تا پیش از رواج ابزارآلات موسیقی جدید، «قوپوز» اصلی‌ترین وسیله آهنگ‌نوازی در مراسم عروسی‌ها، جشن‌ها و مجالس مختلف بوده است و نوازندگان این نوع ساز را در آذربایجان «عاشیق» مینامند که عاشیق همراه با نواختن ریتم‌های مختلف موسیقی، اشعار فولکلور ترکی را نیز می‌خواند و نبض مراسم را به دست می‌گیرد گرچه امروزه تمایل نسل جوان به موسیقی‌های جدید گرایش بیشتری دارد اما باز هم در مراسم‌ها و جشن‌های مختلف، استفاده از ساز «قوپوز» رایج است.
نواختن این ساز به همان اندازه که به مهارت نیاز دارد، ساختن آن نیز یک نوع هنر بوده و به مهارت نیاز دارد و کسی که در این رشته فعالیت دارد باید از چند و چون نواختن ساز اطلاع داشته و خود نیز نوازنده باشد.
در ارومیه هم‌اکنون دو کارگاه تولید ساز سنتی وجود دارد که یکی از کارگاه‌ها که از شهرت زیادی برخوردار است، تولیدات خود را به شهرهای مختلف استان و خارج از استان نیز صادر می‌کند، صاحب این کارگاه فردی به نام خلیل زینالی است که سابقه 20 سال فعالیت در این رشته دارد.
نواخته شدن 72 آهنگ با ساز قوپوز
او در ارتباط با نحوه ساخت ساز می‌گوید: «ساخت ساز قوپوز به راحتی انجام نمی‌گیرد و ساخت آنها مهارت و تخصص خاصی نیاز دارد و سازنده این نوع سازها باید نسبت به نوع چوب‌های به کار رفته در ساخت آن و صدایی که ممکن است در استفاده از چوب‌های مختلف ایجاد شود، اشرافیت کامل داشته باشد.»
زینالی ادامه می‌دهد: «برای مثال جنس کاسه ساز قوپوز از چوب درخت توت و دسته آن از چوب درخت گردو ساخته می‌شود هر چند که برای ساخت آن می‌توان از درختان دیگر مانند افرا و بید نیز استفاده کرد اما بهترین نوع چوب برای ساخت ساز همان چوب درخت توت و گردو است.»
این هنرمند عاشیق با اشاره به اینکه چوب‌های به کار رفته در ساخت ساز حتما باید خشک باشد، عنوان می‌کند: «کاسه ساز از آنجایی که نیاز به تکه چوب‌های منحنی دارد لذا برای اینکه انحنا و خمیدگی آن به دست آید، تکه‌های بریده، کاملا خشک نشده و نازک را بر روی قالبی فلزی قرار می‌دهند که زیر آن آتشی روشن است در این صورت این تکه چوب در عین خشک شدن، حالت خمیده نیز به خود می‌گیرد.»
او می‌گوید: « یکی از روش‌هاش خشک شدن چوب‌ها به صورت طبیعی آویزان کردن آنها از سقف است تا به مروز زمان رطوبت و تر بودن آنها گرفته شود، گاهی روند خشک شدن چوب‌ها با این روش یک سال طول نیز می‌کشد.»
زینالی ادامه می‌دهد: «وزن کلی ساز در حدود 1.5 کیلوگرم باید باشد و در ارومیه 72 آهنگ با این نوع ساز نواخته می‌شود که برخی از این آهنگ‌ها در شهرهای مختلف استان و به طور کلی آذربایجان مشترک هستند.»
او خاطرنشان می‌کند: «مدت ساخت ساز سه روز طول می‌کشد و یکی از ویژگی‌های متفاوت ساز ارومیه با سازهای دیگر این است که ساز ارومیه هفت تار و ساز شهرهای دیگر مانند تبریز هشت تار دارد.»
ثبت ملی موسیقی عاشیقی آذربایجان‌غربی در سال 89
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان‌غربی در ارتباط با جایگاه موسیقی سنتی عاشیقی در ارومیه اظهار می‌کند: «موسیقی سنتی عاشیقی یکی از عنوان موسیقی‌های محلی، منطقه‌ای است که در استان‌های آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی، اردبیل و بخش‌های شمالی همدان، زنجان مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
او با اشاره به ویژگی این نوع موسیقی عنوان می‌کند: «ویژگی موسیقی سنتی عاشیقی آذربایجان‌غربی در تک ساز بودن آن است و بر خلاف سایر استان‌ها از دهل و زورنا در آن استفاده نمی‌شود.»
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان‌غربی ادامه می‌دهد: «بکر بودن موسیقی عاشیقی ارومیه یکی از مولفه‌های ویژگی این موسیقی نسبت به سایر نقاط بوده و این موسیقی حاوی محتوای غنی از فلسفه، عرفان، اخلاق و آموزش است به طوری که عاشیق ساز می‌نوازد، خودش شعر می‌سراید، داستان می‌گوید و در این داستان‌گویی نیز از نقشی به نقشی دیگر در می‌آید و مفاهیم بلندی را در قالب شعر در داستان خود به مخاطب انتقال می‌دهد.»
جباری تصریح می‌کند: «عاشیق باید به 72 آهنگ و مقام مسلط باشد تا به مقام استادی برسد و گفتنی است، موسیقی عاشیقی آذربایجان‌غربی در سال 89 با شماره 165 در فهرست میراث ناملموس به ثبت رسیده است.»
موسیقی عاشیقی از تبلیغ دین تا حماسه‌سازی
مسئول كانون عاشيق‌های حوزه هنری آذربايجان‌غربی نیز می‌گوید: «می‌توان گفت عاشیق هنرمندی است که ساز می‌زند و آواز می‌خواند و قبل از اینکه هنرمند باشد یک مبلغ است و اصلی‌ترین رسالت عاشیق تبلیغ با ابزار هنری بوده و درواقع وی با شعر و ادبیات به تبلیغ دین می‌پردازد.»
داریوش علیزاده بیان می‌کند: «موسیقی عاشیقی یک موسیقی حقیقی است و به بیان حقیقیت می‌پردازد بنابراین مکتبی که راه راست را در پیش بگیرد از بین نخواهد رفت.»
او خاطرنشان می‌کند: «در زمان صفویه که دین اسلام رسمیت پیدا کرد از عاشیق‌ها برای تبلیغ دین شیعه استفاده می کردند و در زمان جنگ برای حماسه‌سازی از موسیقی عاشیقی استفاده می‌شد و در ساز عاشیقی 14 پرده موجود است و می‌تواند نماد چهارده معصوم بوده و در زمان قدیم در مکتب ارومیه 72 آهنگ موجود بود و این نیز به تعداد شهدای کربلا اشاره دارد و هفت سیم در ساز وجود دارد که در این راستا عدد هفت در دین مقدس اسلام عدد مقدسی است و ساز قوپوز ساز سنتی و بومی و مخصوص ارومیه بوده و به تعداد 45 عاشیق در این شهر موجود است.»
انتهای پیام/
