مجموعه جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی کلکسیونی از هنرهای مختلف است، هنر معماری شاخص‌ترین ویژگی این مجموعه است که مهم‌ترین نمود آن در گنبد الله الله به چشم می‌خورد. علاوه بر این در هر قسمت از این مجموعه می‌توان آثار فاخر به جای مانده از هنرمندان رشته‌های مختلف را به چشم دید. گنبدها، درهای مجموعه، تزئینات داخلی و کاشی‌کاری‌های بیرونی، چینی‌های آبی و سفید متعلق به این مجموعه و هر اقدامی که از زمان بنا نهادن این مجموعه شکل گرفته با هنر همراه بوده و توسط هنرمندان شاخص آن زمان اجرا شده و به یادگار مانده است.
در این مجموعه تاریخی که یک بنای آرامگاهی و خانقاهی است مقبره اشخاص مختلفی مانند شیخ صفی‌الدین اردبیلی، شاه اسماعیل یکم، برخی از مشایخ و صاحب منصبان دوره صفوی و شهدای جنگ چالدران وجود دارد. بر روی برخی از این قبور و به ویژه بر روی قبور افراد سرشناس دفن شده در این مجموعه تاریخی صندوقچه‌هایی وجود دارد که یکی دیگر از آثار هنری و با ارزش مجموعه جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی محسوب می‌شوند.
صندوقچه‌های نفیس و ثبت ملی
صندوقچه‌های قبر موجود در مجموعه جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی آثار بسیار نفیسی هستند که جلوه‌ای از هنرهای مختلف در کنار هم را نمایان می‌کنند. استفاده از چوب در هنر و معماری سابقه‌ای طولانی دارد و بیشترین استفاده از چوب در این زمینه در دوره اسلامی و به ویژه در دوره صفویان اتفاق افتاده است. صندوقچه‌های قبر موجود در مجموعه جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی نیز از جنس چوب و با تزئیناتی از جنس فلز، عاج و چوب تهیه شده‌اند.
در این مجموعه هم اکنون تعداد ۱۴ صندوق قبر وجود دارد که صندوق‌های قبر شیخ صفی‌الدین اردبیلی، شاه اسماعیل و محیی الدین محمد از مهم‌ترین این آثار هستند و به همین دلیل سه صندوق فوق‌الذکر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند. صندوق قبر شیخ صفی‌الدین اردبیلی به شماره ثبت ۷۲۸ و صندوق قبر شاه اسماعیل صفوی به شماره ثبت ۷۲۷ در سال ۱۳۹۶ و صندوق قبر محیی الدین محمد به شماره ثبت ۱۲۱۵ در سال ۱۳۹۷ و در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌اند.
نگاهی دقیق به صندوقچه‌های نفیس
دو صندوقچه مربوط به قبور شیخ صفی‌الدین اردبیلی و شاه اسماعیل مهم‌ترین صندوقچه‌ها هستند که ظرافت ویژه‌ای در اجرای این آثار هنری به کار گرفته شده است. منابع مختلف در مورد تاریخ ساخت صندوقچه قبر شیخ صفی‌الدین حدس و گمان‌های متفاوتی را بیان کرده‌اند، برخی از مطالعات می‌گویند که این صندوقچه در قرن هشتم هجری ساخته شده و برخی دیگر نیز معتقدند که هنر ساخت صندوقچه قبر شیخ صفی‌الدین اردبیلی مربوط به قرن ۹ هجری قمری و دوره تیموری است. در هردو صورت بسیاری از محققان در این نظر مشترک هستند که صندوقچه نفیس قبر شیخ صفی در دوره صفویان بازسازی شده است و همچنین مورخان می‌نویسند که این صندوقچه از ابتدا بر روی قبر شیخ صفی قرار داشته و هیچگاه در طول قرن‌ها جای آن تغییر نکرده است. محققان معتقدند بخش‌های اصلی این صندوقچه از چوب درختان چنار، گلابی، ملچ، آبنوس و فوفل ساخته شده و برای منبت‌کاری و معرق‌کاری روی آن از چوب درختان شمشاد و گلابی جنگلی استفاده کرده‌اند.
صندوقچه قبر شاه اسماعیل صفوی اما نمونه‌ای خاص‌تر از این صندوقچه‌هاست، تا جایی که آرتور اپهام پوپ تاجر و هنرشناس مشهور آمریکایی در بازدیدی که از این مجموعه در دهه ۵۰ شمسی داشته درمورد آن می‌نویسد: «دیگر تهیه نظیر چنین صندوقی مقدور نیست.» تکنیک ساخت صندوقچه‌های قبر شیخ صفی و شاه اسماعیل به لحاظ فرم و ساختار کلی شبیه هم هستند و فرم دو پلانه مکعب مستطیل با حاشیه و متن در بدنه و پایه از قاب و صفحه با اتصالات به روش کام و زبانه تشکیل شده‌اند اما در جزئیات و تزئینات صندوق قبر شاه اسماعیل ظرافت بیشتری داشته و علاوه بر تنوع بیشتر در نقوش این صندوق از تکنیک مشبک و منبت مشبک در آن استفاده شده که در صندوق قبر شیخ صفی دیده نمی‌شود. درمورد چوب به کار رفته در صندوقچه قبر شاه اسماعیل حدس‌های متفاوتی وجود دارد، چوب صندل، فوفل و ملچ و مشبک‌های سفید از جنس عاج یا استخوان شتر از جمله حدس‌هایی است که درمورد مواد اولیه استفاده شده در صندوق قبر شاه اسماعیل وجود دارد.
حفاظت و مرمت صندوق‌های قبر مجموعه شیخ صفی
این آثار نفیس هنری که به عنوان صندوقچه قبر در مجموعه جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی وجود دارند با قدمتی چند صد ساله نیازمند اقدامات حفاظتی و مرمتی مداوم هستند. علاوه بر مرمت‌هایی که در گذشته بر روی این آثار انجام شده در حال حاضر نیز اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل و واحد آزمایشگاه حفاظت و مرمت این اداره کل برنامه مرمتی و حفاظتی ویژه‌ای را برای آنها در نظر دارد.
علیرضا دباغ عبداللهی سرپرست معاونت میراث‌فرهنگی استان اردبیل در این مورد می‌گوید: عملیات مرمت و حفاظت از صندوقچه‌های قبر مجموعه جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی در دستور کار قرار دارد و در راستای حفاظت پیشگیرانه این عملیات روی ۱۴ صندوق چوبی نفیس و توسط همکاران متخصص اداره کل میراث‌فرهنگی استان اردبیل انجام خواهد شد.
او اضافه می‌کند: طی این پروژه مرمتی عملیات مستندنگاری، پاکسازی، آفت زدایی، تثبیت و استحکام بخشی صندوقچه‌های نفیس مجموعه جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی انجام می‌شود.
صندوقچه‌های قبر مجموعه جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی در کنار سایر آثار باقی مانده در این مجموعه و به ویژه بنای اصلی آرامگاهی شیخ صفی مجموعه‌ای به یادگار مانده از تاریخ هستند که جاذبه‌ای ویژه در مرکز شهر اردبیل برای گردشگران و علاقمندان محسوب می‌شود، حفاظت و مرمت آثار موجود در این مجموعه می‌تواند امانتی ارزشمند را برای آیندگان نیز به یادگار بگذارد.
گزارش: توحید سیف
انتهای پیام/
نظر شما