رائد ناصری‌فر کارشناس ارشد مردم‌شناسی ایلام در یادداشتی نوشت: در اساطیر ایران، پیدایش نوروز را به بر تخت نشستن جمشید پیشدادی نسبت داده‌اند، اما در نزد مردم کرد، رأی غالب مربوط به داستان کاوه آهنگر و ضحاک می‌شود، هنگامی که کاوه بر ضحاک پیروز شد مردم به مناسبت این پیروزی بر کوه ها آتش افروختند و دست در دست هم به شادمانی پرداختند.

از آن سال تاکنون مردم کُرد هر ساله در اول بهار به بزرگداشت آن روز فرخنده، آتش روشن می‌کنند و به شادمانی می‌پردازند.

قوم کرد به‌عنوان یکی از اقوام اصیل ایرانی،‌ جشن نوروز را با شکوه خاصی برگزار می‌کند و در بزرگداشت این جشن باستانی آیین‌ها و آداب و رسوم ویژه‌ای را برپا می‌دارند که نشانگر سابقه تاریخی و فرهنگی این قوم است.

جارچی یا نوروزخوانی، آتش‌افروزی، دید و بازدید و بازی‌های سنتی و بومی برخی از آیین‌های ویژه‌ نوروز در ایلام است.

شباهت مراسم نوروزی در ایلام همانند دیگر نقاط ایران در این است که کردهای ایلام در شب چهارشنبه آخر سال آتش روشن می‌کنند، و برفراز بام‌ها کوچه ها وکوه‌های گرداگرد شهر و آبادی آتش‌بازی می‌کنند. 

هنگام فرارسیدن نوروز در ایلام و سال تحویل،‌ پس از برپایی سفره هفت‌سین با توجه به توانایی افراد هرخانوار به محض رسیدن سال، صدای هلهله و شادی از هر خانه‌ای بلند می‌شود.

نخست افراد کوچک خانواده دست بزرگان را می‌بوسند و سپس بزرگان خانواده روی بچه‌ها و جوانان را می‌بوسد و به هر کدام عیدی می‌دهد و پس از آن بر سر سفره می‌نشینند و به خوردن مشغول می‌شوند. همچنین براین باورند که سمنو باعث افزایش بینایی و هوش، سرکه و سماق باعث از بین رفتن صفرا و سرگیجه و خوردن سیر، باعث دفع سموم بدن می‌شود و از مرگ ناگهانی جلوگیری می‌کند.

مراسم نوروژچرین

از دیگر آداب نوروزی مرسوم در ایلام که متاسفانه به دست فراموشی سپرده شده است، مراسم نوروژ چرین است. در زمان‌های گذشته خبری از تقویم، رادیو، ساعت یا تلویزیون نبود و گاهی مردم یادشان می‌رفت که دقیق چه روزی نوروز است بنابراین نوروز خوان با آمدنش حکایت‌گر نوروز بود.

۱۰ تا ۱۵ اسفندماه افرادی فرهیخته و باسواد به ‌عنوان جارچی یا نوروز خوان سوار بر اسب در روستاها و داخل آبادی‌ها کوچه به کوچه می‌گشتند و با خواندن اشعاری خبر آمدن عید نوروز را به مردم می‌داد و روزهای باقیمانده به عید و سال‌تحویل را جار می‌زدند و برخی از مردم نیز به آن‌ها یک‌کاسه گندم یا تخم‌مرغ هدیه می‌دادند.

مراسم شله مله(sela mela)

مراسم شله مله نیز از دیگر مراسم‌های رایج در این منطقه است که در شب اول بهار کردی که از ۲۰ بهمن شروع می‌شود، که توسط عده ای از جوانان روستا و بیش‌تر در گذشته صورت می‌گرفته است. این مراسم به این ترتیب است که در شب اول بهار کردی به در منازل رفته و با صدای موزون واژه‌ای شله مله که ریشه در فرهنگ گذشته استان دارد، تکرار می‌کنند و این ابیات را بر زبان می‌آورند:

«امشو اول وهاره، خیر ده مالت بواره» (یعنی امشب اول بهار است خیر و برکت به خانه‌ای ببارد) سپس صاحب خانه، مقداری گندم یا میوه یا خرما و… به رسم هدیه به آن‌ها می‌دهد.

نوروز در روستاهای ایلام

کودکان نیز در روز نخست نوروز  در روستاهابه همراه بزرگ‌ترها در گروه‌های چندنفره شال خود را از روزنه بام پایین می‌انداخته و بعد از این صاحبخانه ها تخم مرغ یا گندم به آنها هدیه می‌دادند.

خا شکانن (تخم مرغ شکستن)

رسم تخم مرغ شکستن در ایلام به این نحو است که هر یک از دو نفر تخم مرغ هایشان را در دست گرفته و بر روی هم می زنند، تخم مرغ هر کدام شکست، باید آن را به طرف دیگر که تخم‌مرغش سالم مانده بدهد این رسم به صورت دیگری نیز اجرا می‌شود.

چند نفر که در این کار شرکت می کنند تخم مرغ هایشان را به هم می زنند و هر تخم مرغی شکسته شد آن را روی زمین گذاشته و این کار را تا زمانی که تنها یک نفر تخم مرغ نشکسته داشته باشد ادامه می دهند، تمام تخم مرغ های روی زمین از ان کسی است که تخم مرغ سالم دارد.

مراسم عمومی نوروز

در استان ایلام از نیمه‌های اسفندماه و شاید زودتر خانواده‌ها دست به تدارک نوروز می‌زدند، از جمله این تدارکات تهیه سمنو بود، خانم‌های خانه، گندم، عدس و کنجد را در پارچه‌ای ریخته و در ظرفی مسی قرار می‌دادند بعد از ریختن آب بر روی آن در جلوی نور ملایم خورشید می‌گذاشتند تا دانه‌ها جوانه بزند.

پدر خانواده در این فرصت اندکی قبل از عید به بازار می رفت تا برای اهالی خانه لباس و کفش تهیه کند، از دیگر چیزهایی که قبل از عید آماده می‌شد آجیل، شیرینی، میوه، برنج، روغن و گوشت بوده است.

خانواده، لباس‌هایشان را از خیاطی می‌گرفتند، مردها به سلمانی می‌رفتند، و زن‌ها در پی خرید تخم مرغ بودند در خانواده‌های ایلامی کمتر از یک تغار (۳۰ عدد) تخم‌مرغ نمی‌خریدند تعداد این تخم‌مرغ‌ها گاهی به سه تا چهار تغار نیز می‌رسید.

تخم‌مرغ‌ها آبپز می‌شد و همگی اعضای خانواده دست به رنگ کردن آنها می‌زدند تا با برابر قرار دادن زمین و تخم‌مرغ، با رنگ کردن آن، زمین را نیز رنگ زده باشند.

مراسم سمنوپزان

این مراسم معمولا در ۱۵ روز انجام می‌گیرد، اهالی معتقدند که سمنو مهریه فاطمه زهرا(س) است.
این مراسم که در واقع مراسمی زنانه است، نوعی عروسی و پایکوبی به شمار می‌رود، زنان دور سمنو جمع می‌شوند هلهله می‌کنند و می‌رقصند، اما در حال حاظر این مراسم بیشتر تبدیل به مراسم دعا و روضه شده است.

به اعتقاد برخی از کارشناسان میر نوروزی از آیینی است که در کل کشور وجود داشته ولی در ایلام پشتکوه به دلیل اینکه مردسالاری مطلق وجود داشته، میر نوروزی اجرا نشده است چرا که در میر نوروزی زنان یا فردی از عامه مردم در جهت فراهم ساختن شادی، نشاط و سرگرمی عموم مردم پادشاه می‌شد و حکم می‌دادند و حکم آن‌ها نیز درآن روز لازم‌الاجرا بود.

اما تعداد زیادی از این رسم و رسوم‌ها امروزه کم رنگ شده و یا در شرف حذف شدن است، پس برای حفط هویت ایرانی‌مان و نجات کودکان و نوجوانانمان از آسیب های رایانه‌ای، دستگاه‌های فرهنگی باید با برگزاری همایش‌ها و جشنواره‌های تخصصی برای هر یک از این آداب و رسوم، این رسوم را زنده نگهدارند.

احیای آیین‌های ملی و باستانی ایران امر محال و غیرممکنی نیست و با وجود تمام موانع پیش‌روی این امر، با اراده همگانی ایرانیان انجام‌شدنی است.

به امید روزی که آیین‌ها و آداب و رسوم غنی و پربار ایرانی نه تنها در قالب کتاب که در زندگی روزمره مردمان این سرزمین کهن جاری شود.

انتهای پیام/