استان کردستان به‌دلیل آب وهوای مناسبی که دارد محل رویش درختان گوناگونی مانند گلابی، گردو، کیکم و سنجد است و این امر باعث شده که مردم این دیار به هنر چوب و کار با چوب اهمیت زیادی می‌دهند و در این رشته هنری، استادان و هنرمندان بزرگی مانند استاد مجید نعمتیان، استاد عباس پسر استاد نجارباشی، استاد عبدالحمید نعمتیان، استاد بهزادیان و استاد نعمت‌الله محمودی آثار زیادی خلق کردند. هنر نازک‌کاری هنر ریزه‌کاری و نقش‌ونگار است، که از گذشته دور تا به‌حال نقش ویژه‌ای در میان افراد داشته و انتظار می‌رود که در آینده پررونق‌تر و روزبه‌روز بر زیبایی آن افزوده شود. اکنون در سراسر دنیا هنر نازک‌کاری کردستان شناخته شده است و سنندج را به‌عنوان خالق این هنر زیبا می‌شناسند. هنر چوب ریشه در زندگی مردمان این دیار دارد و براصولی استوار است که هم‌زمان با آداب‌وسنن و محیط‌زیست استان تولد و رشد یافته است. کار با چوب به‌طور عمده به ۶ رشته نجاری، نازک‌کاری، نجاری نازک‌کاری، منبت‌کاری، معرق‌کاری و خاتم‌کاری تقسیم می‌شود که هر کدام زیبایی خاص خود را دارد یکی از رشته‌های کهن و زیبای کار با چوب، نجاری نازک‌کاری یا ارسی‌سازی است. صنعت نجاری هنگامی که با هنر طراحی و ظریف نازک‌کاری تلفیق شود حاصل آن پدیده‌ای زیبا و جذاب است که ارسی یکی از این پدیده‌ها است. ارسی به درهایی اطلاق می‌شود که به حالت کشویی و از پایین به بالا باز می‌شود. هنر ارسی‌سازی پیوندی بین نازک‌کاری چوب، شیشه‌بری، نجاری و طراحی است. در این هنر، هیچ میخ و چسبی به‌کار نمی‌رود و تمام نقش و نگارهای آن به‌وسیله اتصالات ظریف چوب (کام و زبانه) به‌هم وصل می‌شوند. برای این کار ابتدا طرح اولیه با اطلاعاتی از هندسه و مثلات روی کاغذ تهیه و سپس با دقت و ظرافت فراوان ضمن برش چوب‌ها، شیشه‌ها با مهارت خاصی کنار هم چیده می‌شود و تمام اتصالات با فنون زیبای نجاری به‌هم وصل می‌شوند.
انواع نقش‌های ارسی
ارسی‌ها دارای نقش‌های متعددی هستند که دو نوع آن بیشتر از همه در استان کردستان رایج و متداول است.
۱ - نقش اسلیمی و متداول
همان‌طور که از اسم آن پیداست نقش اسلیمی و متداول نقشی است که در اکثر کشورهای اسلامی رایج می‌باشد و کشورهای خارجی آن‌را به مردم مسلمان نسبت می‌دهند و نقش اصلی آن‌را از گیاهان گرفته‌اند و در نقش‌های قالی و نقاشی‌های مختلف نیز دیده می‌شود.
۲ - گره چینی
این نقش دارای نقوش هندسی شکل است، که به‌مرور زمان در دنیای اسلام رایج شده و درکاشی‌کاری‌ها و آجرنماها کاربرد فراوانی دارد و تمام کار با هندسه و مثلثات آمیخته شده است.
اکثر نقش‌های ارسی در انواع مختلف ۸.۱۲ و ۱۶.۲۴ گره ساخته می‌شود که در استان کردستان ۱۶گره رایج و ۲۴ نادر است. هریک ازنقش‌های اصلی که شامل نقش اسلیمی و گره چینی بوده خود دارای نقش‌هایی فرعی است که دراین میان، نقش جقه اهمیت بیشتری از بقیه دارد.
نقش جقه
جقه در معنای درخت سرو است که مظهر آزادی است و شکل تقریبی آن را به‌صورت درخت سرو فرض می‌کنند و سر نقش به صورت خمیده است و بدین معناست که مردآزاده وآزاد فقط در مقابل معبود سر تسلیم فرود می‌آورد این نقش در استان کردستان بسیار دیده می‌شود و اکثر شیشه‌های آن به رنگ قرمز است در کل استان تنها یک نمونه رنگ آبی وجود دارد.
استادان قدیمی ارسی‌ساز
در شهرستان سنندج به ارسی توجه خاصی شده است که بارزترین آن‌ها در هر دوره به ترتیب زمانی که می‌زیستند، عبارتند از استاد محمد نجارباشی (قطار چیانی) سازنده ارسی منزل سالار سعید (موزه سنندج) استاد نعمت‌الله پدر مرحوم استاد مجید نعمتیان سازنده ارسی ۳ لگنه ضلع غربی منزل آصف و استاد نجار باشی سازنده ارسی ۴ لگنه منزل وکیل.
در حال حاضر چون هزینه نصب و تولید ارسی بالارفته و کاری پرطاقت به‌شمار می‌رود، کسی به آموختن آن روی نیاروده و فقط مرحوم استاد نعمت‌الله محمودی به آموزش آن همت گمارده و بسیاری از ارسی‌های گذشته را که در حال نابودی بود، مرمت و بازسازی کرد، و پس از او پسرش طاها محمودی کارهای نیمه‌تمام ایشان را تکمیل نموده و به این هنر زیبا ادامه داد.
ارسی‌های قدیمی
در سنندج ارسی‌های زیادی وجود داشته که به‌مرور زمان اکثر آن‌ها از بین رفته است و درحال حاضر می‌توان از ارسی ارزنده‌ای مانند ارسی ۷ لگنه موزه سنندج و ارسی‌های عمارت آصف، عمارت خسروآباد، منزل وکیل، منزل گله‌داری و غیاثی یاد کرد که هنوز پابرجا هستند. در منازل قدیمی سنندج با توجه به سلیقه صاحب‌خانه و معمار ساختمان، ارسی‌های گوناگونی ساخته شده است و یا حداقل کتیبه در ورودی را به‌صورت اسلیمی درست می‌کردند.
* گزارش از سید‌صلاح‌الدین رحیمی، مسئول موزه باستان‌شناسی سنندج
انتهای پیام/
