تا اواخر دوران صفویه فرش استان مرکزی فقط مصرف داخلی داشته ولی در دوران قاجاریه این صنعت پیشرفت کرده به صورتی که توسط صادرکنندگان تبریزی به اروپا صادر شده و مورد توجه اروپاییان قرا گرفته و از لحاظ صادرات رقیب کرمان شد. با شهرتی که فرش استان مرکزی با نام تجاری ساروق در بین کشورهای اروپایی پیدا کرد برخی از شرکت‌های اروپایی از جمله شرکت سوییسی الاصل زیگلر و شرکا یک شعبه برای خرید و صادرات فرش استان در اراک احداث کردند. در همین راستا کارگاه‌هایی برای رنگرزی و بافت در سطح وسیعی دایر کرده، به‌طوری که در مدت کوتاهی حدود 3000 دار قالی‌بافی در اراک و روستاهای اطراف برپا شد. در آن زمان برای بافت قالی نقشه‌ها به صوت شطرنجی نبوده، بلکه تولیدکنندگان طرح‌های موردنظر را در انداره های کوچک 90×160 اجرا کرده و به‌عنوان واگیره قالی به‌جای نقشه شطرنجی در اختیار بافندگان قرار می‌دادند.

با رواج صادرات فرش اراک به تبعیت شرک سوئیسی شرکت‌های خارجی دیگری در اراک دایر شد و به امر تولید و صادرات فرش پرداختند، تجارت قالی در اراک به‌سرعت ترقی کرد و با پیشرفت روز به زور این صنعت، فرش اراک با طرح‌های محلی و اصیل سرآمد شهرهای دیگر ایران شد و این روند تولید همچنان ادامه داشت تا این که تولیدات از لحاظ طرح یکنواخت شده و باعث کاهش صادرات شد. اواسط قرن بیستم نماینده کمپانی تاو سهند که خود دارای طراحانی بود طرح‌هایی را که برگرفته از طرح‌های کوپلن بود جایگزین طرح‌های اصیل منطقه کرد که مورد استقبال کشورهای امریکا و اروپا شد. این طرح‌ها که هیچ‌گونه رابطه‌ای با فرهنگ و سنت ملی ایران نداشت متأسفانه هنوز هم در بافت قالی‌های این استان رواج دارد تا این که در سال 1314 شمسی به دستور دولت وقت تمامی شرکت‌های خارجی تعطیل و وظایف آن‌ها به شرکت جدیدی به نام شرکت سهامی فرش ایران واگذار شد.

فرش‌های استان مرکزی برحسب نوع منطقه ازلحاظ طرح و رنگ متفاوت بوده و به شرح زیر تقسیم‌بندی می‌شود:

منطقه خمین (لیلیان و ریحان)، منطقه مشک‌آباد، منطقه مشهد میقان، منطقه میلاجرد، منطقه تفرش، منطقه روبار و سربند فراهان، منطقه کزار و مهاجران، منطقه جاپلق، منطقه سربند و مالمیر، منطقه سنجان، منطقه ساروق

 منطقه ساروق: فرش‌های ساروق به علت داشتن قدمت بیشتر و خصوصیاتی چون بافت محکم و نسبتاً ظریف با حداکثر 50 ریشه در یک گره 6.5 سانتی‌متری و رنگ‌های پخته با مایه‌های مسی، بلوطی، قرمز، بژ و آبی دارای اهمیت بسیار است. در جوار منطقه ساروق مناطقی چون جیریا، یساول، بهادرستان از مناطقی بودند که در شهره شدن قالی ساروق نقش بسزایی را ایفا کردند، با توجه به اسناد موجود در شرکت فرش، کمپانی‌های خارجی از قالی ساروق تمجید بسیار کردند که شهرت آن در اروپا و آمریکا (نیویورک) زبانزد خاص و عام است. نقوش لچک ترنج، افشان و شکسته مستوفی در بیم (زمینه) لاکی، دوغی و پس دوغی و سرمه‌ای از مهم‌ترین نقش‌ها و رنگ‌های این قالی به شمار می‌رود.

* دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، معاون صنایع‌دستی استان مرکزی

انتهای پیام/