مرضیه صفار، کارشناس پایگاه میراث جهانی بافت تاریخی یزد در یادداشتی نوشت: از همان هنگام که انسان‌های نخستین شروع به ذخیره غذا، تولید لباس و یا ساختن مصنوعات کردند، با مشکل آفات و پیدا کردن راه‌هایی برای مقابله با آن‌ها روبه‌رو بودند. افزایش اندوخته‌های بشر و خلق آثار هنری یک فضای جدید برای تقابل بین انسان و آفات به وجود آورد.

انواع بافته‌ها، کاغذ، مصنوعات چرم، پشم، عاج، استخوان و آثار چوبی حساسیت زیادی در برابر تغذیه یا لانه گزینی آفات دارند.

بسیاری از آثار هنری ارزشمند در طول تاریخ طعمه آفات شده و از بین رفته است. شرایط نامطلوب نگهداری خصوصاً در مخازن این دسته از آثار می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به آن‌ها وارد سازد. گزارش‌های غیررسمی زیادی از آسیب آفات به فرش‌های تاریخی، کتب، اسناد و موزه‌های مردم‌شناسی وجود دارد.

آسیب آفات در موزه‌ها و بناهای تاریخی زیان‌بار، پرهزینه و غیرقابل‌جبران است. درگذشته کنترل آفت در این حوزه، عموماً از طریق استفاده از حجم بالایی از سموم و مواد شیمیایی انجام می‌گرفته است.

این نوع مبارزه به دلیل مقاومت آفات به سموم و آسیب‌هایی که باقی‌مانده سموم برای انسان‌ها و محیط‌زیست دارد و اثرات مخرب برخی از این مواد بر آثار بسیار موردانتقاد است. برای حل این معضلات مفهوم IPM در سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰ میلادی برای موزه‌ها تعریف شد. در حال حاضر IPM به عنوان مؤثرترین راه پیشگیری از بروز مشکلات مرتبط با آفات در موزه‌ها و مجموعه‌ها در جهان شناخته‌شده است.

در سال ۲۰۰۱ برای نخستین بار در کنفرانس موسوم به «ادیسه آفات» افراد از موزه‌ها، گالری‌ها، کتابخانه‌ها و خانه‌های تاریخی از سراسر جهان گرد هم جمع شدند و به تبادل تجربیات خود پرداختند.

روند این کنفرانس ثابت کرد IPM می‌تواند منبع ایجاد روش‌های خلاقانه و عملی برای به تأخیر انداختن بروز مشکلات مرتبط با آفات باشد.

دستورالعمل‌هایی که IPM برای نظافت، ورود اشیاء، قرنطینه و نگهداری از مواد غذایی و موجودات زنده مانند گلدان‌ها در فضای مخزن و نمایش موزه‌ها ارائه می‌کند می‌تواند با تغییر اندک، فعالیت‌های روزانه و دوره‌ای هر موزه مانند نظافت‌های معمول را به ابزارهایی برای پیشگیری از ورود و حمله آفات بدل کند.

ایمنی بالا، اثربخشی و مقرون به‌صرفه بودن روش‌های IPM، متصدیان حفاظت از آثار تاریخی در کشورهای مختلف را بر آن داشت تا در ساختارهای مدیریتی، یک نهاد هماهنگ‌کننده IPM را تعریف کنند.

این نهاد دو وظیفه اصلی را بر عهده دارد. نخست آموزش مفاهیم، تدوین دستورالعمل‌ها و ابلاغ آن به موزه‌ها و نهاد های تحت نظارت، دوم پایش و نظارت بر اجرای برنامه‌های پیشگیرانه و کنترلی.

در کشور ما از سال ۱۳۸۴، نخستین همکاری‌های بین‌رشته‌ای برای تحقق اهداف IPM در پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی شهر یزد و در واحد تحقیقات و کنترل آسیب عوامل بیولوژیک به آثار و بناهای تاریخی آغاز شد.

 این واحد در حد امکانات موجود، برای آموزش و همکاری در اجرای پروژه‌های مرتبط با IPM در سطح کشور فعالیت می‌کند. اما ایجاد یک واحد هماهنگ‌کننده و نظارتی در اداره‌کل موزه‌های کشور می‌تواند فعالیت‌های پراکنده را متمرکز کند و با تدوین، ابلاغ و آموزش هدفمند اصول IPM از بسیاری مشکلات پرهزینه و در مواردی غیرقابل‌جبران مرتبط با آفات در موزه‌ها پیشگیری کند.

انتهای پیام/