میراث آریا: آداب‌ورسوم ایرانی شامل همه سنت‌ها، مراسم و گردهمایی‌هایی است که به مناسبت‌های گوناگون برپا می‌شود.

یزد یکی از استان‌های تاریخی و دارای جاذبه‌های متعدد گردشگری است اما از خاص‌ترین ویژگی‌های این دیار کهن و کویری، سنت‌ها و مراسم منحصر به فردش مانند رسم اسفندی است که در محلات میبد برگزار می‌شود.

در استان یزد نیز مانند سایر استان‌های کشورمان ازدواج دارای آداب و رسوم خاص خود است. پس از خواستگاری‌ که اصطلاحاً خواستگارگذارون گویند و بعد از موافقت و تعیین مهر، مراسم بله‌برون و انجام سایر مراسم زمان عقد و عروسی، که معمولاً در یک روز انجام می‌شود، نیز مانند سایر موارد مشخص می‌شود.

اسفندی بردن برای خانواده عروس در قدیم در تمام محلات میبد مرسوم بود که این کار از ۲۵ بهمن تا اول اسفند رواج داشت و یک نوع هدیه از طرف خانواده داماد به عروس شامل پارچه چادری یا لباسی، شیرینی معمولاً از نوع زولبیا است.

در اکثر محلات میبد بعد از عقد در اولین اسفندماه دختری که هنوز در خانه پدری بوده رسم بوده برای نو عروس‌ها هدیه می‌بردند. این هدایا شامل زولبیا بامیه حلوا، ارده اسفناج، حاجی بادوم، پشمک، حلوا تخ تخوک ،کله‌قند، پارچه بود.

توصیف رسم:

مردم میبد روز ۲۵ بهمن را روز اول اسفند مردمی می‌دانند و رسم داشتند که اسفندماه به شهر مجاور اردکان رفته و زولبیا و پشمک و حلوا ارده بخرند.

مردم گروهی و دسته دسته قابلمه و بقچه پشت می‌بستند و پیاده به سمت اردکان حرکت کرده تا به قول خودشون اسفندی بخرند.

مردم اردکان هنگام ورود خریداران اسفندی می‌گفتند که «پشتی‌ها» آمدند. اینقدر جمعیت می‌رفته که برای خرید صف‌های طولانی تشکیل می‌شده و خرید می‌کردند.

افرادی که عروس عقد کرده یا نامزد داشتند رسم داشتند که برای عروس اسفندی ببرند.  

هدایایی که می‌بردند بستگی به توان مالی هر خانواده شامل زولبیا و پشمک و حلوا ارده مشترک بوده است. بعضی خانواده‌ها دسته‌جمعی اسفندی می‌بردند و گاهی دو سه نفر مثلاً مادر شوهر با خود داماد می‌برده است.

بستگی به سنت خانواده داشته که اسفندی را با خانواده داماد بخورند یا نه، نظر به اینکه در زمان قدیم پارچه چادری مثل الان نداشتند از چادر شب (چادیشو) به‌عنوان سرانداز و چادر استفاده می‌کردند.

طی تحقیقات میدانی برای عروس خانم‌ها «چادیشو کج» که چهار خانه قرمز بوده و «خانم شکر» که راه راه و خط خطی بوده یا گل ریز (قرمز و سفید) و «گل آینه» که چهار خونه بوده و گل درشت می‌بردند. در گویش محلی به این‌ها چادر نماز گفته می‌شود.

با پرس و جو از خیلی از خانم‌ها عنوان کردند که بردن شیرینی از واجبات بوده و بقیه هدایا از کَرم خانواده داماد بوده است.

به نقل‌قول از خانم بی‌بی زهرا امامی پیرزن ۷۵ ساله میبدی: بعضی از خانواده‌ها دل جوهون (دست و دل‌باز) بودند و پارچه و کفش می‌گذاشتند.

تنوع هدایای اسفندی در محلات مختلف متنوع بوده است، اهالی محله میبد بالا برای اسفندی زولبیا، پشمک، حلوا ارده و پارچه چادری یا گیوه (گالش، اورسی) می‌گذاشتند.

در محله فیروزآباد میبد علاوه بر زولبیا و حلوا ارده، پشمک، پارچه و طلا که بیشتر افرادی که به مکه رفته بودند و از قبل برای عروس جدید به قول محلی‌ها هناخته (آماده) کرده بودند و اسفناج می‌بردند.

اسفندب محله رکن‌آباد در اصل زولبیا و پشمک و حلوا ارده و پارچه مخمل است. بعضی اهالی به قول خودشان انگشتر نگین‌دار به‌عنوان اسفندی می‌بردند.

در مورد قدمت این رسم بالای ۱۵۰ سال عنوان می‌شود. از پیرزن‌های بالای ۸۰ سال که تحقیق شد عنوان کردند که برای مادربزرگ‌هایشان هم اسفندی می‌بردند.

محله بفروئیه و محله محمودآباد و محله شاه جهان آباد علاوه بر زولبیا و حلوا ارده یک نوع شیرینی محلی حلوای تختخوگ هم برای اسفندی می‌بردند.

محله شاه جهان آباد اسفند که از راه می‌رسید(۲۵ بهمن‌ماه رسمی) مردهای شاه جهان آبادی به همراه پسرها تاس (کاسه رویی یا مسی بزرگ) بر پشت نهاده با پای پیاده یا دوچرخه‌های لاری راهی اردکان می‌شدند تا اسفندی بخرند و به سوغات آورند. اردکانی‌ها به آن‌ها کاسه پشتگ می‌گفتند.

هنوز هم اگر پای حرف پدربزرگ‌ها بنشینید خوش‌ترین خاطراتی که از گذشته‌ها به یاد دارند خاطرات مربوط به اسفندی و اردکان رفتنشان است.

زن‌ها نیز در خانه بیکار نمی‌نشستند نون سوراخوگ (تافتون) می‌پختند. با توجه به اینکه آن زمان قوت غالب مردم نان جو بوده است. نان گندم نایاب و خرما مخصوص بزرگان بوده است. با بردن نان سوراخوگ یا همون نام گندم برای عروس جدید ارزش زیادی قائل می‌شدند.

محله مهرجرد هم برای اسفندی یکی سینی بزرگ زولبیا و بامیه و یکی گادیشه (ظرف) ماست وسط سینی و دور تا دورش اسفناج شسته تازه می‌چیدند.

تاریخچه:

از تاریخچه این مراسم مستندات مکتوبی به دست نیامده ولی گفت‌وگوهای شفاهی اهالی به نقل از سالمندان حاکیست که این رسم از زمان‌های دور رواج داشته است.

قدمت این رسم را می‌توان حدوداً ۱۵۰ سال پیش دانست. از آداب‌ورسوم دیرینه میبدی‌های قدیم بوده است و در اکثر محلات میبد این رسم اجرا می‌شده است.

ابزار و اشیای وابسته

شیرینی شامل حلوا، زولبیا بامیه است. صابون، اسفناج، پشمک بعضی‌ها پارچه هم می‌گذاشتند و در ده آباد بعضی‌ها طلا می‌گذاشتند، ولی کلاً طلا برای عید بود استثنا هم همیشه هست.

سینی یا بقچه اسفندی را که می‌بردند شاگردونی می‌گرفتند. خانواده عروس زمانی که ظرف و سینی هدایا را پس  می‌فرستادند داخل آن قند و پارچه زیرشلواری و پیراهن برای پدرشوهر و پارچه پیراهن برای مادر شوهر می‌گذاشتند.

مکان‌های وابسته برای انجام و اجرای مراسم مانند کارگاه، مسجد، میادین و محوطه‌های باز، منازل و محلات میبد و بین خانواده‌های عروس و داماد مرسوم بوده است.

از دیگر رسم و رسوم شهرستان میبد می‌توان از نخل‌بندی و نخل‌برداری، آیین شاه حسن شاه حسین، مراسم پرسه‌زنی، آیین جغجغه‌زنی، حنابندان ۲۷ رمضان، قندچین‌سازی، آتش بام زرتشتیان، فال کوزه و پخت آش جو ندوشن نان برد.

گزارش از سید سعید طباطبائی کارشناس روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد

انتهای پیام/