محمدرضا سالم متولد پنجم اردیبهشت ماه ۱۳۵۵ فارغ‌التحصیل رشته موسیقی از دانشگاه جامع علمی کاربری و اصالتا خراسانی است، اما سال‌هاست که به واسطه حرفه‌اش در کرج زندگی می‌کند. در حال حاضر با راه‌اندازی کارگاه شخصی ضمن حفظ و احیای رشته چلنگری به تولید ادوات فلزی و آموزش هنرجویان مشغول است.
محمدرضا سالم که مدت هشت سال است به صورت جدی رشته چلنگری را دنبال می‌کند از آن به عنوان حرفه و شغل اصلی خود نام می‌برد و می‌گوید رئیس هیئت امنای مجتمع تولید صنایع‌دستی مشکین‌دشت کرج، عضو اتاق فکر معاونت صنایع‌دستی البرز و مسئول کمیسیون حمایت از تولید بوده و همواره سعی در رفع مشکلات و پیشبرد اهداف هنرمندان و توسعه و ترویج هنرهای سنتی و صنایع‌دستی داشته است.
هنرمند چلنگر البرزی از سختی‌های کار می‌گوید و معتقد است این حرفه کاری خشن بوده و کار با فلز سخت، کوره، چکش و دستگاه جوش از نظر جسمی خسته کننده است اما زمانی که زیبایی و جذابیت موجب ماندگاری اثری می‌شود خستگی را از تن هنرمند به در برده و انرژی بخش است.
پیشینه رشته چلنگری در ایران و جهان چه قدمتی دارد؟
از زمانی که بشر فلز آهن را کشف و شروع به استفاده از آن در زندگی کرده این هنر نیز از روزگاران قدیم و به فاصله کمی در ساخت سلاح، زره و سایر لوازم مورد نیاز به وجود آمده است. بنابراین هنر دواتگری دارای پیشینه‌ای کهن در سراسر ایران و جهان بوده به گونه‌ای که بخش اعظمی از دست‌سازه‌های بشری کشف شده در کاوش‌های باستان‌شناسی ساخته هنرمندان فلزکار است.
به‌منظور آشنایی عموم چه تعریفی از رشته چلنگری دارید؟
هنر دواتگری سنتی در واقع همان آهنگری هنری است که به زیر گروه‌های مختلفی از قبیل چلنگری، زمودگری، زره‌بافی، علامت‌سازی، خم‌کاری سنتی فلزات و سایر گرایش‌ها تقسیم می‌شود. ابزارها و سازه‌هایی که به دلیل تخصصی شدن شیوه اجرا هر کدام توسط استادکاران ماهر آن رشته ساخته می‌شده و جنبه کاربردی و تزئینی داشته که شامل کلون در، قفل‌های فلزی، کاسه، بشقاب، گلدان و غیره می‌شود.
چگونه جذب حرفه چلنگری شدید؟
پس از اخذ مدرک دیپلم به واسطه شغل پدری که در زمینه لوازم خانگی فعالیت می‌کرد در بازار تهران مشغول به کار شدم و همزمان در رشته موسیقی ادامه تحصیل داده و در این میان مدتی پس از اتمام تحصیلات با هنر چلنگری آشنا شدم.
چه ارتباطی بین علاقه شما به موسیقی و چلنگری وجود دارد؟
از دوران کودکی علاقه خاصی به هنر داشتم. به همین دلیل زمانی که محصل بودم در دوره‌های آموزشی ساز تار شرکت کردم. به‌رغم دستاوردهایی که در حرفه پدری به دست آوردم به دلیل همان روحیه هنری به سمت علاقه‌ام حرکت کردم.
پس از آشنایی با هنر چلنگری چگونه مسیر کاری شما تغییر کرد؟
بخشی از محصولاتی که در بازار خرید و فروش می‌کردم سازه‌های فلزی تولیدی از یک کارگاه چلنگری بود. گاهی برای بهتر شدن محصول تولیدی راهنمایی‌هایی می‌کردم در نهایت خودم ترغیب به ساخت آن‌ها شدم. پس از مدتی مطالعه و تحقیق در مورد ابزار، روش ساخت و مواد اولیه مورد نیاز به صورت عملی کار را آغاز کردم.
چطور به فکر راه‌اندازی کارگاه افتادید؟
بعد از مدتی فعالیت در رشته چلنگری و شکوفایی استعداد هنری‌ام و آرامشی که از این راه به دست می‌آوردم و همچنین رونق تولید و فروش محصولات، کارگاهی را در مجتمع تولید صنایع‌دستی مشکین‌دشت کرج راه‌اندازی کردم. در حال حاضر به عنوان یکی از اساتید و مربیان برگزیده اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی البرز تفاهم‌نامه استادشاگردی منعقد شده که در کارگاه خودم به آموزش علاقهمندان مشغول هستم.
تنوع محصولات تولیدی در رشته چلنگری به چه شکلی است؟
انواع سازه‌های تزئینی و کاربردی از قبیل چراغ، اشکال مختلف حیوانات، اشیای تزئینی طراحی و ساخته می‌شود و محدودیتی در خلق اثر وجود ندارد.
مواد اولیه و ابزار مورد نیاز شامل چه مواردی می‌شود؟
متناسب با محصول تولیدی مواد اولیه تهیه می‌شود که معمولا از ورق فلزی برای ظروف و سازه‌هایی که بخشی از آن‌ها نیاز به سطح دارد استفاده می‌کنیم. همچنین شمش فلزی، میله و لوله از دیگر موادی است که با حرارت آن را گداخته کرده و با ضربات چکش آن را با خلاقیت، تراوشات ذهنی و طرح‌های انتزاعی به سازه مورد نظر تبدیل می‌کنیم. قلم و چکش از جمله ابزار مورد نیاز در حرفه چلنگری محسوب می‌شود.
آیا امکان تهیه مواد اولیه در البرز وجود دارد؟
با توجه به فعالیت صنایع مختلف در شهرک‌های صنعتی استان مواد اولیه مورد نیاز در دسترس بوده و مشکلی در این زمینه وجود ندارد. هر چند تهیه مواد اولیه از تهران قیمت و تنوع بیشتری داشته و دست هنرمند بازتر است.
طول دوره آموزش به چه عواملی بستگی دارد؟
بسته به میزان علاقه، استعداد، پشتکار و سطحی که می‌خواهد در آن فعالیت کند از یک سال تا یک سال و نیم طول می‌کشد البته گاهی هنرجو به ساخت چند اثر قانع شده و دیگر ادامه نمی‌دهد. برای استاد کار و هنرمند خوب شدن در کنار دانش فنی، شناخت ابزار و مواد اولیه و شناخت ظرفیت‌های بازار، داشتن ذوق هنری که خدادادی است ضروری بوده تا در این زمینه موفق شده و با خلق اثری ارزنده جایگاهی در خور شأن خود کسب کند.
گستره سازه‌های فلزی علاوه بر اشیای تزئینی، کاربردی، مصارف خانگی چه موارد دیگری را شامل می‌شود؟
این رشته قابلیت‌های زیادی داشته و ساختن نمادهای شهری، تن‌دیس و سردیس‌های انسانی و حیوانی، زیباسازی معابر، تزئینات فضاهای داخلی هتل‌ها و مجتمع‌های مسکونی از جمله کاربردهای مختلف آن محسوب می‌شود.
مدت زمان تولید اثر هنری به چه عواملی بستگی دارد؟
مدت زمان تولید محصول بسته به نوع اثر متفاوت است. مثلاً ساخت المان شهری به مراتب زمان‌برتر از ساخت اشیای کاربردی و تزئینی است.
آیا در زمینه بازاریابی و فروش محصولات با مشکلاتی مواجه هستید؟
خوشبختانه به واسطه روابط صنفی که در زمان فعالیت در بازار تهران کسب کرده‌ام در زمینه فروش محصولات تولیدی تاکنون مشکلی نداشته‌ام. ضمن مقرون به صرفه بودن اشیای دست‌ساز فلزی در این روش آثار تولیدی از جنبه هنری بالایی نیز برخوردار است و هنرمند با حرارت و ذوب آهن آن را به شکل خمیری در آورده و با ذوق هنری و نوآوری اثری بی‌بدیل خلق می‌کند.
در مورد میزان شناخت مردم از رشته چلنگری بیشتر بگویید؟
به‌رغم پیشینه تاریخی رشته چلنگری مردم چندان با آن آشنا نیستند و آن را جز رشتههای مرده می‌دانند چون زیاد معرفی و اطلاع‌رسانی نشده و در شرایط حاضر باور عموم بر این است که از این راه نمی‌توان کسب درآمد داشت و این در حالی است که آشنایی مردم با رشتههای شناخته شده از جمله قالی‌بافی و سفالگری بیشتر است.
با توجه به شیوع کرونا و صدمات ناشی از آن در حوزه صنایع‌دستی به ویژه بازاریابی و فروش را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
هنرمند قریحه ذاتی هنری داشته و اغلب در زمینه بازاریابی، فروش و مباحث اقتصادی سر رشته چندانی ندارد بنابراین نیاز است تا حلقه واسطی میان هنرمند و بازار مصرف وجود داشته باشد هر چند شیوع کرونا و آسیب‌های وارده در این بخش غیر قابل انکار است اما زمینه لازم برای معرفی رشتههای مختلف صنایع‌دستی، برقراری ارتباط و اطلاع‌رسانی و به تبع آن فروش در فضای مجازی فراهم شده است. اما بدون شک رفع این معضل نیازمند همکاری مسئولین و ارائه راهکارهای کاربردی نظیر راه‌اندازی نمایشگاه دائمی و غرفه رایگان است.
داشتن تحصیلات دانشگاهی مرتبط با رشتههای هنری را تا چه حد موثر می‌دانید؟
بدون شک تحصیلات آکادمیک مرتبط نقش به سزایی در رشد و شکوفایی هنری داشته و این امر توانایی خلق اثری هنرمندانه‌تر و استادانه‌تری را به فرد داده که در نتیجه منجر به خلق اثری نفیس و ماندگار خواهد شد.
چه پیشنهادی برای حفظ رشتههای در حال فراموشی دارید؟
یکی از مهم‌ترین راه‌های حفظ رشتههای صنایع‌دستی و هنرهای سنتی از جمله چلنگری و دواتگری به روزرسانی آن‌هاست چرا که نیازهای بشر امروز نسبت به بشر هزار سال پیش متفاوت بوده و اقبال مردم به استفاده از اشیای صنعتی که تنوع، تکثر و کارایی بیشتری دارند بهتر است. انجام پژوهش‌های و تحقیقات میدانی در راستای شناسایی و ثبت مراحل کار در سطح کلان انجام شود چرا که هنرمند به تنهایی نمی‌تواند آن را انجام دهد.
تاکنون در زمینه توسعه، ترویج و پیوند هنرهای سنتی چه کاری انجام داده‌اید؟
اولین کسی هستم که داری مخصوص هنرمندان بافنده طراحی کرده و ساخته‌ام که می‌توان با استفاده از آن فرش حجمی بافت که در نوع خود خلاقانه و بی‌نظیر است.
آیا مانعی برای فعالیت بانوان علاقه‌مند در این حرفه وجود دارد؟
به‌نظر من به‌رغم سختی‌های کار چلنگری بانوان هم می‌توانند با توجه به ذوق هنری سرشار خود در این رشته فعالیت داشته و موفق شوند.
در پایان چه صحبتی با مسئولان نهادهای مربوطه دارید؟
هر چند در زمینه فروش محصولات تولیدی مشکلی جدی ندارم و ۹۰ در صد آثار سفارشی تولید می‌کنم اما معضل اصلی سایر فعالان در این حوزه بازاریابی است که در نهایت محصول تولیدی با چه قیمتی و در کجا عرضه شود تا سودآوری منطقی داشته باشد. با وجود ضربه کرونا و تعطیلی مشاغل و فشار موجود سعی کردم حقوق و مزایای نیروهای کارگاهم را در حد توان بپردازم. در سامانه کارا ثبت‌نام کردم اما تاکنون حمایتی دریافت نکرده‌ام. حمایت‌ها صرفا نباید مالی بوه و یا از طریق ارائه تسهیلات بانکی باشد بلکه به صورت غیرنقدی و از طریق برپایی نمایشگاه تخصصی صنایع‌دستی داخلی و برون‌مرزی و معرفی آثار و توانمندی‌های هنرمندان اثرگذار خواهد بود. این در حالی است که کیفیت هنری محصولات فاخر تولیدی در نمایشگاه ترکیبی با سایر محصولات مشهود نیست.
* گفت‌وگو از ثنا فلاح سخنگو، کارشناس روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان البرز
انتهای پیام/
