میراث آریا: در ادبیات تاریخی واژگان مشابهی برای کاروانسرا وجود دارد که تفکیک آنها از یکدیگر دشوار است. کلماتی مانند ساباط، کاربات، خان، زاویه، خانقاه، ربات و منزلگاه از این دسته‌اند. در دایره المعارف لاروس، کاروانسرا، مهمانخانه و پناهگاهی برای بیتوته مسافران در دسته‌های بزرگ تعریف شده است و آنچه در این میان ساده و روشن به نظر می‌رسد، این است که کاروانسرا ساختمانی برای کاروان است. دقت در این واژه آشکار می‌کند که کاروان از کلمه کاربان ریشه دارد و بدون تردید کاروانسرا واژه اصیل ایرانی است. این کلمه از زبان پهلوی اشکانی مشتق شده است.
ریشه‌شناسی تاریخی کاروانسرا، حاکی از آن است که مفهوم و تعریف اصلی کاروانسرا در بعد تجاری و بازرگانی آن نهفته است، یعنی مکانی که کاروانیان برای تجارت و برای ممانعت از راهزنان و موانع طبیعی در آن رفت و آمد داشتند. گذشته کاروانسرا نشان می‌دهد که پیدایش آن در ارتباط اقوام و ملت‌ها بوده است. در دوره هخامنشیان، اشکانیان، مغولان، سلجوقیان، عثمانی ها و صفویان که تجارت و بازرگانی در جغرافیای سیاسی هر یک از آنها گسترش داشت، کاروانسراها رونق و توسعه یافتند.
بنابراین تعریف ساده در مورد کاروانسرا که توافق اهل فن و دانش باشد، این است که کاروانسرا ساختمانی بزرگ در بیرون شهر و یا درون شهرها بود که کاروانیان در وهله اول برای اهداف تجاری و بعدها به منظور مقاصد نظامی، سیاسی، دینی و اجتماعی از آن بهره می‌بردند.
پیشینه کاروانسرا
متون تاریخی ابداع و ایجاد کاروانسراها را به تمدن ایران اسلامی نسبت می‌دهند، بنابراین با ایرانی بودن واژه کاروانسرا طبیعی است که احداث این بنا حاصل ذوق و ابتکار ایرانیان باشد.
واقعیت این است که بنیاد کاروانسرا به ایران پیش از اسلام برمی‌گردد. شرایط اقلیمی و گستره جغرافیایی سیاسی و نظامی هخامنشیان و از همه مهم‌تر شیفتگی آنها در ارتباط با دیگر ملت‌ها، چاپارخانه‌هایی را به وجود آورد که مقدمه‌ای برای کاروانسرا شدند، بنابراین ایرانی‌ها برای اولین بار در تاریخ جهان سیستم ارتباطی شاهراه‌های اصلی و طولانی را سامان‌دهی کردند و چیزی که امروزه به عنوان کاروانسرا نامیده می‌شود، در اصل تکامل ایستگاه‌های پستی هخامنشی و منزلگاه‌های تجاری و بازرگانی اشکانیان و ساسانیان در مسیر جاده بین المللی ابریشم است.
شهرستان میامی
شهرستان میامی شرقی‌ترین شهرستان استان سمنان در مسیر تهران به مشهد است. این شهرستان از شمال به استان‌های گلستان و خراسان شمالی، از شرق به استان خراسان رضوی و از غرب به شهرستان شاهرود محدود شده است.
با توجه به قرار گرفتن این شهرستان در محور ارتباطی تهران - مشهد، اهمیت ارتباطی و ترانزیتی آن از گذشته‌های دور مورد توجه بوده است. وجود هشت کاروانسرا در این شهرستان که عبارتند از کاروانسرای میامی، سپنج (جهان‌آباد)، میاندشت، عباس‌آباد، الحاک، صدرآباد، محمدآباد پل ابریشم و سنگی شریف‌آباد خود گواه این مدعاست.
مجموعه کاروانسرای میاندشت
در ادامه مسیر به سمت مشهد در ۴۰ کیلومتری شرق میامی در مسیر جاده میامی به مشهد، «مجموعه کاروانسراهای میاندشت» قرار دارد. این مجموعه که بزرگترین مجموعه کاروانسرای ایران محسوب می‌شود، شامل سه کاروانسرا و سه آب انبار، کبوترخانه، چاپارخانه و ده تاریخی میاندشت است.
کاروانسرای غربی این مجموعه مربوط به دوره صفوی و دو کاروانسرای دیگر مربوط به دوره قاجار است.
کاروانسرای عباس‌آباد
در فاصله ۸۰ کیلومتری از مرکز شهرستان میامی، روستای تاریخی و هدف گردشگری عباس‌آباد واقع شده است.
«کاروانسرای عباس‌آباد» به عنوان بزرگترین تک کاروانسرای شهرستان در دل بافت تاریخی و پلکانی عباس‌آباد یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های این روستاست که در مرکز روستای عباس‌آباد واقع شده است.
کاروانسرای عباس‌آباد در دوره صفویه بنا و در دوره قاجار مرمت اساسی شده است.
کاروانسرای میامی
یکی از جاذبه‌های واقع در بافت تاریخی میامی، کاروانسرای میامی از کاروانسراهای زیبای عهد صفوی است.
در فاصله ۶۰ کیلومتری شمال شرق شهرستان میامی و در روستای بسیار کوچک و دور افتاده جهان‌آباد، کاروانسرای تاریخی وجود دارد که مربوط به دوره ایلخانیان است.
ایلخانیان برای آسایش کاروان‌ها در مسیر راه‌ها و جاده‌ها، کاروانسراهای بزرگ و زیبایی با توجه به اقلیم هر منطقه می‌ساختند.
کاروانسرای جهان‌آباد به صورت چهارایوانی و مستطیل شکل بنا شده است.
۴_کاروانسرای صدرآباد
این بنا از جمله کاروانسراهای دوره صفوی است که در محور تهران – مشهد احداث شده است. فرم این کاروانسرا مستطیل شکل و از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی می باشد . ورودی کاروانسرا از ضلع شمالی می باشد . یک دالان درب ورودی را به حیاط مرکزی متصل می کند. حیاط مستطیل شکل کاروانسرا در مرکز واقع شده و پیرامون آن اتاق ها ، شترخوانها قرار دارند. در چهار گوشه کاروانسرا چهار برج وجود دارد و نیز در جداره خارجی دیواره ضلع شمالی ۱۲ رواق جهت اسکان موقت تعبیه شده است. از جمله تزئینات این بنا آجر کاری های سقف دالان ورودی می باشد . شالوده این بنا از آجر ختایی می باشد .
۵_کاروانسرای الحاک
کاروانسرای الحاک مربوط به دوره صفوی است.به علت ناامن بودن مسیر دسترسی به کاروانسرا در گذشته، فرم کاروانسرا حالت دژ دفاعی و قلعه نظامی داشته، و این بنا دارای هفت برج مراقبت بوده که هم اکنون سه برج آن باقی مانده است.
جاری بودن قنات الحاک و نیز درختان انار و بادام اطراف این کاروانسرا در کنار پوشش گیاهی خاص منطقه تفرجگاه مناسبی را برای گردشگران بخصوص در فصول پاییز و زمستان ایجاد کرده و مجاورت این بنا با منطقه حفاظت شده توران و کویر دوشاخ عباس آباد، بر اهمیت گردشگری آن افزوده است
۶- کاروانسرای محمدآباد پل ابریشم
کاروانسرای محمدآباد پل ابریشم که قدمت آن مربوط به دوره صفویه می باشد و در ۶۰ ک شمال شرقی میامی روستای محمدآباد واقع شده است.
۷- کاروانسرای سنگی شریف آباد-رباط سنگی
این کاروانسرا که مربوط به دوره صفویه است دارای پلانی از نوع دو ایوانی می‌باشد و مصالح آن در دیوارها از سنگ و گچ و طاقها را با آجر احداث کرده اند. ایوانها در ضلع شمالی و جنوبی بنا قرار دارد در چهار گوشه رباط چهار برج مدور وجود دارد تعداد ۱۴ اتاق جهت اسکان مسافران ساخته اند و اصطبل کاروانسرا در گوشه شمال غربی و شمال شرقی در طرفین ورودی قرار دارد. این کاروانسرا در ۴۰ کیلومتری شمال شرقی میامی قرار داد.
۸-کاروانسرای جهان آباد(سپنج)
گزارش از احسان ورامینی، مسئول روابط عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان
انتهای پیام/
نظر شما