محمد هاشمی منتقد و پژوهشگر سینما در گفت‌وگو با خبرنگار میراث آریا درباره نقدنویسی در سینمای مستند و ویژگی‌های آن توضیح داد: از آنجایی که اکران فیلم مستند و مواجهه مخاطب با این نوع از سینما به صورت مدون وجود ندارد، می‌توان گفت که ژانر نقدنویسی برای مستند هم چندان شکل نگرفته است. سینمای مستند انواع، ابزار، ویژگی و ساختاری دارد که یک منتقد باید بر آن‌ها تسلط داشته باشد همانطور که منتقدان سینمای داستانی بر انواع ژانر، شیوه‌های نقدنویسی و... آشنا هستند. همچنین برخی نقدهای بیارشته‌ای مثل نقد جامعه‌شناسانه، روان‌شناسانه، روایت‌شناسی، نشانه‌شناختی و... وجود دارد که برای مواجهه با فیلم مستند شکل خاص خود را دارد. 

او درباره تعداد منتقدان سینمای مستند در ایران بیان کرد: به طور کلی دو نوع نقد وجود دارد؛ یکی نقد ژونالیستی که برای انتشار در مطبوعات نوشته می‌شود و دیگری نقد آکادمیک و دانشگاهی که عمدتا در مجلات علمی و دانشجویی یا پژوهشگاه‌ها کار می‌شوند. در هر دو بخش، تقریبا منتقد سینمای مستند در ایران نداریم و به شکل موردی این اتفاق رخ داده است. مثلا من تجربه این را داشتم که مقاله‌ای درباره فیلم‌های مستند محمدعلی فارسی بنویسم که به من سفارش داده شده بود، از این مورد نقدها به تعداد خیلی کم وجود دارد چراکه معمولا به شکل سفارشی و توسط مراکز دولتی درخواست می‌شود.

این نویسنده ادامه داد: گرایش ژورنالیستی هم به همین شکل است و حتی دیگر در صفحات سینمایی هم نقدی درباره سینمای مستند وجود ندارد حتی می‌توان گفت اگر در گذشته صفحه‌ای به نقد فیلم داستانی اختصاص می‌یافت در حال حاضر این مورد هم به تدریج از بین رفته چه برسد به سینمای مستند که سینمای خاص‌تری‌ست.

هاشمی درباره چگونگی پیشرفت نقدنویسی در سینمای مستند تاکید کرد: مراکز دولتی مثل مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی که متولی ساخت آثار مستند است، می‌تواند به بهانه برگزاری جشنواره «سینماحقیقت» به نویسندگان سفارش نقد دهد، البته این روال چند سال پیش انجام می‌شد و ما هم در طول برگزاری جشنواره نقد می‌نوشتیم اما متوقف شد. وجود این نوع رویکردها به سیاست مدیران و تصمیم‌گیری آن‌ها مربوط است در نتیجه روال و سنت نقد فیلم مستند هم به وجود نمی‌آید.

او خاطرنشان کرد: برای سنت نقدنویسی هم باید شرایطی وجود داشته باشد مثلا از منتقدان و نگاه‌های مختلفی استفاده شود، متاسفانه معمولا یک نفر به شکلی، در حوزه‌ای مثل نقد فیلم مستند، اسمی پیدا می‌کند و هر جا که نقد مستند می‌بینیم، نام همان یک نفر هم وجود دارد درحالی که به دیگر نویسندگان که در دوره‌های مختلف درباره فیلم‌های مستند قلم زده‌اند، توجهی نمی‌شود. علاوه‌بر دیدگاه‌های مختلف، مدون بودن، برنامه داشتن و پشت سر هم اتفاق افتادن، باعث می‌شود که کم کم سنت‌ و تاریخ نقد مستند به وجود آید.

این منتقد سینما در پایان درباره تاثیرگذاری نقدنویسی بر فروش سینمای مستند عنوان کرد: فیلم‌ها، چه مستند و چه سینمایی و هر یک با ابزارهای ویژه خود، جهان را از دیدگاه‌های خاص فیلمسازان بازنمایی می‌کنند و فهم خاصی از جهان را ارائه می‌دهند. منتقدان با زاویه‌های دید ویژه خود نسبت به فیلم‌ها و دانش‌هایی که از سینما و حوزه‌های مختلف علوم انسانی مرتبط با آن‌ها دارند، معناهایی را که این فیلم‌ها ارائه می‌دهند، به نوعی در فرآیندهای تفسیر، بازآفرینی می‌کنند. بنابراین، نقش منتقد می‌تواند بسیار بیش از کسی باشد که فقط خوب و بد فیلم‌ها را بازمی‌گوید بلکه منتقد می‌تواند کسی باشد که معناهای متکثری از فیلم را درمی‌یابد و این دریافت‌ها را بازمی‌گوید و به این ترتیب، در بازآفرینی خلاقانه فیلم در مواجهه با مخاطب، حتی نقشی هم تراز فیلمساز داشته باشد.

انتهای پیام/