رجبعلی لباف خانیکی باستان شناس و پژوهشگر میراث‌فرهنگی در یادداشتی نوشت:  حدود ۲۰۰ سال پس از هجرت پیامبر (ص) مرزهای قلمرو اسلام تقریبا تثبیت شده بود اما مدعیان خلافت و زعامت در جای جای آن قلمرو به اشکال و انحاء مختلف ابراز وجود و بلوا می‌کردند و ایرانیان مسلمان که در تب و تاب کسب هویت و استقلال زبانی و فرهنگی خود بودند نیز از آن حرکت‌ها بی‌نصیب نمی‌ماندند.

در آن دوران «حسن بن فضل»(سرخسی) در بغداد حکومت می‌کرد، برادرش «فضل بن سهل» تلاش می‌کرد که با کسب رضایت امام رضا(ع) نسبت به قبول ولایتعهدی مأمون، خلافت را از خاندان عباسی به علویان انتقال دهد. «محمدبن ابراهیم طباطبا» از احفاد امام حسن مجتبی(ع) در کوفه دعوی خلافت مسلمین داشت. «ابوالسرایا» از فرماندهان مستعفی «هرثمةبن اعین» در جنگ امین و مأمون به ابن طباطبا پیوست و کوفه را گرفت و لشکریان حسن بن سهل را تار و مار کرد، کمی بعد ابن طباطبا در گذشت (برخی گویند ابوالسرایا او را زهر داد).

ابوالسرایا با خدعه یکی از اولاد حضرت علی(ع) را که کودکی کم سن و سال به نام «محمدبن محمدبن زیدبن علی بن حسین(ع)» بود نامزد خلافت کرد و او را وسیله  طغیان خود قرار داد و به سرعت بصره و واسط را متصرف شد اما از «هرثمةبن اعین» مغز متفکر عصر عباسیان، والی و امیر لشکر خراسان شکست خورد و به اتفاق محمد بن محمد (محروق) راهی خوزستان شد.

در شهر شوش با لشکری که هرثمه در تعقیب او فرستاده بود مواجه شد و با محمدبن محمد اسیر شد. هرثمه ابوالسرایا را به بغداد نزد حسن بن سهل فرستاد که به دستور او کشته شد و محمدبن محمد را به مرو فرستاد که مأمون هر چه صلاح بداند در مورد او اعمال کند. شخصی که مأمور بردن محمدبن محمد به مرو بود در نیشابور او را کشت و پیکرش را سوزاند و پیکر سوخته‌اش را در گورستان تلاجرد نیشابور سال ۲۰۰ هجری قمری به خاک سپردند که بعد از از آن واقعهٔ ناگوار، محمدبن محمد به «امام‌زاده  #محمد_محروق» معروف شد.

در اواخر همان سال که حضرت امام رضا(ع) از مدینه عازم مرو بودند، قبر امام‌زاده محروق را زیارت کردند و بعد از آن نیز مدفن آن امام‌زاده که یادآور فریب و نیرنگ هرثمةبن اعین، ابوالسرایا و برخی دیگر از دولتمردان مأمون عباسی بود، به زیارتگاه شیعیان نام‌بردار شد و مورد توجه و عنایت خاص و عام قرار گرفت.

از کم و کیف بنای اولیه آرامگاه امام‌زاده محمد محروق اطلاعی در دست نیست و بنای معتبری که امروزه به امام‌زاده محروق منسوب است، در عهد صفویه بازپیرایی یا ساخته شده و بر گرد آن باغ با صفایی احداث گردیده و بعدها نیز تعمیرات و تغییراتی در آن اعمال شده است.

در حال حاضر بنای معروف به امام‌زاده محروق با نقشه‌ای مربع شکل و وسعتی حدود ۹۷۰مترمربع در واقع مجموعهٔ معماری مشتمل بر یک ایوان بلند ورودی در جبههٔ شمالی با دو رواق دو طبقه در طرفین ایوان، گنبدخانه در میانه مجموعه، دو اطاق مربع در دو جانب گنبدخانه که اطاق سمت غربی به صورت چلیپایی با گنبدی آجری ساخته شده و اختصاص به مرقد «امام‌زاده ابراهیم» از اعقاب حضرت موسی بن جعفر(ع) دارد.

علاوه بر 2 گنبدخانه یا فضاهای زیارتی محمد محروق و امام‌زاده ابراهیم، در جبهه‌های شرقی، جنوبی و غربی مجموعه نیز اطاق‌ها و تالارهای مربع و مستطیل با کاربری عبادی ساخته شده که هرکدام با یک درگاهی به بیرون راه می‌یابند. 

زیباترین و باشکوه‌ترین بخش این بنا ایوان رفیع ورودی است که با انواع کاشی و کتیبه آراسته شده است. درون ایوان را اِزاره‌ای مزین به کاشی‌های زیر رنگی با زمینه آبی زینت داده، بر بالای ازاره صفحات تزئینی کاشی رنگارنگ در اشکال مربع و مستطی محصور در حاشیه لاجوردی را زینت داده‌اند. موضوعات تزئینی آن صفحات عبارتند از شمسه‌ای در میانه و نیم شمسه‌هایی بر چهار سوی صفحه، حد فاصل آن‌ها را اشکال ماکویی، لوزی و چند ضلعی به رنگ‌های مختلف پر کرده‌اند، بر فراز آن صفحات و نزدیک پاکار سقف کتیبه ثلث زیبای سفید رنگی در یک قاب لاجوردی بر فراز دیوار نقش بسته است و از پاکار سقف ایوان گوشوارها و طاق‌نماهای تزئینی در کنار هم قد کشیده و در ناحیهٔ تیزه سقف سر به هم داده، مقرنس‌ها و در نهایت شمسه انتهای سقف را با زیبایی شگفت‌آوری شکل داده‌اند.

تمامی زیر طاق جلو ایوان را هم کتیبه پهن ثلث سفید رنگ بر زمینه لاجوردی پوشانده و بر بالای آن کتیبهٔ ریزتری به خط کوفی قهوه‌ای رنگ (در سایه) نوشته شده است. در میانه انتهای ایوان، پیشخوان یا عارضهٔ ایوان مانندی در ابعاد کم با تزئینات کاشی احداث گردیده تا درگاه ورود را در بر گیرد، رویهٔ پایه‌های دو طرف ایوان نیز قاب بندی و درون قاب‌های سه گانه در هر طرف با کاشی‌های رنگارنگ زینت یافته است. درون لچکی‌های دو طرف طاق ایوان را نیز اسلیمی‌ها پر کرده‌اند. 

بر فراز پیشانی ایوان هم کتیبه ثلث دیگری نقش بسته که محتوا و ... بزودی خواهد آمد...

انتهای پیام/