در موزه بزرگ مردم‌شناسی ارومیه، بخشی وجود دارد که در آن کتب، مرقعات و اسناد قدیمی نگهداری می‌شود، آثار فرهنگی موجود، طیف متنوعی را شامل قرآن، تفاسیر و کتب ادعیه، تاریخ و ادبیات، قطعات خوش‌نویسی و عقدنامه‌ها را در بر می‌گیرد که به دست خطاطان هنرمند عصر خویش و به شیوه‌ای زیبا به قلم تحریر درآمده و برخی نیز با استفاده از شیوه چاپ سنگی در شمارگانی محدود به چاپ رسیده‌اند.
جلد اکثر کتاب‌ها مخصوصا همه مصاحف قرآنی، از جنس پوست و چرم بوده و در قطعه‌ها‌ی بزرگ و کوچک هستند که عموما به زبان عربی است و در برخی از آنها حواشی و ترجمه‌های فارسی نیز به چشم می‌آید.
در بین این آثار، کتب، تفاسیر و ادعیه معروف علوم دینی وجود دارند که از جمله آنها می‌توان به شرح باب‌الحادی عشر، مجمع‌البیان فی علوم قرآن، تحفه‌المومنین، زیارت جامعه و صحیفه سجادیه اشاره کرد.
آثار غیردینی با موضوعات تاریخ و ادبیات و دیگر موضوعات نیز در این گالری وجود دارند، یکی از آنها، زبده‌التواریخ است که در مورد وقایع‌نگاری و شرح حوادث دوره ایل‌خانان، اتابکان و حکومت‌های کوچ محلی اطلاعات مبسوطی را ذکر کرده است.
تزوک تیموری، از دیگر آثار این موزه است که منسوب به تیمور لنگ بوده و شرح سیاست‌ورزی‌ها و حکومت‌داری او را تشریح کرده است.
در مورد شیوه شکار و نگهداری پرندگان شکاری و همچنین طب سنتی و سلامتی نیز دو نمونه کتاب معروف شامل بازنامه ناصری نوشته میرزاحسام‌الدوله و صحت ناصری از دیگر آثار موجود در این مجموعه هستند.
در زمینه شعر و ادبیات داستانی و حماسی نیز آثار معروفی همچون دیوان حافظ، بوستان و گلستان سعدی، شاهنامه فرودسی و لیلی و مجنون به چشم می‌خورد.
نمونه‌هایی از عقدنامه‌های ازدواج و خرید و فروش ملک و زمین مربوط به خوانین و افراد بومی، از دیگر بخش‌های این موزه است که ضمن اینکه همه آنها با خطی زیبا نگاشته شده و ممهور به مهر و نشان چندین شاهد است بخشی از روش معاملات قرون گذشته مردم را نشان می‌دهد.
به عنوان مثال، براساس عقدنامه‌های ازدواج آن دوره، مهریه زوجه علاوه بر مقداری مشخص پول نقد، زمین، باغ و دیگر دارایی‌های سرمایه‌ای را نیز شامل می‌شده است.
تک‌برگه‌ها و آلبوم‌های مرقع خوش‌نویسی نمونه‌های دیگری از نسخ موجود هستند که اکثرا با خط نستعلیق و نسخ یا ترکیبی از هر دو با حواشی‌های نگارگری به شیوه زیبا و هنرمندانه به دست هنرمندان چیره‌دست خلق شده‌اند و قدمت آنها، قرن دهم هجری قمری است.
تاریخ نگارش این آثار متفاوت بوده و از قرن هفتم تا سیزدهم هجری قمری را شامل می‌شود، قدیمی‌ترین آن نسخه قرآنی بوده که در اواخر قرن ششم قمری نگاشته شده است.
قدمت بیشتر این آثار مربوط به سده‌های دوزاده تا سیرده قمری بوده و نوع خط به کار رفته نیز متنوع بوده و شامل خطوط نسخ معرب، شکسته نستعلیق، تعلیق کم‌نقطه، نسخ و تعلیق است.
آثار فرهنگی موجود در این موزه 70 عنوان است که تعدادی از آنها جزو اموال شخصی شهروندان بوده و برای حفظ و نگهداری به این مکان اهدا شده است، تعدادی نیز از قبل جزو اموال بایگانی موزه بوده که بعد از ساماندهی و تهیه شناسه آثار و مرمت برخی از آنها، به صورت یکجا تجمیع شده و در معرض دید علاقه‌مندان و فرهنگن‌دوستان قرار گرفته است.
هرچند که در حال حاضر به منظور رعایت اصول نگهداری و پیشگیری از آسیب، تورق و مطالعه آزاد این کتاب‌ها و نسخ برای علاقه‌مندان و پژوهشگران مقدور نیست ولی دیدن و دقت نظر در آنها برای اهل فن، حتی اگراز پشت ویترین‌های شیشه‌ای باشد، خالی از لطف نیست.
* گزارش از عیسی عزیزنژاد، پژوهشگر مردم‌شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان‌غربی
انتهای پیام/
