواقع همراه دیگر سازها مورداستفاده قرار می‌گیرد و چون از دو عدد نی ساخته‌شده صدای آن بسیار پرحجم و گیراست و علاوه بر تکنوازی همراه با سازهای کوبه‌ای نیز به‌کار می‌رود.
این ساز ازجمله سازهای بومی است که رفته‌رفته به‌دست فراموشی سپرده می‌شود و نسل جدید کمتر گرایش به آن دارند و می‌توان گفت اگر ساختن و نواختن آن به نسل جدید آموزش داده نشود درخطر قرار می‌گیرد.
در حال حاضر بهترین نوازنده جفتی «قنبر راستگو» در میناب است. او از برجسته‌ترین نوازندگان موسیقی جنوب ایران (جفتی) است که در هرمزگان به خالو قنبر معروف است و شیوه نوازندگی او در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
نوازندگی جفتی از عهده هر کسی برنمی‌آید اما قنبر راستگو با وجود کهولت سن، آن ساز نفس‌گیر را چنان ماهرانه می‌نوازد که شنونده را مجذوب خود می‌کند.
متأسفانه جامعه امروز مورد هجوم گسترده تبلیغاتی در حوزه موسیقی غربی قرارگرفته و طبیعتاً ماهواره‌ها و شبکه‌های خارجی سهم زیادی در اشاعه و تبلیغ این نوع موسیقی دارند و همین شرایط موجب آشنایی نسل نوجوان و جوان با موسیقی غربی شده است.
اگر متولیان امر فضا را به‌گونه‌ای هدایت کنند که موسیقی سنتی بیشتر از این‌ها موردتوجه قرار گیرد، به‌طور حتم هم شناخت درستی از سازهای سنتی و موسیقی سنتی فراهم می‌شود و هم نسل جدید به این سمت‌وسو گرایش پیدا می‌کنند.
همچنین برنامه‌ریزی برای آموزش این رشته و انتقال به نسل حاضر، برگزاری رویدادها و جشنواره‌ها می‌تواند در این راه تأثیرات فراوانی داشته باشد.
* گزارش از بهاره جوشعار (کارشناس میراث‌فرهنگی)
انتهای پیام/
