به گزارش میراث آریا این باغ که اوایل قرن با مدرن‌ترین خیابان آن دوران یعنی ارگ پهلوبه‌پهلو بوده، باغی‌است که اگرچه هرسال بر طول عمرش اضافه می‌شود، به همان نسبت روزبه‌روز کوچک‌تر و از وسعت آن کم شده، آن‌چنان‌که از ۴هکتار در سال۱۳۰۹ خورشیدی، اکنون به حدود ۲هکتار رسیده است.
نقل شده که پس از اهدای این باغ به بلدیه(شهرداری)، هم‌زمان با طرح امتداد ارگ، این محدوده نیز به پارک تبدیل می‌شود.
نخستین فضای اجتماع در شهر
در روزگاری که شهر مشهد، سالن اجتماعات، همایش یا مرکز تجمعی نداشته، باغ ملی ازآنجاکه نخستین فضای سبز شهری و محل آمدوشد بوده، نه تنها محل گردش و تفریح، که عرصه گردهمایی‌های مهم و به‌نوعی فضای اجتماع برای برگزاری جشن‌ها، نشست‌ها و حتی تصمیم‌گیری‌های جمعی اهالی مشهد نیز بوده است.
روزنامه «آفتاب شرق» مهرماه ۱۳۰۷ خورشیدی از این باغ نوشته است: «در عقبه اعلان منتشره از طرف صادق‌خان تاتار عصر جمعه در باغ ملی نمایش بند بازی بسیار جالب توجهی داده شد که حقیقتا هر یک از عملیاتش بهت‌آور و قریب بود.
آکروبات‌باز در این شب، یک ساعت روی طنابی که بالغ‌بر ده زرع ارتفاع و چهل زرع طول داشت، اقسام بازی‌های ژیمناستیکی را نمود. تماشاگران پس از پایان نمایش در کافه و اطراف باغ تجمع کرده، به گفتگو با یکدیگر پرداختند.»
همچنین نوشته‌های دیگر این روزنامه نشان می‌دهد این باغ در بزنگاه‌های مهم تاریخی مانند تیر۱۳۱۴ خورشیدی، درست پس از طرح تصویب لباس متحدالشکل رضاخانی، هر شب محل تجمعات بزرگ صنفی مانند اجتماع بزازها، تجار و بازاریان، اجتماع خیاط‌ها، کفاشان و دیگر مشاغل برای همفکری درباره این مسئله بوده است.
اما شهرت و اهمیت این باغ تنها منحصر به ابتدای قرن نبوده است و اسناد نشان می‌دهند که باغ ملی در دوره قاجار نیز در برخی ایام سال و به وقت جشن‌ها چراغانی و تزیین می‌شده است. برای نمونه روزنامه «ایران سلطانی» روز ۱۳رمضان۱۳۲۳ هجری قمری، به برگزاری مراسمی در این باغ اشاره می‌کند.
محدوده باغ ملی در اوایل قرن
برابر گزارش جامع سال۱۳۱۳خورشیدی در کتاب «مشهد به گزارش مکتب شاپور» آمده، باغ‌ملی که حدودش در دوره پهلوی اول، کنار خیابان ارگ است، دارای تماشاخانه، سالن تئاتر و یک کافه بستنی‌فروشی به نام کافه اتحاد بوده که گویا نخستین کافه‌موزیکال شهر بوده است.
نشانی دقیق باغ‌ملی براساس نقشه آن زمان مشهد نیز این گونه نوشته است: «باغ‌ملی در ضلع غربی خیابان پهلوی جنب کلوپ صاحب‌منصبان واقع است. سطحش تقریبا به‌شکل ذوزنقه می‌باشد و اخیرا باغی به‌وسعت ۴ هزارمتر که به باغ امین دفتر اشتهار داشت، از طرف مغرب ضمیمه آن شده است. اداره بلدیه در قسمت غربی باغ، عمارت زیبایی برای کافه ساخته است. باغ ملی، بهترین و مهم‌ترین گردشگاه‌های شهراست و گردش‌کنندگان بیشتر عصرها تا اوایل شب به آن هجوم می‌نمایند؛ و اکنون قنات رکن‌آباد آن را مشروب و قنات شیخ فقط از آن عبور می‌کند.»
در این کتاب اشاره شده است که نخستین‌بار آقای غلامحسین صاحب‌اختیار کاشانی درخت‌‍‌های سپیداری، که هنوز عمده آن‌ها باقی است، در دور قسمتی که اکنون باغ ملی نامیده می‌شود، کاشت و درواقع باغ‌ملی را ایجاد نمود. بعدها هم مرحوم سلطان‌حسین میرزانیرالدوله در زمان ایالت دوم خود در خراسان حدود سال۱۲۹۳ خورشیدی آن را آباد نمود.
پیشکشی مظفرالدین شاه به خاندان ملک
این باغ که گویا در ابتدا مایملک حکام خراسان و دولت مرکزی بوده، از کجا به حاج‌حسین ملک رسیده است؟ در پاسخ باید گفت سندی مربوط به سال 1280 وجود دارد که نشان می‌دهد باغ ملی پیشکشی مظفرالدین‌شاه به حاج‌کاظم ملک‌التجار، پدر حاج‌حسین ملک است که به این خاندان واگذار شده است.
باغ ملی قدیمی‌ترین تفرجگاه مشهد است که در دوره پهلوی اول وقف عام می‌شود. به گفته سیدمهدی سیدی، پژوهشگر و مشهدشناس، چگونگی واگذاری باغ ملی به بلدیه، این گونه است که شهرداری در سال۱۳۰۹خورشیدی (که ثبت املاک دایر شد) تقاضای ثبت باغ‌ملی به نام خود را کرد و در سال۱۳۱۱ سند مزبور صادر شد. در ظاهر سال‌ها بعد، شهرداری معارضاتی یافت؛ درنتیجه از حاج‌حسین ملک تقاضا کرد اسناد مربوط‌به مالکیت آن را دراختیار شهرداری قرار دهد.
حاج‌حسین ملک نیز چنین کرده و فرمان مظفرالدین شاه را توسط پیشکار خود به شهرداری فرستاد و متقابلا تقاضا کرد در محلی از باغ، نوشته‌ای مبنی بر بخشش وی نصب شود. به این سبب شهردار وقت مشهد، رضا سجادی، نامه‌ای به تاریخ ۲۰ فروردین به استاندار می‌نویسد و مراتب را گزارش می‌کند. استاندار نیز موافقت خود را ضمن تشکر از آقای ملک اعلام می‌کند. به این سبب در سال۱۳۴۰ لوحی سنگی تهیه و مدخل باغ‌ملی نصب می‌شود.
ثبت در فهرست آثار ملی ایران
جواد نوائیان‌رودسری، پژوهشگر تاریخ مشهد در این باره می‌گوید: «در سال ۱۲۹۳ خورشیدی، سنگ بنای میدان بزرگ ارگ، حدودا در محل فعلی بانک ملی شعبه مرکزی مشهد، توسط موسیو لولو، مستشار بلژیکی اداره مالیه، گذاشته شد.
او این محل را با سلیقه خودش درختکاری کرد. هنوز هم می‌توان ردی از درختان سپیدار و صنوبری که او کاشته‌است، در این منطقه یافت، میدانی که به ابتکار «لولو» ساخته شد، در سال ۱۳۰۷ خورشیدی دوباره مورد توجه قرار گرفت و اطراف آن را گلکاری کردند تا امتداد خیابان ارگ به آنجا منتهی شود. پس از آن، نخستین سینماهای شهر مشهد ایجاد و باغ ملی، به مکان تفریحی و تفرجگاهی خانوادگی مبدل شد.»
همچنین حسین امیر کلالی رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان مشهد دراین باره می‌گوید: باغ ملی؛ نام باغی تاریخی مربوط به دورهٔ پهلوی اول است که در خیابان امام خمینی(ره) شهر مشهد، قرار دارد، این اثر در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۸۴ با شماره ۱۳۸۵۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
انتهای پیام/
نظر شما