میراث آریا: در تقویم 25 اردیبهشت ماه سالروز بزرگداشت حكیم ابوالقاسم فردوسی و پاسداشت زبان فارسی است.حكیم ابوالقاسم فردوسی، حماسه سرای بلندآوازه ایران و شاعر پارسی گوی میراثی از نظم را برای آیندگان بر جای گذاشت كه به قولش هیچ باد و بارانی در فراز و فرود روزگار پرتلاطم آن را گزندی نمی رساند و تاریخ گذشته و آینده تكرار آن را تجربه نكرده و نخواهد كرد. فردوسی اوایل قرن چهارم هجری قمری (سال 319 خورشیدی) در روستای «پاژ» از توابع توس خراسان، در خانواده ای دهقان چشم به جهان گشود و با پی افكندن اثری جاودانه و ماندگار از خود، پاسبان زبان شیرین پارسی شده و نام و یاد خود را در نسل های آینده ایران زمین ماندگار و محترم ساخت.
حكیم ابوالقاسم فردوسی در اواخر قرن چهارم (سال 397 خورشیدی) در 78 سالگی چشم از جهان خاكی فرو بست و در زادگاه خویش در دل خاك آرام گرفت.
اثر منظوم «شاهنامه» پرآوازه ترین سروده فردوسی و بزرگترین رزم نامه جهان محسوب می شود كه به نوعی دربردارنده تاریخ ایران باستان است.
اعراب پس از تصرف ایران در اوایل سده نخست هجری سعی داشتند خط و زبان خود را بر مردم ایران زمین تحمیل كنند كه البته در زمینه تغییر خط ایرانیان از پهلوی به عربی توفیق یافتند و در زمینه تغییر زبان نیز به پیشرفت هایی رسیدند اما از آنجا كه همواره در طول تاریخ، دست به دست شدن حكومت ها در شهرها صورت گرفته و روستاها به دلیل دور بودن از مسائل و كشمكش های سیاسی، نقش ویژه ای در حفظ فرهنگ سرزمین ایران داشتند، این بار نیز روستاها نقش شایسته ای در زنده نگه داشتن زبان فارسی ایفا كردند و زبان پارسی با همین پشتوانه توانست دست كم به صورت گفتاری و در مقام محاوره پایدار و پابرجا بماند.
تاریخ آغاز به نظم كشیدن شاهنامه به صورت دقیق معلوم نیست ولی با استفاده از شواهد متعدد كه از شاهنامه مستفاد می شود و با انطباق آن بر وقایع تاریخی، می توان آغاز نظم شاهنامه ابومنصوری را به وسیله استاد توس سال 369 یا 370هجری قمری معلوم كرد.

** ادبیات فارسی گنج ایران زمین

دكتر محمدجعفر یاحقی استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد در این مورد اظهار كرد: ادبیات فارسی میراث ملی و تاریخی است و آنچه در گذشته اتفاق افتاده دارای اهمیت بوده و بخش مهمی از اهمیت ادبیات فارسی برای جهانیان، مقوله پیشینه آن است.
وی افزود: اینكه یك هزار سال پیش كتابی مانند 'شاهنامه' پدید آید، 800 سال پیش اثری مانند«گلستان»، یا دیوانی چون «دیوان حافظ» نوشته شده باشد، خیلی مهم است زیرا عمر ادبیات هیچ كدام از كشورها به جز یونان از ٤٠٠ سال تجاوز نمی‌ كند.
وی اظهار كرد: كشورهایی كه امروز زمامدار ادبیات معاصرند، پیشینه ‌ای طولانی از نظر قدمت تاریخی ندارند و سابقه تاریخی آثار آنها جالب و مورد توجه است.
یاحقی درباره دیگر وجوه اهمیت ادبیات فارسی گفت: مسائل اساسی و انسانی كه در ادبیات فارسی مطرح است، امر ملی نیست بلكه فراملی و بشری است.
وی ادامه داد: پیام ‌ها و اندیشه ‌هایی كه در ادبیات فارسی وجود دارد می‌ تواند به ‌عنوان سرمایه بشری مطرح باشد و برای همین زمانی كه جهانیان به‌ ویژه در گذشته این غنا و اصالت را می ‌دیدند، دل‌ باخته آن می‌شدند.

این استاد دانشگاه گفت: بسیاری از نویسندگان فرانسوی وقتی با سعدی آشنا شدند، با شادمانی از او و آثارش استقبال كردند و امروز كه بیش از پیش با مولوی آشنا هستند می ‌دانند كه با چه چشمه فیاضی از معانی و اندیشه‌ های ناب رو به رویند، با این تفاوت كه تلقی ‌و آشنایی‌ های جدید با مولوی با برداشت‌ های دو سه سده پیش متفاوت است.
وی تاكید كرد: اهمیت ادبیات فارسی در این است كه توانسته پیام انسانی و روحانی را در دوره هایی به‌ جهانیان عرضه كند كه به آن نیاز داشته اند.
به گفته وی، سرودن شاهنامه در شرایطی كه زبان فارسی رو به نابودی و فراموشی می رفت شاهكاری بود كه توانست روح تازه ای در كالبد زبان فارسی بدمد و كلمات و واژگان پارسی را تا امروز زنده نگه دارد.
یاحقی افزود: اگر همت و تلاش فردوسی و دیگر افراد دوست دار زبان پارسی نبود شاید امروز اثری از این زبان باقی نمی ماند.
وی اظهار كرد: اهمیت فردوسی در آن است كه با آفرینش اثر حماسی خود نه تنها زبان فارسی بلكه همه فرهنگ، آداب، سنن و اصالت ایرانی را جاودانه كرد.

** عرق ملی انگیزه سرایش شاهنامه

همچنین دكتر فرزاد قائمی عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد نیز با بیان اینكه فردوسی در سرایش شاهنامه انگیزه شخصی نداشته است، افزود: انگیزه فردوسی در روزگار زیست این شاعر عالی قدر بسیار مهم و قابل توجه بود زیرا وی عرق ملی و دینی در این زمینه داشته است.

وی گفت: جریان ادبی شاهنامه سرایی و شاهنامه نویسی در ایران در سده چهارم آغاز شد كه تنها جریان ادبی نبود بلكه جریانی فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بود كه به نوعی هویت ایرانیان مسلمان را به ایرانیان كهن پیوند می داد.

قائمی افزود: در این جریان هویت جدیدی شكل داده می شد كه از طرفی در این هویت عنصر مسلمان بودن افزوده شده و از طرفی مسلمان بودن به عرب بودن محدود و منحصر نمی شد.

وی با بیان اینكه شاهنامه عنوان منتخب فردوسی برای اثر جاویدانش نبود بلكه عنوان جریان ادبی آن دوره است، اظهار داشت: در دوران و شرایط سامانیان و قرن چهارم زبان فارسی دری مورد حمایت و توجه ویژه بود.

وی گفت: از زمان یعقوب لیث صفاری كه زبان فارسی به عنوان زبان دیوانی شناخته شد توجه به زبان فارسی افزایش یافت و همین امر در سرایش شاهنامه تاثیر داشت.

عضو هیات علمی گروه ادبیات و زبان فارسی دانشگاه فردوسی مشهد افزود: قبل از فردوسی، شاهنامه ابومنصوری، ابوالموید بلخی، شاهنامه مسعودی و نیز شاهنامه ناتمام دقیقی توسی از همشهریان فردوسی نیز نگارش شده بود كه فردوسی نیز در اثر خود هزار بیت از شاهنامه دقیقی توسی را با ذكر منبع آورده است و همین امر نشان از تحسین و قدردانی شاهنامه دقیقی از سوی فردوسی دارد.
قائمی گفت: با وجود اینكه شاهنامه های متعدد قبل از فردوسی به نگارش درآمده بود یكی از علل ماندگاری اثر ابوالقاسم فردوسی، هوش، نبوغ و خردمندی فردوسی در نگارش این اثر است.

وی با بیان اینكه امروزه شاهنامه به بخشی از هویت ایرانیان و یكی از مفاهیم ایرانی بودن در جهان بدل شده است، گفت: محدود نشدن شاهنامه فردوسی به اثر صرف ادبی از علل ماندگاری شاهنامه است.

این استاد دانشگاه افزود: فردوسی مسلمان بود و بر خلاف برخی مورخان مرز اعتقادات خود را حفظ می كرد به این معنا كه همه شخصیت های اثر خود را بدون اینكه نماینده دین خاصی باشند خداپرست معرفی می كند.

وی با بیان اینكه فردوسی در شاهنامه از اسطوره سازی از پیروان ادیان خاص خودداری می كند، اظهار كرد: این امر از درایت، تیزهوشی و ظرافت این شاعر شهیر است و همین امر موجب می شود موفق به آفرینش اثری شود كه فقط برای امروز نباشد بلكه به اثری فرازمانی و فرامكانی تبدیل شود.

قائمی گفت: علاوه بر این فردوسی در سرتاسر شاهنامه و در تمام داستان های خود به ذكر منابع موثق و قابل قبول می پردازد و همین امر اثر وی را ماندگار و قابل اعتماد كرده است.

این استاد دانشگاه افزود: شاهنامه لبریز از استعاره و صنایع بدیع معنوی است و نشان می دهد فردوسی شاعری خلاق و به نسبت روزگار خود شاعری قدرتمند و توانمند در عرصه سخن است.

وی ادامه داد: دقت نظر و توجه فردوسی بعد از پایان سرایش شاهنامه از آنجا نمایان می شود كه وی همچنان 20 سال بعد از پایان كار اثر خود، به اصلاح آن می پردازد و همین امر موجب رفع ایرادها و پایداری اثرش می شود.

قائمی اظهار داشت: فردوسی بر خلاف شاعران روزگار خود كه در ازای جوایز مادی شعر می سرودند، به دنبال ماندگاری اثر بود هرچند حمایت دربار از سرایش شاهنامه را رد نمی كرد.

قائمی افزود: نام 'شاهنامه' را فردوسی بر اثر خود نگذاشته و در هیچ كجای شاهنامه این نام مطرح نشده و بعد از فوت فردوسی اثر جاودانه اش به عنوان شاهنامه شناخته شده است.

وی گفت: این اثر به دلیل بنیاد پایدار و محكم خود در دوره های بعد، از جمله در دوره مغول كه بسیاری آثار از میان رفتند، از سوی ایرانیان حفظ و حراست فراوان شد و به اثری جهانی بدل شد.

**شاهنامه اثری ماندگار در دل تاریخ پرهیاهوی ایران

دكتر قائمی اظهار داشت: شاهنامه فردوسی تنها كتابی است كه با حجم بسیار از سده چهارم هجری به عنوان اثر ادبی به دست ما رسیده و حفظ این كتاب در سخت ترین شرایط تاریخی و دوره های مختلف از سوی ایرانیان نشان از اهمیت آن دارد.
وی گفت: از قرن هفتم هجری تا دوره قاجار نسخه های متفاوتی از شاهنامه وجود دارد كه سیر تحول زبان فارسی را نشان می دهد اما برتری شاهنامه فردوسی بر متون هم دوره خود از سوی ایرانیان و طبقه نخبه به عنوان اثر معیار پذیرفته شده و به عنوان مبنا در زبان فارسی پیش رو بوده است.

این استاد دانشگاه بیان كرد: برتری فردوسی در سرودن اشعار حماسی هم در میان آثار ادبی و هم در میان خواص جامعه و نیز عوام پذیرفته شده است.

قائمی بیان كرد: كاوش ها نشان می دهد برخی انگاره ها در باره فردوسی غلط است كه یكی از این انگاره ها نگارش شاهنامه به سفارش محمود غزنوی است.

وی با بیان اینكه فردوسی شاهنامه را در سال 369 هجری نگارش كرده و تاجگذاری محمود غزنوی در سال 378 بوده، اظهار داشت: بیش از 15 سال فاصله در این میان وجود دارد.

وی گفت: گرچه فردوسی علاقه مند به حمایت دربار برای تهیه اثر ادبی خود بود اما نابه سامانی های دوران و تغییرات درباری موجب شد نتواند در زمان مناسب اثر خود را به شاه تقدیم كند ضمن اینكه در شاهنامه، مدح سلطان محمود غزنوی نشده بود و جذابیت آن برای شاه و دربار كم بود.

وی افزود: علاوه بر این شیعه بودن فردوسی و مجموعه عوامل دیگر سبب شد وی مورد غضب واقع شود.
دكتر قائمی گفت: فردوسی بخش های دیگری نیز به شاهنامه افزود كه این بخش ها بیشتر در انتقاد از سلطان محمود و بیانگر تلخ كامی فردوسی از اوضاع زمانه است.

این استاد زبان و ادبیات فارسی افزود: فردوسی به همین دلیل در دوران پیری دچار فقر و تنگدستی شده و اشعار او در آن دوران ثابت می كند كه او فردی كهنسال، رنج دیده و دل آزرده است كه از شهریار پاداشی نگرفته اما بخوبی به این نكته آگاه است كه اثر او با سرنوشت و هویت یك ملت در ارتباط است.

این استاد ادبیات فارسی اظهار كرد: شاهنامه فردوسی، شناسنامه ملی ایرانیان است و هویت ایرانی امروز را مطرح می كند بنابراین باید از این اثر هنری به عنوان مظهر هویت ایرانی نام برد و محافظت كرد.

** بزرگی حماسی و معماری آرامگاه فردوسی

حكیم توس كه به گفته خود از نظم كاخی بلند ساخته اكنون در شهر تاریخی توس در آرامگاهی آرمیده، كه خشت خشت آن بازدید كنندگان را به یاد حماسه می اندازد و عظمت و استواری آن، غنای شاهنامه را تداعی می كند.
این بنا سالانه میزبان چند میلیون گردشگر داخلی و خارجی است و از نظر هنر، معماری، چشم نوازی و توان برقراری پیوند معنوی با بازدید كنندگان وی‍‍ژگی های منحصر به فردی دارد.

در طول دوره های تاریخی مهندسان و معماران متفاوتی تلاش در ساخت بنایی درخور شان و جایگاه این شاعر بلندآوازه ایرانی داشتند، بنایی كه همچون كاخ بلند سخن استوار فردوسی، از نظم در برابر باد و باران گزندی نبیند.

گفته می شود كه اندیشه ساخت آرامگاه برای فردوسی به سال 1305 خورشیدی باز می گردد كه جمعی از ادبا، اندیشمندان و ایران دوستان تصمیم گرفتند همزمان با همایش بزرگداشت هزاره فردوسی كه قرار بود در سال 1313 برگزار شود، با ساخت بنای آرامگاهی درخور شان آن شاعر نامدار، آیین بزرگداشتی برگزار كنند.

بنای آرامگاه فردوسی برای بسیاری از گردشگران كه نخستین بار آن را می بینند بسیار جذاب، دیدنی، تماشایی و پر ابهت است.بسیاری از گردشگران از این بنا به عنوان شاهكار هنر و معماری نام برده اند كه دور از واقعیت نیست زیرا این بنا همچون اثر ماندگار و یگانه فردوسی «شاهنامه» است.

در مورد نحوه طراحی بنای آرامگاه فردوسی و طراح اصلی آن ‌كه مرحوم مهندس كریم طاهرزاده بهزاد است؛ آگاهی‌های اندكی وجود دارد.در مقابل به علت طول عمر زیاد مرحوم حسین لرزاده (98 سال) و معروفیت وی به خاطر طراحی و ساخت مسجد اعظم قم، در بسیاری از سایت‌های اینترنتی از جمله ویكی‌پدیا، به ‌اشتباه طراحی بنای آرامگاه فردوسی به وی منسوب شده است.
طرح محوطه باغ آرامگاه فردوسی بر اساس اسلوب چهار باغ ایرانی به همت مهندس یعقوب دانش دوست در سال 1386 با تغییراتی اجرا و دو سال بعد از آن طرح محوطه سازی به پایان رسید و سرانجام تا سال 91 نیز اجرای كامل سنگفرش پایان یافت.
ویژگی آرامگاه فردوسی با طراحی نهایی مهندس سیحون، تلفیق معماری ایران باستان و ایران اسلامی است كه با اضافه شدن زیرزمین به بنای فعلی نوعی هنر ایرانی - اسلامی تداعی می شود زیرا در این هنر مقبره ها در سرداب و سنگ قبر به صورت نمادین نصب می شود كه نمونه آن مضجع شریف رضوی است كه قبر حضرت رضا (ع)، هشت متر پایین تر از ضریح قرار دارد.
نمای بیرونی آرامگاه كنونی حكیم توس نیز برگرفته از معماری پاسارگاد و تزیینات سرستون های هخامنشی است.
اكنون آرامگاه فردوسی دارای بخش اداری، كتابخانه، رستوران، ساختمان موزه و نیز بقایایی از دروازه «رزان» است و تندیسی از فردوسی به عنوان شاهكار هنری ابوالحسن خان صدیقی، از پیكره سازان مشهور، در آن نصب شده است.
در محوطه درون باغ آرامگاه فردوسی، مهدی اخوان ثالث (م. امید)، شاعر معاصر آرام گرفته و در فاصله 50 متری بیرون از باغ آرامگاه فردوسی نیز آرامستان شعرا قرار دارد كه در آن شاعران نامدار معاصر از جمله عماد خراسانی، احمد گلچین معانی، احمد كمال پور، محمد قهرمان و عشرت قهرمان به خاك سپرده شده اند.
گستره باغ آرامگاه فردوسی 6.5 هكتار و محوطه پیشخوان آرامگاه نیز حدود 6 هكتار است.

انتهای پیام/
 

انتهای پیام/