به‌گزارش میراث‌آریا به‌نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، سید عبدالمجید شریف‌زاده رییس گروه پژوهشی هنرهای سنتی 29 اردیبهشت 1400، با اعلام این خبر گفت: «این پژوهش به وسیله لیلا نفیسینیا کارشناس پژوهشی این مرکز انجام شده است.»
رییس گروه پژوهشی هنرهای سنتی با بیان اینکه مطالعه و شناخت فرش ایران در دوره‌های مختلف تاریخ ایران، به نوعی مطالعۀ خود تاریخ این کشور است زیرا که این هنر یکی از مهمترین هنرهای مردمی و سنتی محسوب می‌شود، تصریح کرد: «این پژوهش در پی آن است که تفاوت‌های بارز قالی‌های دوره قاجار با فرش‌های دوره‌های قبل را مشخص و به مطالعۀ عوامل مؤثر در بروز تحولات فرش این دوره بپردازد.»
او گفت: «به این ترتیب از طریق منابع مکتوب از جمله کتب، منابع و سایت‌ها و نیز مصاحبه با اساتید فن، مجموعه‌ای از نقشه‌های مختص این دوره مشخص و معرفی شده و بر اساس مضمون و محتوای این نقشهها، طبقهبندی طرح‌های این دوره انجام شده است.»
شریف‌زاده در ادامه با بیان اینکه در دورۀ قاجار با ایجاد تغییرات در نظام سنتی جامعه و رواج انواع صنایع و تکنیک‌های تولید، تغییرات بسیاری در فرش ایجاد شد که از جمله محسوسترین این تغییرات، بروز نقشه‌های جدید و متفاوت با دوره‌های پیشین، ابعاد خاص فرشها و کاربریهای جدید است، خاطرنشان کرد: «قالی‌های تصویری نمونۀ شاخص این تغییر است که بر پدیدۀ تصویرگری در فرش تأکید میکرد.»
او در ادامه برخی از عوامل گرایش به این موضوع را گرایش به هنر غرب و طبیعت پردازی، تحت تأثیر ارتباط بافرهنگ غرب، ظهور عکاسی، چاپ سنگی، نقاشی قهوه خانهای و علاقه به موضوعات ادبی و فرهنگ باستانی ایران و کشف محوطههای باستانی و معرفی آثار دوره‌های قبل به شکل فراگیر اعلام کرد.
رییس گروه پژوهشی هنرهای سنتی افزود:«در دورۀ قاجار علاوه بر دربار، بسیاری از صاحب منصبان و والیان حکومت‌های محلی نیز اشتیاق زیادی به فرش به عنوان محصولی فاخر و هنرمندانه پیدا کردند و تعدادی نقشه و طرح به نام برخی از آنان شهرت یافت که از آن میان میتوان به طرح مشهور به گلدانی ظل السلطانی، طرح مستوفی، طرح وزیری و طرح بختیار اشاره کرد.»
او اظهار کرد: «در اواخر این دوره با توجه به اقبال اروپا و آمریکا به فرش‌های ایرانی که از صادرات آن در دورۀ ناصرالدین شاه و شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی آغاز شده بود، شرکت‌های خارجی از جمله زیگلر و کمپانی شرق، مشغول تولید فرش در ایران شدند که بعدها منجر به تأسیس شرکت سهامی فرش ایران شد.»
به گفته شریف‌زاده، دورۀ قاجار، دورۀ معرفی فرش ایران به جهانیان و رونق تجارت بین المللی فرش بود تا جایی که در سال 1906میلادی 17کشور دنیـا از خریـداران فرش ایران بودند.
او رایجترین نقشه‌های دورۀ قاجار را در دو دستۀ کلی قرار داد و گفت: «دسته نخست نقشه‌های کهن شامل نقشه‌های عشایری و روستایی، نقشه‌های دورۀ صفوی همچون ترنج دار، لچک و ترنج و شاه عباسیهای افشان، نقشه‌های هراتی به ویژه هراتیهای گلدانی و افشان که در این گروه بسیاری از طرح‌های پیشین قرار میگیرند و همانند گذشته ساختارهای مسلطی مانند لچک ترنج و ترنجی سیمای کلی فرش‌های قاجاری را تشکیل میدهند.»
شریف‌زاده دسته دوم را نقشه‌های نوظهور شامل نقشه‌های تصویری ( مضامین روایی و ادبی، مناظر، شخصیتها)، نقشه‌های منسوب به رجال (ظل السلطانی، مستوفی و...) نقشه‌های نیمه تجریدی (گل فرنگ، درختی حیواندار) ، نقشه‌های عجیب و غریب ( نقش اجنه، واق واق و....) و نقشه‌های اقتباسی ( قفقازی، گوبلنی و...) دانست و افزود: «بزرگ‌ترین مرکز قالیبافی ایران در زمان قاجار اراک (سلطان آباد) و نواحی اطراف آن بوده است.»
رییس گروه پژوهشی هنرهای سنتی اظهار کرد:«طرح‌ها و نقوش فرش قاجار در مقایسه با طرح‌های پرتکلف، فاخر و درباری دورۀ درخشان فرشبافی ایران، دوره صفوی، ساده و عامیانه است.»
او در پایان با بیان اینکه ظهور و گسترش طرح‌های تصویری و اقتباسی، مهمترین پدیده در طرح و نقش قالی‌های این دوره است، تصریح کرد: «نقوش به‌کار رفته در این فرشها به استثنای طرح‌های تصویری، بیشتر گیاهی است و نقوش حیوانی، به ویژه حیوانات غیرواقعی، تا حدودی حضور یافته است و گرایش به واقع‌گرایی و طبیعت‌پردازی در ترسیم نقوش از دیگر ویژگی‌های قالی‌های قاجار به شمار می‌رود.»
انتهای پیام/
