میراث آریا: درک معماری اسلامی بدون تحقیق و مطالعه آن میسر نیست و همان‌طور که گفته شد مناره یکی از مهم‌ترین عناصر مسجد و معماری اسلامی است که عبارت است از مکانی که مؤذن برای گفتن اذان به آنجا می‌رود» لذا آن را گلدسته و مأذنه نیز گفته‌اند.
با توجه به اهمیت اذان در اسلام و کارکردهای ارشادی و تبلیغاتی آن، نیاز به مکانی اختصاصی برای مؤذن احساس شد. ساختمان مناره در آغاز صورت ساده‌ای داشت و آن عبارت بود از دیواری بلند و برج مانند که در بالای آن محلی برای مؤذن اختصاص داده‌شده بود. بعدها اطراف آن دیواری حصار مانند و روی آن سایبانی ایجاد شد و تکامل یافت.
با ورود اسلام به ایران و در مساجدی که در غرب ایران ساخته شد نیز مناره‌هایی به سبک معماری بومی و به شکل چهارطاقی و برج‌های ساسانی ساخته شد که بعدها و در زمان خلافت عباسیان الگوی بسیاری از مساجد دنیای اسلام شد.
ایده بنای مناره در مساجد اندک زمانی پس از ظهور مسجد پدید آمد و با توجه به متون تاریخی به‌جامانده از آن زمان می‌توان ساخت اولین مناره را به دوران امویان نسبت داد.
ظاهراً اولین مناره‌ای که به شکل امروزی ساخته شد در سال‌های حوالی دهه ۵۰ هجری قمری توسط ابن ابیه و در مسجد جامع بصره بناشده است.
قدیمی‌ترین مناره‌هایی که در ایران ساخته‌شده‌اند به سده‌های اولیه اسلام بازمی‌گردد.
مناره مسجد پشت شهر
پیشینه مکان مسجد به بیش از ۱۵۰ سال می‌رسد. ابتدا مسجد به شکل کپر بوده [/kêpàr/ در گویش مردم هرمزگان خانه ایست از چوب و شاخ و برگ درخت خرما که دورتادور آن با پوشش تک «/Tàk/ حصیری که از برگ درخت خرما ساخته شود» بسته می‌شود و بعدها در اطراف آن سایبان‌هایی با تیرک‌های چوبی از جنس چندل که روپوش سقف آن از حصیر یا تک بوده الحاق شده است و به دلیل فقدان هزینه کافی برای ساخت مسجدی یکپارچه تا چندین سال به همین شکل بوده که در سالیان بعدی جمعیتی از مردمان بندرعباس که پیش‌تر به حیدرآباد هندوستان مهاجرت کرده بودند همت به بنا کردن مسجدی برای اهالی محل در این منطقه می‌گمارند.
این رخداد تقریباً در بازه زمانی بین ۱۱۴ تا ۱۲۴ سال پیش رخ‌داده است که مسجدی از خشت و گل بنا می‌شود که باگذشت زمان مرمت‌هایی روی آن انجام می‌شده و تا سالیان زیادی دوام می‌آورد.
سرانجام در سال ۱۳۴۹ توسط شخصی به نام حسن توکلی فرزند کهور توکلی مسجد تجدید بنا می‌شود و در سال ۱۳۵۰ ساخت آن به پایان می‌رسد که به نام محله آن یعنی مسجد پشت شهر نام‌گذاری می‌شود.
آغاز برپایی مناره نیز در همین سال به انجام می‌رسد، مناره ابتدا نمایی تماماً آجری داشته که در سال ۱۳۸۶ تمهیداتی در خصوص ظاهرسازی آن با کمک اهالی محل و از سوی هیئت امناء انجام می‌شود.
مناره مسجد صاحب‌الزمان از آجر و سنگ و ملاط ساروج و اندود گچ‌وخاک بنا شده است صرف‌نظر از پی و هسته مرکزی که چیدمان سنگی است کلیت بنا آجری است. پلان مناره بر پایه هندسه دایره طراحی و ساخته‌شده است و قطر آن در کف ۷۸/۱ متر بوده که به‌تدریج با بلندی بنا از آن کاسته می‌شود و این اندازه قطر تا بلندی ۴/۸ متر ادامه می‌یابد.
مناره با تبعیت از اصول معماری بومی اکثر مناره‌های مساجد جنوب ایران ساخته‌شده است که از ویژگی‌های متمایز مناره کاهش قطر آن در ارتفاعات است که با بالا رفتن هر چه بیشتر رفته‌رفته عرصه پلان تنگ‌تر می‌شود.
مناره را از این منظر می‌توان به سه بخش در ارتفاع تقسیم‌بندی کرد که هر بخش از پلان، قطر مشخصی دارد و نیز پیداست که در هر بخش با حرکت به سمت بالا کاهش نه‌چندان قابل شهودی در شعاع پلان ایجاد می‌شود.
در حال حاضر مناره مسجد صاحب‌الزمان قدیمی‌ترین مناره باقیمانده از سلسله مناره‌های ساحلی جنوب ایران در بندرعباس است و به لحاظ رویکرد به سبک بومی معماری جنوب ایران در این منطقه حائز اهمیت است.
گزارش از علی اسفندی
انتهای پیام/
نظر شما