رجبعلی لباف خانیکی باستان شناس و پژوهشگر میراث‌فرهنگی طی یادداشتی نوشته است: از این دروازه ورود به نواحی جنوبی کشور ترکمنستان امکان پذیر است. در دوران درازی از تاریخ ، اقوام متمدن ایران و آسیای میانه از این طریق با هم در ارتباط بودند و ورود اقوام مهاجم آسیای مرکزی به قلمرو ایران نیز به داخل ایران از همان طریق صورت می‌گرفته است، از جمله به قولی تیمور لنگ در ۱۷ مرحله از دروازه نفته قصد ورود به ایران داشته که موفق نشده است. با توجه به موقعیت حساس و سوق الجیشی دژ کلات طبیعی به نظر می‌رسد که در دروازه‌های ورودی کلات تأسیسات لازم بخصوص سازه‌های دفاعی از گذشته‌های دور احداث شده باشد.

با تأسیسات دفاعی دروازه ارغون شاه قبلا در همین کانال آشنا شدیم، اینک تاسیسات دفاعی دروازه نفته را مرور می‌کنیم: یکی از آن تأسیسات، سازه معماری جالبی است که بعد از دروازه بر بدنه شمال غرب و مشرف بر راه ارتباطی کلات به ترکمنستان ساخته شده است.

آن سازۀ معماری سنگی که به «تخت دختر» شهرت یافته، بنایی است که به لحاظ ساختار گویا جهت اقامت و پاسداری گروهی قراول یا دیده‌بان و مدافع ساخته شده است. آن فضا به باور اهالی منطقه، سنگری است که سربازان نادر شاه افشار برای حفاظت از دروازۀ نفته در آن مستقر می‌شدند، اگر چه این گزاره نمی‌تواند ‌به دور از حقیقت باشد ولی در ساختار معماری اولیه آن آثار و شواهدی موجود است که بیانگر احداث آن در زمانی پیش‌تر از دوران نادر شاه است زیرا گذشته از پراکندگی قطعات سفال در محل متعلق به دوران تاریخی، فرم دیوارها و  تیرکش‌های آن شباهت نزدیک به  قلعه‌های شناسایی شده مربوط به دوران قبل از اسلام در منطقه دارد.
روزنه‌ های مثلث شکل تعبیه شده بر دیوار جنوبی تخت دختر، از  نوع روزنه‌ های مشابه بر دیوار «ارگ آق‌تپه» مربوط به دوران ساسانی در ترکمنستان است.

آنچه از دور نمای تخت دختر به نظر می‌رسد، دیوار مرتفع سنگی با روزنه‌هایی بر بدنه آن است که همانند سدی در راستای شمال غرب-جنوب شرق حد فاصل دو برجستگی در دامنه کوه ساخته شده است.

اما بررسی آن سازه از نزدیک جزئیات بیشتری را آشکار می‌سازد. دیوارِ سد مانندی که از دور مشاهده می‌شود، توسط دو برج با نقشۀ راست‌ گوشه و تقریبا مستطیل همانند برج‌های اشکانی شهر «نیسا»(نسا) و برج‌های ساسانی کهن دژ نیشابور و برج‌های ساسانی سازه‌ای در ویرانشهر فاروج در میان گرفته شده است.
دیوار میانی با ضخامت زیاد از کف موجود تا بالاترین نقطه بیش از ۸ متر ارتفاع و دو ردیف تیرکش دارد. در دیوارچینی آن، سازه بر خلاف برج‌های دیگر منطقه کلات دقت زیادی صرف شده، سنگ‌ها قواره شده و در بلوک‌های مکعب مستطیل و منظم چیده شده‌اند. در برخی نقاط نمای بیرونی بقایای اندود گچ برجای مانده است.
در امتداد شمال شرقی برج شرقی دیوار سنگی منظم دیگری کشیده شده که در نهایت با یک گوشه قائمه به شمال غرب بر گشته و این فرضیه را تقویت می‌کند که در شمال تخت دختر مانند برج مشرف بر دروازه ارغون شاه حیاط نسبتا وسیعی وجود داشته است.
آن سازه معماری در مسیر سیلاب و عمق یک دره قرار گرفته و انباشت رسوبات هویت آن را با ابهام مواجه کرده است، اما در چاله‌ای که حفاران غیرمجاز در پشت دیوار حفر کرده‌اند نشانه‌هایی آشکار شده که سه طبقه بودن سازه را حکایت می‌کند و اندود گچ بر رویه داخلی دیوارها هم حاکی از اقامت و استقرار مدافعان در آن است.

آنچه اکنون قابل تشخیص است، عرصۀ آن سازه معماری با وسعت حدود ۱۶۰۰ متر مربع است. در گوشه جنوب غربی میان سرای تخت دختر اطاقی مربع در ابعاد ۵×۵ متر قابل تشخیص است.

با توجه به نزدیکی «آق‌تپه» و «نسا» (شهر اشکانی در ترکمنستان) به کلات می‌توان فرض کرد که تخت دختر در دوره ساسانیان، با تاثیرپذیری از ارگ آق تپه یا حصار شهر نسا با برج‌های گوشه‌دار  ساخته شده است.

در دروازه نفته تاسیسات دفاعی دیگری نیز ساخته شده که برج‌های دیده‌بانی نیمه خرابه بافی مانده بر دو سوی تنگه از آن جمله است. آن برج‌ها هم به لحاظ معماری بیشتر شباهت به برج‌های الحاقی تخت دختر دارند تا برج‌های دروازه ارغون شاه و ممکن است قدمت آن‌ها نیز به پیش از اسلام برسد.

در عمق تنگۀ نفته بقایای اندک دروازه آجری پل مانندی با پنج چشمه (همانند دروازه ارغون شاه) که از گزند سیل مصون مانده، قابل تشخیص است.

دروازه نفته در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ به شماره ۶۶۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

انتهای پیام/