هر از چندگاهی از گوشه و کنار این مرز و بوم خبرهایی از تعرض به آثار باستانی و تاریخی از سوی برخی سازمان‌ها و ارگان‌ها به بهانه‌های مختلف از جمله داشتن سند مالکیت و یا اشتغال و تولید ملی به گوش می‌رسد که همه این تعرض‌ها بدون استعلام از میراث‌فرهنگی و یا بی‌توجهی به پاسخ استعلام انجام می‌شود، موضوعی که باعث نگرانی میراث‌دوستان و فرهنگ‌دوستان می‌شود.
نمونه این تعرض‌ها که چندی است از راه فضای مجازی و رسانه‌ها به گوش رسیده، تعرض به حریم درجه یک و دو میراث جهانی چغازنبیل است که با شعار اشتغال‌زایی و تولید ملی و به بهانه ساخت کارخانه قند در این حریم و بدون دریافت مجوز از میراث‌فرهنگی و پایگاه میراث جهانی انجام شده است. اتفاقی که جرقه آن از سال 1397 و با صدور سند حدود ۳۰۰ هکتار از اراضی حریم درجه یک به نام یک شرکت و فرد بدون توجه به استعلام از پایگاه میراث جهانی چغازنبیل زده شد که البته با شکایت میراث‌فرهنگی این تعرض متوقف شد.
با وجود این، به تازگی از سوی دادگاه رأی منع تعقیب برای متعرضان به حریم چغازنبیل صادر شد و شواهد حاکی از این است که متولیان کارخانه قند با تصور این‌که با توجه به رأی دادگاه می‌توانند دوباره کار خود را آغاز کنند، بار دیگر در حریم چغازنبیل حضور یافتند، از این‌رو پایگاه میراث جهانی چغازنبیل با استقرار نیروهای یگان حفاظت در منطقه درصدد است تا به محض دیدن اولین تحرکات در منطقه گزارش‌های لازم را ارائه و از طریق مسئولان محلی پیگیری‌های لازم را انجام دهد.
معبد چغازنبیل در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش و ۳۵ کیلومتری غرب شهر باستانی شوشتر واقع است، این سازه در سال ۱۹۷۹ (۱۳۴۸ هجری شمسی) نخستین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت و جامعه بین‌المللی برای آن ارزش فوق العاده و استثنایی قایل است. میراث جهانی یونسکو مجموعه مکان‌های فرهنگی یا طبیعی ثبت شده در سازمان جهانی یونسکو است که به صورت فهرستی توسط کمیته میراث جهانی این سازمان برگزیده شده و یا می‌شوند. سایت‌هایی که در فهرست میراث جهانی قرار می‌گیرند بر اساس کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی، فرهنگی و طبیعی متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، محسوب می‌شوند و دولت‌ها موظف به حفظ و نگهداری این آثار هستند.
باتوجه به این موضوع، این نگرانی از سوی مردم و میراث‌دوستان به وجود آمده که تعرض به این میراث جهانی، واکنش سخت یونسکو را نسبت به موضوع، درپی داشته باشد.
واکنش سخت یونسکو در صورت تعرض به چغازنبیل
احمدرضا حسینی بروجنی معاون میراث‌فرهنگی خوزستان با غیرقابل قبول دانستن هرگونه تعرض به حریم آثار جهانی عنوان می‌کند: «عرصه و حریم چغازنبیل در سال ۸۵ مصوب شده و در حریم درجه یک به طور صریح احداث هرگونه کارخانه ممنوع اعلام شده است و ما هم مکلف هستیم ضوابط یک بنای تاریخی را آن‌گونه که اعلام شده رعایت کنیم.»
او در این خصوص می‌افزاید: «ضوابط عرصه و حریم چغازنبیل به طور کامل ابتدا به استانداری خوزستان و از سوی استانداری به تمامی دستگاه‌های استان ابلاغ شده است.»
حسینی با تأکید بر ممنوعیت ساخت و ساز در حریم درجه یک بنای تاریخی چغازنبیل می‌گوید: «با توجه به این‌که ضوابط عرصه و حریم ابلاغ شده است یک نسخه از این ضوابط در اختیار یونسکو قرار دارد که در صورت سرپیچی از آن عواقب خوبی در انتظار بنا نخواهد بود.»
او همچنین هشدار می‌دهد: «در صورت تعرض به حریم چغازنبیل، یونسکو این اثر را در معرض خطر اعلام می‌کند و ممکن است به صورت دائمی یا موقت آن را از فهرست آثار ثبت جهانی خارج کند.نکته دیگر این‌که زمین‌های اطراف چغازنبیل از جمله زمین‌های بکر و تپه ماهور هستند که از لحاظ طبیعی نیز تسطیح آن‌ها به محیط بکر خدشه وارد می‌کند.»
تغییر در ال‌اونتاش تعامل شهر با نقطه نشانه‌های طبیعی را برهم می‌زند
عاطفه رشنویی مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه نیز با تأکید بر لزوم همکاری دستگاه‌های مختلف اداری، اجرایی و قضایی کشور برای صیانت از میراث‌فرهنگی اظهار می‌کند: «به موجب قانون، هرگونه عملیات اجرایی در مرحله امکان‌سنجی نیازمند استعلام از وزارتخانه است.در مطالعات حوزه میراث‌فرهنگی، یک اثر به هیچ وجه منفرد نیست و در تعامل کامل با محیط پیرامونش جانمایی و ساخته می‌شود و بقا پیدا می‌کند.»
او یک اثر را بدون بافت طبیعی و جغرافیایی خود اثری بی‌معنا دانست که مانند درختی بی‌ریشه محکوم به نابودی در کوتاه‌ترین زمان است .
او می‌گوید: «چغازنبیل یا ال‌اونتاش نیز از این قاعده مستتثنی نیست و ساخت و دوام این شهر باستانی در تعامل و هماهنگی کامل با محیط اطراف خود است.مکان شهر با نگاه ویژه به توپوگرافی منطقه و به ویژه طاقدیس سردارآباد انتخاب شده است، از این‌رو هرگونه تغییر در وضعیت آن موجب برهم خوردن تعادل و تعامل شهر و آثار آن با نقطه‌نشانه‌های طبیعی و فرهنگی تشکیل دهنده‌اش خواهد شد.»
رشنویی با تأکید بر این‌که باتوجه به اهمیت شرایط جغرافیایی و طبیعی آثار فرهنگی و تاریخی، مرکز میراث جهانی همواره علاوه بر جسم اصلی آن اثر، محیط پیرامونی آثار جهانی را از اجرای اصلی سازنده آن آثار می‌داند می‌افزاید: «این مرکز با توجه ویژه به محیط پیرامون، همواره از کشورهای عضو، انتظار معرفی و تضمین حراست از حریم آثار را داشته است.»
ایران متعهد به اجرای ضوابط کمیته میراث جهانی است
او اظهار می‌کند: «ایران نیز به عنوان عضوی از کنوانسیون میراث جهانی، با تکیه بر مطالعات باستان‌شناسی، زمین‌شناسی و زمین‌ریخت‌شناسی، معماری، هیدرولوژی، اقلیم‌شناسی و... عرصه و حرایم آثار میراث جهانی خود را شناسایی و برای حفاظت از آن‌ها ضوابطی تعیین می‌کند که باید به تأیید کمیته میراث جهانی برسد.»
مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه می‌گوید: «در سطح ملی نیز، علاوه بر وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، سایر ارگان‌های دولتی باید در هماهنگی کامل برای حفاظت از میراث‌فرهنگی قدم بردارند.پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه در صف مقدم صیانت و حراست از عرصه و حرایم محوطه میراث جهانی چغازنبیل و محیط پیرامون آن قرار دارد و یکی از مهم‌ترین ضوابط حفاظت از حریم چغازنبیل و جلوگیری از برهم خوردن تعادل اثر با منطقه، ممنوعیت احداث کارخانه و تغییر توپوگرافی در محدوده حریم است.»
او با اشاره به این‌که ممانعت از احداث کارخانه و تسطیح و تغییر توپوگرافی در حریم، ضوابطی هستند که ایران متعهد به اجرای آن به یونسکو شده است تأکید می‌کند: «از سال 1397 که اولین نشانه‌های احداث کارخانه قند فانی‌گستر در حرائم درجه یک و دو مشخص شد، پایگاه میراث جهانی چغازنبیل در نامه‌های اداری و با حضور در محل، این فعالیت را ممنوع اعلام کرد و مانع ادامه آن شد.»
برای اجرای تعهدات از هیچ تلاشی دست نمی‌کشیم
رشنویی با بیان این‌که ممانعت پایگاه از احداث کارخانه و تلاش مالکان برای انجام آن به مبارزه‌ای تبدیل شد که در این دو سال ادامه داشته، می‌افزاید: «در این مدت پایگاه با کمک اداره‌کل خوزستان و در جلسات متعدد با سایر ارگان‌های مرتبط مانند فرمانداری، استانداری و دادگستری توانست تا حدودی مانع از فعالیت کارخانه شود و در آینده نیز از هیچ تلاشی برای اجرای تعهدات مبنی بر صیانت عرصه و حرائم میراث‌فرهنگی فروگذار نخواهد کرد.»
شکی نیست که کشور ما دارای تاریخی درخشان از آثار باستانی است که نمونه بارز آن زیگورات چغازنبیل که مشهورترین و بزرگ‌ترین زیگورات به جا مانده از دوران باستان است. باتوجه به این‌که زیگورات‌ها جزو با اهمیت‌ترین پرستش‌گاه‌ها هستند و تعداد آن‌ها به ۴۰ بنا در سراسر دنیا نمی‌رسد و چغازنبیل یکی از مشهورترین آن‌ها در جهان است، قطعاً وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و اداره‌کل استان به عنوان متولیان این اثر اجازه نخواهند داد که عاملی آرامش زیگورات چغازنبیل را برهم بزند و خدشه‌ای به فرهنگ و تمدن این مملکت وارد کند. در این راه، سازمان‌ها و ارگان‌ها نیز باید در کنار میراث‌فرهنگی باشند و تاریخ غنی خود را فراموش نکنند، چراکه در این صورت، نسل فردا ما را به دلیل گمشده‌های تاریخی نکوهش خواهند کرد.پس میراثی که ریشه در فرهنگ مردم دارد را قربانی نکنیم.
* گزارش از سیدجواد خراسانی کارشناس روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خوزستان
انتهای پیام/
