مقبره شیخ حسن عالی کوهیجی در قبرستان عمومی جنوب شهر قرار گرفته است.
شیخ حسن عالی کوهیجی از علمای با زهد و تقوی و صوفی مسلک ساکن کوهیج بود. ارادت کاملی به شیخ حسن بستکی و پسرش شیخ عبدالقادر داشت و از او اخذ طریقت می‌کرد. او در سال 1086 هجری قمری فوت کرد و در بقعه سید عامر ابن سید احمد سید منصور در دشت جنوبی کوهیج (که خود ساخته بود) مدفون شد. با توجه به تاریخ فوت شیخ و سبک معماری مقبره که بارها به همان شکل مرمت و حتی بازسازی‌شده می‌توان قدمت آن را دوره صفوی در نظر گرفت.
این مقبره همیشه زیارتگاه مردم بوده و متولی آن‌یکی از روحانیون به نام و ساکن کوهیج است.
مهم‌ترین ویژگی این بقعه نام‌آوری و شهرت روحانیون است که در این بقعه دفن شده اند. سید عامر، شیخ حسن عالی دو روحانی بزرگ هستند که در این بقعه دفن شده اند. در این بقعه کتیبه‌های متعدد منظوم مبنی بر حمد و ستایش خدا، ذکر مناقب این دو روحانی بزرگ، توصیف بقعه آن‌ها، شرح تاریخ مرمت و نام و بانی مرمتگر در داخل و خارج گنبد از دوران مختلف صفوی تا حال حاضر دیده می شود.
از نکات قابل توجه، شکل معماری بقعه است که بسیار حجیم و شکیل و دقیقاً مطابق با اصول معماری سنتی است. مطلب دیگر که به ویژگی‌های این اثر می‌افزاید و اصالت و قدمت آن را بیش‌ازپیش می‌کند توجه به سنگ‌قبرهای تابوتی شکل در بیرون بقعه است.
آرامگاه شیخ حسن عالی از سنگ و ساروج با پوشش گچ محلی ساخته شده است. هشتی ورودی به طول 189 سانتی‌متر و عرض 174 سانتی‌متر به‌صورت چهارضلعی با تزیینات مفصل است. طاق ورودی و لچکی‌ها ساده است ولی کتیبه‌های طرفین طاق ورودی با قاب‌های مربعی یا مستطیلی با عمق نسبتاً کم در ابعاد مختلف از سادگی فضای بیرونی ورودی کاسته‌اند. بالای این طاق، دو قاب مستطیلی گچی مشبک با نقوش هندسی در ضلع شرقی ورودی و در هر یک از اضلاع شمالی و جنوبی و همچنین ورودی یک نمونه از همین قاب‌های مشبک قرار داده شده است.
فضای خارجی هشتی ورودی، تزیینات بیشتری ندارد ولی فضای داخلی آن مفصل‌تر است. در اضلاع شمالی و جنوبی این هشتی در ارتفاع 67 سانتی‌متری از سطح زمین طاقچه‌های مستطیلی با طاق‌های قوسی شکل در ابعاد 25*58*68 ساخته شده است. بالای این طاقچه‌ها در قسمت خیز طاق، گوشواره‌هایی شکیل و نسبتاً عمیق و کشیده اجرا شده است. به تناسب این گوشواره‌ها در بالای ورودی مقبره (ضلع غربی هشتی و ورودی و ضلع شرقی) یک طاق نمای نسبتاً عریض و دو طرف آن در هر یک از اضلاعی شمال و جنوبی دو طاق نمای کشیده در عین هماهنگی اجرا شده‌اند. داخل بقعه مجموعه 10 قبر در ابعاد مختلف وجود دارد. قبور بزرگ‌تر و شکیل‌تر متعلق به خود شیخ حسن عالی و سید عامر است. قبر سید عامر در گوشه شمال شرقی بقعه تا جلوی محراب به‌صورت 4 بقعه قرار گرفته و قبر شیخ حسن عالی هم در شمال بقعه به صورت پنج طبقه قرار گرفته است.
با توجه به کتیبه‌های داخلی بنا که در توصیف بقعه شرح داده شد، این بنا از دوره صفوی تا سال گذشته توسط بنایان و بانیان مختلف مرمت شده است. قدیمی‌ترین تاریخ مرمت، تاریخ کتیبه بیرون مقبره و بالای در ورودی آن است که هرچند به‌درستی معلوم نیست ولی ازآنجاکه بقعه مستقیماً و فقط متعلق به سید عامر معرفی می‌کند می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که در اوایل صفویه و قبل از فوت شیخ و توسط او ساخته‌شده است. این نخستین تاریخ و تاریخ ساخت (نه مرمت) بنا است.
پس از آن قدیمی‌ترین کتیبه شاید کتیبه داخلی ضلع شمالی بقعه و قبل از مرحله انتقالی گنبد آن باشد که در اثر تعمیرات بعدی از بین رفته یا زیر گچ‌کاری بعدی پوشیده شده است. این کتیبه تاریخ مرمت را شهر جمادی‌الاخر و نام مرمتگر را عباس از اولاد بستکی ذکر می‌کند، ولی سال تعمیرات حدودی است.
تاریخ مرمت بعدی را در کتیبه داخل واقع در سمت راست‌بالای محراب قبل از سال 1390 هجری و به خواست شیخ سعید توسط استاد محمد فنر کوهیجی انجام‌شده است. تاریخ دیگری که به همین تاریخ نزدیک است شاید مربوط به قبل از زندیه باشد که در دیوان شیخ همت بستکی نیز مشاهده‌شده است:
شیخ یوسف قاضی کوهیج که می‌باشــد آقا قاضی است و عالم است و فاضل و دانشور است
مرقـــد شیخ حســــن تعمیــر کرده از نیاز قـــــبه بالاش بالاتر ز چـــرخ اخضـــر اســت
سقف ایوانش که کرده نقش‌ها استاد حسین بهتــرین فــیروزه گنبددان که پر از اخــتر است
از این ابیات چنین برمی‌آید که در زمان زندگی شاعر (دوره قاجاریه) یا قبل از آن، بنا به دستور شیخ قاضی یوسف کوهیجی این بنا توسط استاد حسین بقعه مرمت شده است.
آخرین تاریخ مرمت سال 1372 در سمت جنوب غربی نقوش مدور زیر گنبد دیده می‌شود که توسط علی‌محمد احمد، حسن گورزه‌ای و وحید و عبدالله ذکر شده است.
منابع
ـ بنی‌عباسیان بستکی، محمد اعظم خان. تاریخ جهانگیریه و بنی‌عباسیان بستک. به کوشش عباس انجم روز. امارات متحده عربی. 1339
ـ هوشمند بستکی، محمد طیب. همت بستکی در قلمرو شعر و ادبیات فارسی. امارات متحده عربی. 1374
گزارش: سمیه پودات
انتهای پیام/
