عزیز مصطفایی، دکترای مردم شناس و کارشناس میراث‌فرهنگی ناملموس استان کرمانشاه در یادداشتی نوشت: در دوران ابتدایی، زمانی که انسان موفق
شد از سنگ به‌عنوان ماده‌ای برای ساخت ابزارهای اولیه استفاده کند، تحولی اساسی در مسیر زندگی او ایجاد شد. این ابزارها، که برای شکار، دفاع از خود، و انجام کارهای
روزمره به کار می‌رفتند، نه‌تنها بقای انسان را تضمین کردند، بلکه اولین گام‌های بزرگ به سمت شکل‌گیری تمدن را رقم زدند. این توانایی جدید، انسان را قادر ساخت تا بر چالش‌های طبیعی غلبه کند، منابع بیشتری به دست آورد، و ساختارهای اجتماعی و همکاری‌های گروهی پیچیده‌تری را شکل دهد که در نهایت به پیشرفت‌های بعدی در زندگی او منجر شد.

با ورود به دوران آهن و استفاده گسترده از فلز، تغییرات عمیق و بنیادینی در زندگی انسان‌های اولیه پدید آمد. آهن، به‌واسطه مقاومت بالا و قابلیت‌های کاربردی فراوان، به ابزاری کلیدی در بسیاری از جنبه‌های زندگی تبدیل شد. این تحول نه تنها سبک زندگی را دگرگون کرد، بلکه بر ساختارهای اجتماعی، اقتصادی، و حتی نظامی جوامع تأثیری چشمگیر گذاشت. ابزارهای آهنی به کشاورزی رونق بخشیدند و امکان تولید غذا را افزایش دادند، در حالی‌ که در جنگ‌ها، اسلحه‌های آهنی برتری تاکتیکی به همراه آوردند.

همچنین، گسترش استفاده از آهن به تقویت تجارت و تبادل کالاها کمک کرد و زمینه‌ساز شکل‌گیری جوامع پیشرفته‌تر و نظام‌مندتر شد. به این ترتیب، عصر آهن نقطه عطفی در تاریخ تمدن انسانی محسوب می‌شود.این کشف که به دوران آهن شهرت یافت، به بشر این امکان را داد که ابزارآلات جدیدی برای جنگ و دفاع تولید کند و این ابزارها قدرت
قابل توجهی به گروه‌های انسانی در برابر تهدیدات بیرونی و طبیعی بخشید.

منطقه کرمانشاهان، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تمدنی ایران در دوران آهن، نقشی کلیدی در توسعه و پیشرفت این دوره ایفا کرده است. آثار باستانی متعددی که از این دوران در کرمانشاه کشف شده‌اند، گواهی بر پیشینه تمدنی غنی و نقش مهم این منطقه در تاریخ ایران و جهان است. کرمانشاه، به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود در مسیر جاده ابریشم و به‌عنوان پل ارتباطی بین تمدن‌های شرق و غرب، همواره محلی برای تبادل فرهنگی، تجاری، و حتی نظامی بوده است. ابزارهای آهنی، اشیای زینتی، و بقایای معماری یافت‌شده در این منطقه، نشان‌دهنده پیشرفت‌های فنی و هنری آن دوران هستند.

علاوه بر این، کرمانشاه به دلیل شرایط طبیعی مناسب، مانند کوه‌ها و منابع غنی معدنی، نقش ویژه‌ای در تولید و استفاده از آهن داشته است. کشف گورستان‌ها، تپه‌های باستانی، و محوطه‌های صنعتی مرتبط با ذوب آهن و ساخت ابزار، اهمیت این منطقه را به‌عنوان یکی از مراکز تمدنی دوران آهن بیشتر نمایان می‌کند. این شواهد نشان می‌دهد که کرمانشاه نه تنها در تاریخ منطقه، بلکه در تکامل تمدن بشری نیز تأثیری برجسته داشته و به‌عنوان گنجینه‌ای از میراث تمدنی ایران شناخته می‌شود.

کاوش‌های باستان‌شناسی در کرمانشاه شواهد ارزشمندی از صنایع فلزی پیشرفته و هنر آهنگری در این منطقه به دست داده است. ابزارآلات و اشیای فلزی کشف‌ شده، از جمله سلاح‌ها، ابزارهای کشاورزی، و زیورآلات، نشان‌دهنده مهارت و دانش فنی بالای صنعتگران این ناحیه در دوران آهن است. این دستاوردها، گواهی بر رونق صنایع فلزی و جایگاه مهم کرمانشاه در تاریخ تمدن بشری است. کرمانشاه، به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه‌اش، نقش حیاتی در تبادل فرهنگی، اقتصادی و تکنولوژیکی ایفا کرده است.

این منطقه در مسیرهای ارتباطی مهم شرق و غرب قرار داشته و به‌عنوان یکی از ایستگاه‌های اصلی جاده ابریشم، محلی برای تعامل میان تمدن‌های گوناگون بوده است. آثار به‌دست‌آمده همچنین نشان می‌دهند که کرمانشاه نه تنها در تولید و استفاده از ابزارهای فلزی پیشگام بوده، بلکه از نظر هنری نیز در ساخت اشیای تزیینی با ارزش‌های فرهنگی و آیینی، نقشی برجسته داشته است. این ویژگی‌ها، کرمانشاه را به یکی از مراکز مهم گسترش فرهنگ و تمدن در ایران و فراتر از آن تبدیل کرده است.

یکی از روایت‌های محلی جالب و تأثیرگذار در منطقه کرمانشاه به شهر کرند باز می‌گردد. بر اساس باورهای مردم محلی، نام این شهر از «کارن»، فرزند کوچک کاوه آهنگر، قهرمان اسطوره‌ای ایران گرفته شده است. کاوه آهنگر، در تاریخ و اسطوره‌های ایران نمادی از مقاومت، آزادی‌خواهی، و توانمندی است که پیشه آهنگری او را به شخصیتی الهام‌بخش و نمادین در تاریخ ملی ایران بدل کرده است.

طبق این روایت، کارن مهارت آهنگری را از پدرش کاوه به ارث برده و این حرفه را در منطقه کرمانشاه ادامه داده است. این داستان نه تنها جنبه‌ای اسطوره‌ای و حماسی دارد، بلکه بر اهمیت تاریخی حرفه آهنگری در این منطقه تأکید می‌کند. آهنگری در فرهنگ مردم کرمانشاه از دیرباز به‌عنوان حرفه‌ای مقدس و الهام‌بخش شناخته شده است که نقش مهمی در حیات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه داشته است.

جالب‌تر آنکه مردم کرمانشاه اعتقاداتی خاص و عمیق درباره حرفه آهنگری دارند. آن‌ها بر این باورند که مهارت آهنگری فراتر از یک هنر فنی است و صرفاً با آموزش یا تجربه به دست نمی‌آید. بلکه این مهارت، نوعی هدیه الهی و انتخاب ویژه از سوی خداوند است. در نگاه مردم محلی، آهنگران صرفاً صنعتگران ماهر نیستند، بلکه حاملان برکت، تقدس، و نوعی ارتباط خاص با نیروهای الهی به شمار می‌آیند.

این اعتقادات فرهنگی نشان می‌دهد که آهنگری در کرمانشاه نه تنها یک پیشه اقتصادی، بلکه بخشی از هویت فرهنگی و اسطوره‌ای این منطقه است که تقدسی معنوی و جایگاهی والا در باورهای مردم دارد. این ترکیب تاریخ، اسطوره، و فرهنگ در مورد حرفه آهنگری، بر اهمیت اجتماعی و فرهنگی این هنر در منطقه تأکید دارد.

آهنگران کرمانشاه جایگاهی ویژه در فرهنگ و هنر این منطقه دارند، زیرا بسیاری از آنان علاوه بر تسلط بر حرفه آهنگری، در هنر موسیقی نیز مهارت دارند و به‌عنوان تنبور نوازانی ماهر شناخته می‌شوند. این ارتباط میان آهنگری و تنبور نوازی در کرمانشاه به‌ویژه در میان تنبورنوازان آئینی بسیار چشمگیر است و نشان‌دهنده پیوند عمیق میان حرفه، هنر، و معنویت در فرهنگ این منطقه است. آهنگران کرمانشاهی نه تنها صنعتگران، بلکه حافظان سنت‌های آیینی و فرهنگی هستند که از گذشته‌های دور به آن‌ها منتقل شده است.

این پیوند میان آهنگری و موسیقی، نشانگر تعهد آهنگران به حفظ و انتقال فرهنگ بومی و باورهای کهن است. هنر تنبورنوازی که با آیین‌ها و عرفان کردی آمیخته است، در این منطقه ریشه‌های عمیقی دارد و آهنگران با حفظ این هنر، نقشی مهم در پایداری این سنت‌ها ایفا کرده‌اند.

یکی دیگر از جنبه‌های جالب توجه در تاریخ آهنگری کرمانشاه، استفاده از باد طبیعی در فرآیند ذوب آهن است. در مناطق کوهستانی اطراف کرند، بادهای شدیدی می‌وزد که مردم محلی از آن به‌عنوان یک منبع طبیعی برای دمیدن در کوره‌های ذوب آهن بهره می‌بردند. بقایای تاریخی این کوره‌ها که هنوز در کوه‌های کرند به‌جا مانده‌اند، نشان‌دهنده مهارت و دانش فنی مردمان این منطقه است. آنان با استفاده از این بادهای طبیعی توانسته‌اند دمای لازم برای ذوب آهن را در کوره‌ها تأمین کنند، امری که بیانگر سطح پیشرفته‌ای از فناوری بومی در بهره‌برداری از منابع طبیعی برای توسعه صنعت فلزکاری بوده است.

این نوآوری در استفاده از باد طبیعی، همراه با پیوند آهنگری و هنر آئینی، تصویری جامع از مهارت، ابتکار، و عمق فرهنگی مردم کرمانشاه را ترسیم می‌کند. این ویژگی‌ها، آهنگری را از یک حرفه صرف به عنصری بنیادین از هویت تاریخی و فرهنگی این منطقه تبدیل کرده است.

آهنگران کرمانشاه در طول تاریخ به‌عنوان صنعتگرانی برجسته شناخته می‌شدند که مهارت‌های خود را در ساخت ابزارآلات جنگی به نمایش گذاشته‌اند. در دوران صفویه و نادرشاه، این آهنگران به دلیل تخصص خود در ساخت سلاح‌هایی مانند شمشیر، سپر و نیزه شهرت بسیاری داشتند. بر اساس اسناد تاریخی، آهنگران کرمانشاه نقش مهمی در تجهیز ارتش نادرشاه و سایر حاکمان ایفا می‌کردند. روایت‌های محلی نیز گواهی می‌دهند که برخی از این آهنگران حتی در ساخت اسلحه‌های پیچیده‌تر دست داشتند و از تکنیک‌هایی بهره می‌بردند که تا امروز در حافظه جمعی مردم این منطقه باقی مانده است.

با آغاز دوران پهلوی و وقوع تغییرات اجتماعی و سیاسی گسترده در ایران، حرفه آهنگری نیز دستخوش تحولات اساسی شد. با انحصار ابزارآلات جنگی در دست دولت، آهنگران کرمانشاه به تولید وسایل کاربردی برای زندگی روزمره و کشاورزی روی آوردند. این تغییر در نیازها باعث شد که مهارت‌های آنان به سمت ساخت ابزارهایی چون چاقوی آشپزخانه، ابزارهای باغبانی و کشاورزی نظیر بیل، کلنگ و حتی وسایل ساده شکار سوق داده شود.

این تغییر نه تنها نشان‌دهنده توانایی آهنگران در سازگاری با شرایط جدید بود، بلکه بیانگر اهمیت مستمر حرفه آهنگری در تأمین نیازهای روزمره جامعه است. آهنگران کرمانشاه، با حفظ این هنر و انتقال آن به نسل‌های بعد، همچنان به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی این منطقه شناخته می‌شوند. این حرفه، از ساخت ابزارهای جنگی در گذشته تا تولید وسایل کاربردی در دوران معاصر، نقشی کلیدی در زندگی و اقتصاد مردمان کرمانشاه ایفا کرده است.

تحول حرفه آهنگری در کرمانشاه و گذار از ساخت ابزارهای جنگی به تولید وسایل مورد نیاز زندگی روزمره و کشاورزی، نمونه‌ای برجسته از انطباق این حرفه با نیازهای روز جامعه است. این تغییر نشان‌دهنده درک عمیق آهنگران از تحولات اجتماعی و اقتصادی و توانایی آنان در پاسخ به تقاضاهای جدید است. حرفه آهنگری در این دوران، با تأمین ابزارهای ضروری برای مردم، به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره و تولید کشاورزی تبدیل شد.

امروزه نیز ابزارهای فلزی همچنان جایگاه مهمی در زندگی مردم دارند و حرفه ساخت و تولید این ابزارها هرگز از رونق نیفتاده است. با پیشرفت فناوری و ظهور ابزارهای پیشرفته، آهنگران مدرن با ترکیب تکنیک‌های سنتی و فناوری‌های نوین، در تولید ابزارهای دقیق‌تر و کاربردی‌تر مشارکت دارند. این تداوم و تحول، حرفه آهنگری را به یکی از ارکان اساسی تولید و صنعت در جامعه تبدیل کرده و اهمیت آن را در زنجیره تأمین نیازهای بشری حفظ کرده است.

انتهای پیام/