برابر اسناد باقی‌مانده نخل گردانی در کاشمر حداقل سابقه‌ای دویست‌ساله دارد و در حال حاضر فقط در روستای فدافن از توابع بخش مرکزی کاشمر شاهد برگزاری این آیین هستیم. معمرین می‌گویند آبادی‌های بزرگ کاشمر در صد سال گذشته دارای نخل بوده‌اند و شاید یزدی‌های مهاجر این آیین را به کاشمر آورده باشند. شاید هم از ویژگی‌های حاشیه‌نشینان کویر باشد.
وجود مراسم نخل‌بندی و دیگر مراسم مربوط به آن، به حدی سابقه دارد که در افواه فرهنگ مردم کاشمر نیز ضرب‌المثل‌های مرتبط با نخل وجود دارد، به‌عنوان مثال مردم زمانی که شاهد ترس کسی از انجام کاری نه‌چندان سخت باشند، این ضرب‌المثل را به‌کار می‌برند: «مگه میی (می‌خواهی)، نخل فدافن ره حرکت بدی» و یا در نفرین‌های محبت‌آمیز مادران نسبت به فرزندان پسر شاهدیم که می‌گویند: «الهی ننه، بری که از روی نخل فدافن، بُفتی به ته».
در روستای فدافن، زمانی که مجریان هیئت‌های سینه‌زنی روستا تصمیم می‌گیرند نخل را آذین‌بندی کنند، اهالی از جان و دل، ساز و کار را فراهم می‌کنند و بیشتر امور مربوط به این مراسم به‌صورت موروثی است.
نخل شبکه‌ای از چوب‌های به هم متصل است که فرم و شکلی شبیه خانه‌ای متحرک با سقف شیروانی دارد، این مجموعه چوب به هم متصل، وزنی حدود پنج تن دارد، برای بلند کردن آن به افراد زیادی احتیاج است و این سوای افراد پیرامون آن است.
نخل بر دوش چهل مرد قرار می‌گیرد، مردانی که از سر اخلاص وزن نخل را تحمل می‌کنند، این جمعیت جلوداری دارند و اطراف این جمعیت هم، افرادی معین ناظرند، این افراد مستقر در هر سمت، کار خود را از پدر به ارث برده‌اند و کاری که برعهده دارند، موروثی است، گاهی، اسبی سفید و خون‌آلود به همراه رکاب‌داری در پیش جمعیت قرار می‌گیرد، این اسب اشاره به ذوالجناح امام حسین (ع) دارد.
در کلیت این آئین نذر و اعتقادات مردم جایگاه خاصی دارد، به‌گونه‌ای که مردی اسب را می‌آورد، دیگری شمشیر را و آن دگر رکاب‌دار می‌شود و این همان میراث به ارث رسیده از اجداد است. جمعیت حاضر هم با نخل حرکت می‌کنند، ذکر یا حسین (ع) و بیان مظلومیت او و یارانش در فضا پخش می‌شود. برای نخل چهار سمت ذکرشده، هر سمت، چهار نفر مهار نخل قرار گرفته بر دوش چهل مرد دیگر را بر عهده دارند. این افراد مسیر حرکت را معین می‌کنند، جمعیت برای این چهار فرد مستقر در هر سمت احترام قائل‌اند این افراد بزرگان قوم و راهبران تکیه هستند.
اهالی فدافن اعتقاد دارند که نخل نمادی است از تابوت امام حسین بن علی (ع)، تابوتی که از حجم یک تابوت بیشتر شده و به خود شکوه و جلالی خاص گرفته، شکوهی که بیان عظمت و جلال شخص حسین بن علی (ع) است.
مردم فدافن معتقدند آذین آن بسیار ثواب دارد و آذینی از مهر و صفای مردم و شوق‌وذوق آنان با پارچه‌های کشمیری رنگارنگ و تمثالی از بزرگان دین و آینه‌هایی در طرفین و جابجا رنگ سیاه سوار بر سایر رنگ‌ها به نشانه عزای امام حسین (ع) و شهیدان دشت کربلاست.
در قدیم مردی بر فراز نخل می‌رفته و نوحه سر می‌داده ولی اکنون فقط آوای جمعیت است و به‌هم خوردن بیل، بیل‌زن‌ها دوازده تن هستند و همگی پابرهنه‌اند. اهالی فدافن اعتقاد دارند که بیل‌زن‌ها جاده‌صاف‌کن نخل‌اند. اگر جوی آبی، گودالی در مسیر باشد آنان برای سهولت حرکت جمعیت آن را هموار می‌کنند و اگر برآمدگی در پیش پای نخل باشد، آن را از بین می‌برند. این افراد کارشان موروثی نیست ولی مردم به بیل‌زن‌های سال قبل احترام می‌گذارند و آنان، بیل‌زنان سال دیگر هم می‌شوند مگر به علتی از قبیل لزوم ادای نذر دیگران جای خود را به دیگری بدهند.
نخل بر دوش مردم در نوسان است و در مسیر حرکت، نخل گاهی با هدایت مهار به دستان، مکرر بر دور خود می‌چرخد و منظره حاضر، بسیار دیدنی است دَوَرانی از سر عشق و بی‌قراری و عظمتی از تلألؤ رنگ‌ها با غلبه سیاهی که نمادی از تعزیه کربلاییان است، شباهت نخل به کجاوه هم قابل‌توجه است و شاید که اشارتی به اسیران کجاوه‌نشین باشد. کجاوه‌های قبل از کربلا که بعد از مصیبت به شترانی بی‌زین و یراق تبدیل شده‌اند، شاید آن شباهت به کجاوه، طعنه به دنیاطلبی دنیویان دنیاخواه باشد. به هر صورت به تعبیر اهالی، مراسم نخل برداری اشارتی به حضور مردم در میان یک واقعه حماسی و مذهبی است.
مهارگران هر سمت، علاوه بر هدایت مراسم، مراقب‌اند که نخل از دوش مردم بر زمین نیفتد و فردی در میانه نخل زنگی را به دست دارد که صدایش، برای افراد پیرامون نخل، بیان حضور و اخطار است.
نخل در عربی به معنای درخت خرما است، درختی باشکوه و جبروت، پس تابوتی به این عظمت و شکوه را، نامی این‌گونه سزاست که بیان آن جلال و شکوه باشد. نخل را در روز عاشورا و بیشتر روز یازدهم محرم به حرکت درمی‌آورند و در روز دوازدهم نیز طی مراسم ویژه‌ای با عنوان «دسته بنی اسد» به نشانه برگزاری مراسم تشییع امام حسین (ع) راهی شهر کاشمر شده و به سمت باغمزار و جوار امامزاده سیدحمزه (ع) حرکت می‌کنند.
در خصوص علت برگزاری این مراسم باشکوه در کاشمر این است که چون بدن مطهر و مقدس سالار شهیدان کربلا، حضرت امام حسین (ع) را بدون تشییع به خاک سپرده‌اند، شیعیان همه‌ساله به جبران، رسم نخل گردانی را تکرار می‌کنند و به خاطر این‌که آن حضرت، بزرگوار است، تابوت نمادینش را بزرگ و حجیم در نظر می‌گیرند. حجیم بودن نخل بیانگر عظمت صاحبش است، هم‌چنین بزرگی نخل همراه با فریاد یا حسین (ع) آن‌هایی را که نخل را حمل می‌کنند، در افراد تهییج ایجاد می‌کنند.
تزئین نخل گاهی تا چهار روز به طول می‌انجامد. اسباب و تدارکات مربوطه، بستگی به نذر و نیازهای مردم دارد. برای جایگزین کردن افرادی به‌جای حاملان نخل، نیروی ذخیره وجود دارد. هر فرد حامل به هنگام نخل، باید بر روی شانه‌اش چادرشبی و یا بالشی قرار دهد. حاملان پابرهنه‌اند که این نمایش اخلاص است. در مراسم نخل برداری، افراد زیر هیجده سال را دخالت نمی‌دهند. به هنگام حرکت نخل، زنجیرزنان پیرامون آن زنجیر می‌زنند و همراه با دیگران عزاداری می‌کنند، افراد هر هیئتی طی دو دور بر گرد نخل، بر سر و سینه می‌زنند و حسن و حسین می‌گویند.
ترتیب حرکت گروه‌ها به هنگام نخل‌گردانی، در راه رسیدن به مکان اجرای تعزیه به شرح زیر است:
1 ـ ابتدا گروه اشقیاء که با اسب به تاخت می‌روند.
2 ـ ذوالجناح، اسب سفیدی که آن را با بستن پارچه‌های رنگی و زرین به گردنش، گوی نقره بر دمش، آینه‌ای بر پیشانی‌اش، شمشیر دو سر به شکل کمان بر روی گردنش و زدن سیب‌های سرخ بر دو سر شمشیر تزئین می‌کنند. به هنگام حرکت، ذوالجناح را هفت نفر مشایعت می‌کنند. دو نفر رکاب‌دار در دو طرف، دو نفر افسارگیر، یک نفر جلودار، یک نفر عقبه دار و یک نفر راه بازکن بین جمعیت این افراد، این پست‌ها را از پدرشان به ارث برده‌اند.
3 ـ حرکت اهل‌بیت به دنبال ذوالجناح با کاروانی از اشتران با باری از ظروف مسی.
4 ـ حرکت سینه‌زن‌ها که دائم حسین و حسین می‌گویند.
5 ـ حرکت عماری که وسیله‌ای چوبی و مخروطی شکل است و به‌وسیله پارچه‌های مخملی پوشانیده شده است، روی مخمل‌ها را آینه می‌بندند و بر نوک عماری دسته‌گل دیده می‌شود.
6 ـ حرکت کتل‌ها
7 ـ حرکت گروه بیل‌دار
8 ـ حرکت نخل که در مسیر حرکت، دائم از زیر آن و اطرافش، صدای علی علی به گوش می‌رسد.
انتهای پیام/
