موسیقی به دلیل قدمت و پیشینه قابل‌توجه ایل سنگسر و نیز جریان داشتن موسیقی در تمام شئونات زندگی مردمان این ایل، دارای اهمیت و جایگاه خاصی است. واقع‌شدن منطقه سنگسر در مسیر یکی از شاهراه‌های کوچ عشایر ایران، ویژگی‌های گویشی، آیین‌های کهن سنگسری و روحیه سلحشوری ساکنان آن موجب شکل‌گیری فرهنگ موسیقی با ویژگی‌های خاص خود شده است.
ویژگی‌های فنی موسیقی شهرستان مهدی‌شهر
برخی از این ویژگی‌ها به شرح زیر است:
-
\t
- مبتنی بودن بخش عمده آوازها و آهنگ‌ها بر حماسه‌ها، آیین‌ها و فرهنگ عشایری \t
- مشتمل بودن بخش عمده فرهنگ موسیقی سنگسر بر ترانه‌های عاشقانه، حماسی-آیینی و توصیفی \t
- استفاده کامل از گویش سنگسری در ترانه‌ها و آوازها \t
- متریک بودن اغلب قطعات، ترانه‌ها و آوازها \t
- ثابت ماندن تقریبی تمپو (تندا) در طول اجرای ترانه‌ها و قطعات \t
- نداشتن تنوع ریتم و اجرای عمده ترانه‌ها و آهنگ‌ها در قالب‌های وزنی 8/6 و 4/2 \t
- محدوده گردش نغمات در کلیه آوازها، ترانه‌ها، آهنگ‌ها، فاصله چهارم (تتراکورد) و پنجم(پنتاکورد) است \t
- اغلب ترانه‌ها و قطعات متریک، شامل یک یا دو جمله است که بر اساس روش تکرار عینی، تداوم می‌یابد
سنگسری‌ها برای طبقه‌بندی کلی آوازها و آهنگ‌های موجود در فرهنگ موسیقی خود از سه اصطلاح استفاده می‌کنند:
- «شِر» یا «چی»
«شِر» یا «چی» امروزه «ترانه» نامیده می‌شود. در واقع قطعات متریک دارای کلامی است که معمولاً با سازها لَلِه و دب همراه می‌شوند. اغلب این ترانه‌ها دارای مضمون عاشقانه‌اند؛ ترانه‌هایی همچون گلنار، مهری، سوزمستون و رعنا.
- «مَقُوم»
اغلب برای قطعات سازی (فاقد کلام) استفاده می‌شود. قطعات مربوط به رقص‌ها، چارو داری و ... جزو این دسته محسوب می‌شوند. با توجه به اینکه اغلب «چی»ها نیز به‌صورت سازی قابل اجرا هستند به نظر می‌رسد اطلاق واژه «مقوم» به این قطعات چندان صحیح نباشد.
- «منظومه»
داستان‌هایی منظوم که در سوگ یا بیان رویدادهای زندگی برخی از شخصیت‌ها و افراد (اعم از قهرمانان و یاغی‌ها) سروده و خوانده می‌شود. برخی از این منظومه‌ها دارای شعر فارسی محلی و برخی دیگر دارای اشعار سنگسری هستند. «آواز مصیّب»، «حسین‌خان سنگسری»، «زلیخا و علی‌اصغر» و ... جزو منظومه‌های رایج در مهدی‌شهر هستند.
سازهای مورد استفاده
از گذشته‌های دور تاکنون، دو ساز ملودیک و چند ساز کوبه‌ای در شهرستان مهدی‌شهر مرسوم و متداول بوده است. نمودار زیر تنوع و طبقه‌بندی سازهای مورد استفاده در این شهرستان را نشان می‌دهد.
انواع سازها
لَلِه (نی لبی)
پرکاربردترین ساز ملودیک این شهرستان که تقریباً عمده آوازها و قطعات مربوط به رپرتوار موسیقی این منطقه با آن اجرا می‌شود «لَلِه» است.
دِتار (دوتار)
این ساز عموماً به‌عنوان سازی مهاجر از مازندران محسوب می‌شود. استفاده و حضور این ساز در گذشته بیش از امروز بوده است. از جمله دلایل بروز این وضعیت را بایست فوت نوازندگان قدیمی و عدم گسترش و انتقال این ساز در فرهنگ موسیقی این منطقه دانست. اکثر آوازها و قطعات مربوط به فرهنگ موسیقی مهدی‌شهر با این ساز اجرا می‌شود و از این حیث تفاوتی با لَلِه ندارد.
دَب
یکی از ممبرانوفون‌های کوبه‌ای مرسوم در سنگسر است که بیشتر توسط زنان و در مجالس شادمانی نواخته می‌شود. شکل ظاهری آن شبیه دایره دف است و ابعاد آن کمی بزرگتر از دایره و کمی کوچکتر از دف است. پوست به‌کاررفته در این ساز هم بیشتر از بره است.
ضرب
از دیگر ممبرانوفون‌های کوبه‌ای پرکاربرد در سنگسر که بیشتر توسط آقایان نواخته می‌شود «ضرب» است. این ساز غالباً به‌عنوان ساز همراهی‌کننده لَلِه یا در ترانه‌خوانی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. درگذشته به نوازندگان ضرب لوطی می‌گفتند.
گزارش از نعمت‌الله قنبری نیکدل پژوهشگر استان سمنان
انتهای پیام/
انتهای پیام/
