میراث‌آریا: رباب سازی با قدمت هزار ساله و خاستگاه آن خراسان دوره اسلامی است که افغانستان امروزی، سیستان و بلوچستان را در بر می‌گیرد. نواختن این ساز قدیمی در پاکستان امروزی نیز رواج دارد و از قدیم‌الایام در منطقه سیستان ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین آلات موسیقی مورد توجه بوده و وظیفه بخش عمده اجرای موسیقی این منطقه را عهده‌دار بوده است. این ساز از لحاظ جغرافیایی در منطقه مرکزی بلوچستان، نواحی غربی پاکستان، افغانستان و بخشی از تاجیکستان مورد استفاده قرار می‌گیرد و این مهم رباب را به ساز چند فرهنگی تبدیل کرده است که در بخش عمده‌ای از فلات شرقی ایران نواخته می‌شود. ثبت جهانی «هنر ساختن و نواختن رباب» به‌طور مشترک بین ایران، افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان در نوزدهمین کمیته بین دولتی پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس به‌عنوان یک میراث‌فرهنگی ناملموس می‌تواند تاثیرات مثبت و قابل توجهی در تقویت هویت فرهنگی مشترک، افزایش همکاری‌های فرهنگی، توسعه گردشگری، تقویت دیپلماسی فرهنگی، حفظ میراث مشترک و گفت‌وگوی بین‌فرهنگی داشته باشد و دریچه‌ای تازه را بین کشورهای منطقه باز کند.
ثبت جهانی رباب حس هویت مشترک فرهنگی را تقویت می‌کند
رباب به‌عنوان یک ساز سنتی در فرهنگ‌های ایرانی، افغانی و تاجیکی شناخته می‌شود و ثبت جهانی آن می‌تواند حس هویت مشترک فرهنگی را تقویت کند و موجب نزدیکی بیشتر این کشورها شود. همچنین زمینه‌ساز برگزاری جشنواره‌ها، کنسرت‌ها و برنامه‌های فرهنگی مشترکی باشد که به تبادل هنرمندان و فرهنگ‌ها کمک می‌کند. با توجه به اهمیت رباب در فرهنگ منطقه، ثبت جهانی آن می‌تواند موجب جذب گردشگران بیشتری به این کشورها شود و نهایتا منجر به تقویت روابط اقتصادی و فرهنگی خواهد شد. این اقدام می‌تواند فرصتی برای دیپلماسی فرهنگی باشد که از طریق آن ایران بتواند روابط‌اش را با همسایگان خود تقویت و همکاری‌های بیشتری در زمینه‌های مختلف ایجاد کند. ثبت جهانی رباب می‌تواند انگیزه‌ای برای حفظ و نگهداری سایر میراث‌های فرهنگی مشترک باشد که این امر به تقویت روابط بین‌المللی کمک می‌کند و زمینه‌ساز گفت‌وگوهای بین‌فرهنگی به‌منظور افزایش فهم متقابل و کاهش تنش‌ها میان کشورها می‌شود.
ثبت جهانی «هنر ساختن و نواختن رباب» نه تنها یک دستاورد فرهنگی، بلکه ابزاری برای تقویت روابط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی میان ایران و کشورهای همسایه است، در ادامه این گزارش نگاهی به پیشینه و سبقه ساخت و نواختن این ساز چند فرهنگی انداخته‌ایم:
دست نوشته‌ها و کتیبه‌های کهن برجای مانده از تمدن سیستان، اهمیت وجود سازهای موسیقی را در فرهنگ گذشته مردمان جنوب شرقی ایران نشان می‌دهد. کتیبه کشف شده در شهر سوخته به‌عنوان قدیمی‌ترین سند، نوازندگانی را نشان می‌دهد که در کنار هم می‌نوازند و کشف این تصویر گلی تاریخ استفاده بشر از ساز را متحول کرده است.
اصالت ابداع رباب از سوی ایرانیان
رباب از قدیمی‌ترین سازهای زهی مضرابی ایران است که از چوب، پوست، زه یا نخ نایلون ساخته می‌شود و هم ردیف چنگ و عود قرار می‌گیرد. رباب با اشکال یک سیمه، دو سیمه و سه سیمه در قدیم وجود داشته و جنس تارهای آن از ابریشم یا موی اسب بوده است. محققین به اصالت ابداع رباب از سوی ایرانیان معترفند و نشانه‌های نواختن آن در مناطقی از بلوچستان و خراسان مانده است. برخی محققین نام رباب را هندی و نام ایرانی این ساز را غژک یا غیچک می‌گویند.
بکار بردن رباب در شاهنامه و متون کهن
این ساز در کشورهای مختلف با اشکال مختلف مربع، استوانه، کدویی، و کروی ساخته شده و در نقوش قدیمی، ادبیات و اشعار کهن از این ساز یاد شده است. واژه رباب در شاهنامه فردوسی بارها بکار برده شده است که نشان دهنده قدمت هزار و صد ساله این ساز است:
در آن خانه سیصد پرستنده بود همه با رباب و نبید و سرود
بمرو اندر از بانگ چنگ و رباب کسی را نبد هیچ آرام و خواب
نیامد سر مرغ و ماهی بخواب از آن بزم و آواز چنگ و رباب
همه شب ز آواز چنگ و رباب سپه را نیامد بر آن دشت، خواب
این ساز از دسته، سیم و کاسه تشکیل شده است که روی آن پوست کشیده می‌شود تا طنین حاصله از سیم‌ها را به کاسه منتقل کند. ساختار ظاهری این ساز از سال‌های دور تا امروز تغییر چندانی نداشته است، اما استاد محمد عمر تغییرات اصلاحی را در آن به وجود آورده و در زمینه نواختن رباب نیز طرحی را پیشنهاد کرد که قبلا وجود نداشت و خیلی زود جا افتاد و تا امروز از آن در نواختن رباب استفاده می‌شود. این ساز با توجه به نیازهای صوتی به صورت گروه نوازی و تکنوازی به همراه دیگر سازهای منطقه همچون، قیچک، تنبورک و دهلک نواخته می‌شود و از مقام‌های مرسوم این مناطق که بیشتر با ساز رباب نواخته می‌شود می‌توان به جوگ، کلیان، بهاری، بهروی، درباری، سارنگ، ذهیری، راست ساز، خرمنی‌ساز، جاران، شیربام و گوربام اشاره کرد. این ساز از نیم قرن پیش در گروه نوازی‌های سازهای ملی، مورد استفاده قرار می‌گرفته است و از نوازندگان به نام رباب می‌توان رحیم خوش‌نواز و بیژن کامکار اشاره کرد.
رباب نوازی روز به روز در فرهنگ مردمان این سرزمین کمرنگ‌تر می‌شود اما با وجود این مهم اساتیدی هستند که همچنان به نواختن این ساز به‌عنوان بخش از آداب و رسوم خود پایبندند.
انتهای پیام/
نظر شما