میراث آریا: مُهر رئیس اتاق تجارت کرمان که در قم کشف شد، دارای ویژگی‌های ذیل است:

جنس مُهر از فلز برنج که به خط نستعلیق «بامتحان رئیس التجار رسید ۱۳۰۳» و ثلث «در رفسنجان» حکاکی شده است. این مُهر با مُهر تجاری دیگر که مربوط به شرکت تجار زرتشتی در رفسنجان با متن حکاکی شده روی سنگ با متن نستعلیق «شرکت مهربان اردشیر و جمشید شهریار ۱۳۳۳» خط ثلث «رفسنجان» که در مجموعه علی بهرامی موجود است شباهت دارد.

وجود مُهرسنگی و شباهت آن با مُهر برنجی این فرضیه تقویت می کند که شباهت  دو مُهر در حکاکی و وجود هر دو مُهر در یک منطقه جغرافیای(رفسنجان) نشان از حکاکی توسط یک فرد است.در دوران قاجار است.

تاسیس وزارت فوائد و وزارت تجارت و زراعت

در شعبان ۱۲۸۹ میرزا حسین خان مشیرالدوله که تا آن زمان سپهسالار اعظم بود، صدراعظم شد و سازمانی برای اداره امور کشور پیشنهاد داد که ناصرالدین شاه با آن موافقت کرد. این تشکیلات شامل نه وزارت‌خانه، از جمله وزارت فوائد و وزارت تجارت و زراعت بود.

میرزاعبدالوهاب‌خان نصیرالدوله این‌بار به وزارت تجارت و عضویت دارالشورای کبری رسیده و بار دوم که به وزارت تجارت رسید، سال ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۱ (ه. ق) بود.

کار این وزارت‌خانه رسیدگی به شکایات تجّار و دریافت «ده یک» به عنوان حق الزحمه بوده و تاسیس این وزارتخانه که وظیفه آن دفاع از حقوق گروهی تجار، جلوگیری از تعدی دیوانیان، فراهم آوردن وسایل توسعه تجاری و حمایت از منافع تاجران بوده است.

نا کارآمد بودن و در عمل انتظاری را که از آن می‌رفت در هیچ بخش از ولایت و مرکز کشور محقق نشد، از این‌رو تجار اعتراض و از طریق نماینده خود حاج محمد حسن امین‌الضرب و  با اطلاع علی اصغر خان امین السلطان صدر اعظم به ناصرالدین‌شاه اعتراض کرده و خواهان اصلاح امور حوزه بازرگانی و تجارت شده و در خواسته‌های خود متذکر شدند که «این بندگان(وزارت) را به شخصی بسپارید که دولتخواه باشد، متدین باشد، بی‌طمع باشد، بی‌غرض باشد، مستغنی باشد، گرسنه نباشد، مقتدر باشد، حکمش در همه بلاد و وزارتخانه‌ها نفوذ داشته باشد، تجار و فقر را محل مدخل تعیش خود قرار ندهد.‌»

پس شاه طی فرمانی در سال ۱۳۰۱ هجری قمری نصیرالدوله را از وزارت تجارت برکنار و فرمان تشکیل «مجلس وکلای تجار ایران» را صادر کرد.‌

این مجلس نخستین تشکیلات تجارتی بود که تجار برای بهره‌گیری از امتیازات اقتصادی و سیاسی ایجاد کردند. در تعیین وکلای تجار قومیت و بومی بودن افراد در نظر گرفته نمی‌شد چرا که در هر شهر، تجار بسیاری، از شهرهای دیگر به فعالیت مشغول بودند و این امر، محدودیتی در انتخاب آنها ایجاد نمی‌کرد. اساسنامه مجلس وکلای تجار در شش فصل تنظیم شد و ریاست آن بر عهده حاج‌محمدحسن امین‌الضرب قرار گرفت.

وی نیز بعد از فرمان ناصرالدین شاه در شهرهای ایران افرادی را برای ریاست مجلس تجار یا همان رئیس التجار انتخاب کرد.

بالا: ۱. سید یحیی معین زاده - ۲. مشیرالتجار - ۳. حاج محسن یزدی - ۴.حاج علی - ۵. آقا رضا یزدی

 پایین: ۱. آخوند ملا یوسف - ۲ حاج امین التجار رئیس التجار - ۳.معاون التجار - ۴. سید هاشم معین التجار

اوّلین رئیس اتاق تجارت کرمان چه کسی بود؟

اولین مجلس وکلای تجار در کرمان در زمان حکومت عبدالحمید میرزا فرمانفرما تشکیل شده  ریاست تجار از مرکز به حاجی محمد علی امین الرعایا تفویض تا زمان حکومت مرحوم صاحب دیوان به حال خود باقی و در هفته دو روز هم در منزل ایشان منعقد می‌شد.

به تعبیر دیگر حدود ۱۰ سال (۱۳۰۱ تا ۱۳۱۰ قمری) رئیس التجار کرمان با یک تجار اصیل کرمانی بود پدر محمد علی امین الرعایا رئیس‌التجار محمد ابراهیم فرزند الله‌وردی بود که در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه و صدارت امیرکبیر و در حکومت طهماسب میرزا موید الدوله بر کرمان در محله قطب‌آباد ساکن و  در محله باغ له‌له نزدیک محل سکونتش  مسجدی در سال ۱۲۵۳ قمری احدث کرده که هنوز پا برجاست.

او در شهر انار کرمان نیز  کاروانسرایی مشتمل بر آب انبار و سایر مایحتاج ساخته که مترددین و قوافل منزل کنند، این کارونسرا امروز در شهر انار ثبت آثار ملی و پا برجاست.

محمد علی فرزند محمد ابراهیم و نوه الله وردی کرمانی بود. او چون پدر و پدربزرگش از تجار معروف کرمان است که صاحب کتاب جغرافیای کرمان او را از نزدیک دیده در موردش می‌نویسد: جناب حاجی محمد علی امین الرعایا پسر حاجی محمد ابراهیم حاجی الله‌وردی کرمانی است که جد و پدرش آثار خیر زیاد از قبیل آب انبار و کاروانسرا و حمام و مسجد در گواشیر و عرض راه دارند، ضیاع و عقار کلی در بلوک خبیص و حومه و مخصوصاً در ماهان تحصیل کرد و ریاست تجارت کرمان نیز چند سال است محول به حاجی امین الرعایاست، وی مردی متدین و با کفایت و فروتن و خیرخواه است.

امین الرعایا «رئیس التجار» تا پایان عمر همیشه یکی از اعضای اطاق تجارت کرمان بود و بعد از مرگ در  آستانه شاه نعمت الله ولی دفن شد. دکتر باستانی در مورد وی می‌نویسد: امین الرعایا جد امین زاده‌های ماهانی است که معروف‌ترین آنها آقا محمد صادق  امین‌زاده سال ۱۳۵۴خورشیدی درگذشت  وقفنامه مسجد الله‌وردی در خانه آنها ست او پدر دکتر محمد علی امین‌زاده رئیس بانک تجارت پاریس است. 

گزارش از: علی جمیل کرمانی، مولف و پژوهشگر حوزه میراث‌فرهنگی

انتهای پیام/