رائد ناصری فر در یادداشتی نوشت: بنه از نظر ارزش خوراکی جایگاه بالاتری نسبت به زالزالک دارد چرا که محصول این گونه درختی از قدیم به علت مقوی بودن به عنوان غذا در بین مردم استفاده شده است، مردم قدیمی بنه را با نان می‌خوردند که علاوه بر ارزش خوراکی دارای فواید پزشکی نیز است.هم اکنون ونوشک در خانه‌های مردم استان ایلام فریز نیز می‌شود و آن را برای زمستان نگهداری می‌کنند زیرا در فصل سرما این میوه بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد و لذیذتر است.

کبیرکوه در ایام و فواصل مختلف دارای گونه‌های خوراکی است که تحت عنوان فرآورده‌ها جایگاه بالایی در نزد مردم استان و حتی دیگر نقاط کشور دارند. معمولاً از تنه این درخت در فصل پاییز به طور طبیعی یا با ایجاد شکاف صمغی خارج می‌شود که در فارسی به آن سقز گویند و در ساخت آدامس مورد استفاده قرار می‌گیرد، همچنین خواص درمانی و صنعتی بسیاری دارد. قسمت‌های مورد استفاده درخت سقز، میوه، برگ، صمغ و گال‌های گیاه است.

مسعودی مورخ و جهانگرد قرن چهارم هجری قمری در کتاب مروج الذهب و معادن الجواهر نوشته است : " چون آدم از بهشت بیرون شد مشتی گندم و سی شاخه از درختان بهشت همراه داشت که از آن ده میوه پوست‌دار بود : بادام ، فندق و پسته "

در تورات نیز از پسته سخن به میان آمده است. در باب 43 از سفر پیدایش گفته شده است که " یعقوب هنگام فرستادن فرزندانش به دربار یوسف حاکم، توصیه می‌کند که از محصولات سرزمین خود به عنوان ارمغان برایش ببرند. در زمره این پیشکش‌ها از عسل، کتیرا و پسته نام برده شده است. درباره محل پیدایش پسته، منابع مختلف نظرهای گوناگون بیان می‌کنند: یک نویسنده فرانسوی آن را بومی ایران، عربستان و سوریه دانسته است. دانشنامه بریتانیکا پسته را بومی ایران می‌داند، دانشنامه امریکانا پسته را از آسیای غربی  می داند. لاروس آن را به آسیای صغیر نسبت می‌دهد، در کتاب دانشنامه فارسی خاورمیانه و نواحی مدیترانه و در کتاب المنجد از ترکستان به عنوان زادگاه پسته یاد کرده‌اند.

پسته گیاهی است که از دیرباز درنقاط مختلف ایران مورد کشت و پرورش قرار می‌گرفته است. جنگل‌های وحشی و خودروی پسته در ناحیه شمال شرقی ایران و نواحی هم مرز با ترکمنستان و افغانستان پیشینه‎ای باستانی دارد و تصور می‎رود که درخت پسته حدود 4-3 هزار سال قبل در ایران اهلی شده و مورد کشت و کار قرار گرفته است.

بَنِه یا پسته کوهی (در متون طب سنتی حبه الخضراء)، درختی از سرده پسته است که واریته‌های مختلفی از آن وجود دارد و درخت ون، بنه و یا ونوشک هم نام دارد. ونوشک را برای خوشبو کردن دوغ و روغن حیوانی و همچنین در درست کردن ترشی استفاده می‌کنند. درخت بنه منبع تولید شیره سقز است. سقز که در گویش کوردی آن را (جاجگ) گفته می‌شود صمغی به رنگ سبز خیلی روشن، غلیظ و بسیار چسبنده‌ است که استفاده دارویی فراوان داشته و به عنوان یک ملین قوی در درمان یبوست و درمان ناراحتی‌ های گوارشی استفاده می‌شود. ۲۵ درصد از شیره سقز حاوی روغن پرارزش و صنعتی‌ تربانتین است که کاربردهای فراوانی در صنعت دارد. علاوه بر این از شیره سقز در تهیه آدامس، عطر، خوشبوکننده‌ها، حشره‌کش‌ها و در صنعت داروسازی در تهیه نرم‌کننده‌ها و ضد عفونی کننده‌ها استفاده می‌شود.

علاوه بر این در صنعت پلاستیک سازی، تهیه واکس کفش و چرم و صنعت چاپ مورد استفاده قرار می‌گیرد. بعلت نبود صنایع تبدیلی مناسب، اکثر سقز تولیدی در ایران به خارج از کشور صادر گردیده و به عنوان مواد پایه بسیاری از صنایع یادشده بکار برده می‌شود. اگر چه آمار دقیقی از تعداد درختان بنه در بانه موجود نیست اما تعداد آنها بین ۱۰ تا ۲۰ هزار اصله تخمین زده شده ‌است. به طور متوسط از هر درخت ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ گرم سقز بدست می‌آید که در شرایط مناسب و سال‌های پرباران این مقدار بیشتر هم می‌شود. درخت بنه اغلب به‌صورت توده‌های مخلوط با درختان بلوط در روستاهای مختلف استان ایلام مشاهده می‌شود.

ونوشک (پسته کوهی) همزمان با رسیدن خرما «زامردان» میوه‌اش می‌رسد و قابل مصرف است. نوع نارس این میوه که به صورت خام و بدون نیاز به شکستن پوسته (قبل از سخت‌شدن پوسته) خورده می‌شود، بنه‌چه یا به گویش محلی ونه تق خوانده می‌شود. میوه درخت بنـِه ریز و مُدَوَر «گِرد» و کروی و به رنگ سبز تیره‌است، و به نام ونوشک معروف است. البته نوع دیگر نیز هست که کمی ریزتر است و به نام «ونوشک نرمه» معروف است. مغز میوه بنه به پسته شبیه ولی بسیار کوچک‌تر است. میوه‌اش ترش مزه و برنگ سبز تیره‌ است. طبع ونوشک گرم است و برای افراد گرم مزاج مضر است. به دلیل قاعده‌آور بودن بنه بهتر است در دوران بارداری با مشورت پزشک نسبت به خوردن آن تصمیم‌گیری شود که مشکلی پیش نیاید.

 ونوشک یا همان پسته کوهی به صورت وحشی و در کوهستان می‌روید. هر ساله برداشت کنندگان زحمت‌کش این محصول به رغم سختی‌های فراوان دست‌یابی به آن و جابجایی ونوشک‌های چیده شده تلاش می‌کنند تا آن را به دست مشتریان خود برسانند.مراکز عرضه کننده و فعال در زمینه پخش این میوه این محصول را به قیمت مناسب تهیه کرده و اقدام به فروش و توزیع آن در استان ایلام و دیگر استان‌های کشور می‌کنند.از طرفی مشتریان عمده دیگر این محصول کارگاه‌های تولید حلوا و روغن این میوه می‌باشد. این کارگاه با تهیه ونوشک تازه با توجه به استانداردها و رعایت موازین بهداشتی این محصولات را تولید نموده و به عنوان اعضای مهمی از خانواده محصولات ونوشک روانه بازار می کنند. این فرآورده گیاهی مفید در استان به 2444 مورخ 1/9/1400 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

انتهای پیام/