میراث آریا: بهاباد دارای آب و هوای نیمه‌خشک و متوسط بارندگی 9/153 میلی‌متر در سال است. در قسمت غرب و جنوب دارای مناطق ییلاقی و خوش آب و هوایی است که در فصول بهار و تابستان تفریحگاه و استراحتگاه بسیاری از مردم مناطق دور و نزدیک است.
تنها رودخانه دائمی بهاباد رودخانه شور در منطقه جلگه، در شمال شهرستان جریان دارد. سرزمین‌های اطراف این رودخانه از نظر ژنو مورفولوژی پدیده‌ای کم‌نظیر برای مطالعه و بررسی دانشگاهیان و پژوهشگران رشته‌های جغرافیا و زمین‌شناسی است.
معرفی رودخانه شور:
این اثر رودخانه‌ای به طول حدود 11 کیلومتر است که تنها رودخانه دائمی شهرستان بهاباد محسوب می‌شود و منبع اصلی تغذیه آن باران، برف و چشمه‌سارها است که از کوه‌های بنستان و اسفیج سرچشمه می‌گیرد و به دشت کویر می‌ریزد.
این رودخانه به دلیل مجاورت با منطقه شکار ممنوع کم کی دارای تنوع زیستی بالایی است. همچنین به دلیل واقع‌شدن بر روی گسل فعال ساغند_ بهاباد ساختاری منحصربه‌فرد دارد.
قدمت اثر:
با توجه به مطالعات صورت گرفته و بررسی نقشه‌های زمین‌شناسی قدیمی‌ترین سازند منطقه که پهنه کوچکی را در برگرفته است مربوط به دوره مزوزوئیک بوده که سازندهای ژوراسیک میانی ) کوارتز آرنایت(را شامل می‌شود.
قدمت بخش های دیگر منطقه متعلق به دوره بعدازآن یعنی سنوزوئیک است که سازندهای کواترنری از نوع پادگانه های آبرفتی قدیم و جدید و شوره‌زار را شامل می‌شود.
وجه تسمیه اثر:
این رودخانه به واسطه آب شوری که دارد و آن هم به دلیل جریان یافتن آب در دل خاک تشنه و شور منطقه است، نام رودخانه شور را به خود گرفته است.
توصیف وضعیت اثر:
رودخانه شور بهاباد تنها جریان سطحی دائمی شهرستان بهاباد است که با مساحت 1650 کیلومترمربع در حوزه آبریز دشت کویر جریان دارد. این رودخانه از کوه های بنستان و آسفیج سرچشمه می گیرد و به دشت می ریزد. طول این رودخانه از جنوب تا شمال آن حدود11 کیلومتر است و عرض آن در قسمت های مختلف به خاطر اشکال ژئومورفولوژی خاص مانند دیواره های بلند و ریزش دیواره ها در مسیر رودخانه تا 50 متر در مسیرهای مستقیم متغییر است.
مسیل‌های عمده حوزه رودخانه شورآباد بهاباد را می‌توان آسفیج، ده جمال، بنستان، آبدوغی، ده عروس و مشیر آباد نام برد که از کوه‌های جنوب و غرب بهاباد سرچشمه می‌گیرند.
رژیم آبدهی رودخانه شور بهاباد سیلابی است، بدین معنی که با اتفاق افتادن رگبارهای شدید در منطقه، سیلاب با تداوم چندساعته به وقوع می‌پیوندد. غلظت املاح و شوری آب رودخانه تابع عواملی نظیر ساختار زمین‌شناسی حوزه، نوع اقلیم، رژیم جریان تبادل آب سطحی و زیرزمینی در مسیر جریان و بالاخره استفاده از کمیت و کیفیت آب ورودی از طریق زهکش‌های طبیعی یا مصنوعی است.
ارزش گونه‌ای:
رودخانه شور بهاباد یکی از مهم‌ترین منابع آبی سطحی استان یزد و شهرستان بهاباد و درواقع تنها رودخانه دائمی استان یزد است. این محدوده زیستگاه آبی منحصربه‌فرد استان بوده که زیستگاه دائم تعداد زیادی از پرندگان آبزی و کنار آبزی که تعداد آن‌ها به بیش از 5000 قطعه می‌رسد است. این زیستگاه منحصربه‌فرد به صورت روزانه توسط مأمورین اجرایی پایش و از تخلفات شکار و صید جلوگیری به عمل می‌آید.
بعلاوه این اثر یکی از جاذبه‌های طبیعی شهرستان بهاباد است و سالانه تعداد زیادی بازدیدکننده از آن وجود دارد.
پوشش گیاهی (نبکا) و سرزمین‌های اطراف رودخانه شور بهاباد نیز از نظر زمین‌شناسی و جغرافیایی بسیار حائز اهمیت است، به‌گونه‌ای که کویر نوردی در اطراف رودخانه شور بسیار شورانگیز و خاطره ساز است
پوشش گیاهی محدوده:
این منطقه بخشی از سامان کریم‌آباد و در شمال شهر بهاباد قرارگرفته است، شرایط نیمه بیابانی داشته، از نظر پوشش گیاهی فقیر است. در مجاورت اراضی شور قرارگرفته، درنتیجه پوشش گیاهی آن تحت تأثیر این محیط قرار دارد. بخشی از عرصه را اراضی لخت و بدون پوشش تشکیل می‌دهد، بخش دیگر دارای پوشش کم، با گونه‌های محدود است. حضور گونه‌های شورروی به همراه درمنه دشتی از ویژگی‌های این عرصه است. در بخش دیگری از منطقه، گونه شاخص طارون (Cornulaca monocanta) پراکنش دارد که این‌گونه در چرای دام اهمیت ویژه‌ای دارد.
گونه‌های جانوری:
رودخانه شور در مجاورت منطقه شکار ممنوع کم کی قرار دارد که با مساحت حدود 65 هزار هکتار، اراضی بکر و دست‌نخورده شمال شهرستان بهاباد و جنوب غربی شهرستان اردکان را شامل می‌شود که به دلیل وضعیت خاص توپوگرافی، بکر بودن منطقه و عدم‌تغییر و تحول اساسی در رویشگاه‌ها و چشم‌اندازهای طبیعی منطقه حائز اهمیت است.
وجود غذا، آب و پناه مناسب در کنار حداقل تعارضات در منطقه امکان زیست گونه‌های شاخص و ارزشمندی نظیر قوچ و میش، کل و بز، یوزپلنگ آسیایی، پلنگ، جبیر و انواعی از پرندگان و خزندگان را فراهم آورده است.
زیستگاه‌های یوزپلنــگ در حـوزه منطقــه حفاظت‌شده کوه بافق، شکار ممنوع آریز و پناهگاه حیات وحش دره انجیر به صـورت نـواری بـا امتداد شمالی – جنوبی واقع‌شده است و در جهت شـرق زیستگاه‌های آزاد گسـترده و مسـاعدی برای این‌گونه وجود دارد و پس‌ازاین زیستگاه‌های آزاد، پناهگاه حیات وحش نایبندان که خـود از بهترین زیستگاه‌های یوزپلنگ است، قرارگرفته است.
در زیستگاه‌هایی با ویژگی‌های بارز که جمعیت جانوری آن‌ها به دلیل شکار بی‌رویه رو به کاهش است و ازاین‌رو به حمایت نیاز دارند، برای مدتی محدود و به‌طورمعمول ۳ تا ۵ سال، شکار ممنوع می‌شود. چنانچه جمعیت جانوری منطقه‌ای در این دوره‌ترمیم شود، می‌توان آن را با توجه به سایر معیارها، به عنوان یکی از مناطق چهارگانه تحت مدیریت تعیین کرد. راهکار تعیین مناطق شکار ممنوع را می‌توان پشتوانه‌ای برای حفاظت از ذخایر طبیعی کشور و نوع آزمون برای بررسی قابلیت‌های مناطق، برای پیوستن به مجموعه مناطق حفاظت‌شده دانست.
پستانداران: پستانداران منطقه بهاباد تقریباً از گونه‌های استثنایی و به‌ندرت در سایر گستره‌های طبیعی یافت می‌شود. پستانداران منطقه از تنوع قابل‌توجهی برخوردارند. تپه ماهورهای منطقه و ارتفاعات قابل‌دسترسی آن زیستگاه مناسبی برای قوچ و میش است. کوه‌های صخره‌ای و غیرقابل‌دسترسی این منطقه کل و بز را در خود پناه داده‌اند. کاراکال, یوز, جبیر, کفتار, پلنگ, گرگ, انواع روباه, تشی, خرگوش, شغال از دیگر گونه‌های عمده منطقه به شمار می‌روند که به‌وفور در منطقه دیده می‌شوند.
پرندگان: پرندگان منطقه اساساً از پرندگان درخت زی و بوته زی تشکیل‌شده‌اند که معمولاً جزء سبکبالان محسوب می‌شوند ولی درعین‌حال تعدادی از پرندگان شکارگر مانند دلیجه, انواع عقاب, انواع سارگپه, شاه باز, بالابان, شاهین, بحری و پرندگان قابل شکار نظیر کبک, تیهو, بلدرچین, هوبره, انواع چاخ لق, دودوک, خروس کولی، انواع سلیم‌ها، بلبل خرما، انواع چلچله، انواع چکاوک، انواع دارکوب، هدهد، سبزقبا، زنبورخوارها، پرستو، جغد، شاه بوف، زاغ بور، قمری خانگی، یا کریم، فاخته، کبوتر چاهی، باقرقره و در فصل مهاجرت انواع پرندگان آبزی، انواع آبچلیکها، چنگر، انواع اردک‌ها و خوتکا، سرسبز، تنجه، غاز، فلامینگو، حواصیل، بوتیمار اگرت و غیره به چشم می‌خورند.
توجیه حفاظتی و قابلیت های اثر طبیعی:
این اثر به دلایل ذیل دارای اهمیت زیادی بوده و برای حفاظت آن تلاش بیشتری باید انجام شود:
تنها رودخانه دائمی استان یزد، وجود چندگونه گیاهی و جانوری در لیست IUCN در منطقه که زندگی آن‌ها وابسته به منابع آب منطقه است به ویژه هوبره و زاغ بور، زیبایی خیره‌کننده این اثر در فصل بهار، وجود فعالیت شکار در منطقه به‌وفور، زیستگاه حیات وحش، برخورداری از وسعت و فضای مناسب جهت حفاظت، اکوسیستم حساس و شکننده، هجوم بدون برنامه و مدیریت گردشگران در برخی از ایام خاص سال و خطر صدمه به اثر و مناظر طبیعی اطراف، محل اسکان و جوجه آوری پرندگان مهاجر و پرندگانی با سکونت دائمی، وجود جریان آب تقریباً دائمی در دل بیابان‌های یزد، تنها منبع آبی با طول عمر طولانی و حجم بالا در پهنه‌ای بسیار وسیع در بهاباد، احتمال بالای تخریب آن به واسطه استحصال بی‌رویه برای مصارف معدنی و صنعتی منطقه
رودخانه شور بهاباد به شماره 962 در تاریخ 4/11/1400 در فهرست آثار طبیعی کشور به ثبت رسیده است.
گزارش از نجمه میثاق، کارشناس روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد
انتهای پیام/
نظر شما