مجید منتظر ظهوری، عضو هیئت علمی و رئیس موزه‌های دانشگاه تهران در یادداشتی به مناسبت افتتاح نمایشگاه «شکوه ایران باستان» در سین‌کیانگ چین نوشت: قدرت نرم موزه‌ها یکی از موضوعات کلیدی در مناسبات فرهنگی دنیای امروز محسوب می‌شود که عمق‌بخشی به روایت‌های تاریخی و تاکید بر اشتراکات هنری، فرهنگی و میراث موزه‌ای، تعاملات موثری را در شکل‌دهی به روابط بین‌الملل و درک‌ جدیدی میان موزه‌ها و عموم مردم در سراسر جهان فراهم می‌آورد.

موزه‌ها به عنوان فرصت‌های تبادل فرهنگی، پل‌هایی هستند که زمینه‌ساز گفت‌وگوی جهانی هستند. به عبارت دیگر، موزه‌ها می‌توانند به مثابه میزهای مذاکره در دیپلماسی فرهنگی در نظم نوین جهانی عمل کنند.

در تشریح دیپلماسی موزه، می‌توان به استفاده از موزه‌ها به عنوان ابزاری برای تقویت اشتراک‌گذاری‌های فرهنگی اشاره کرد و در تعاریف جدید از نقش و جایگاه موزه‌ها در محافل آکادمیک، این نهادها فراتر از نمایش صرف آثار باستانی بوده و در حال تحول و تعریف جایگاه جدید خود هستند. امروزه، موزه‌ها به دنبال تبدیل شدن به فضاهای فرهنگی پویا و زنده برای هنر، جامعه و دیپلماسی می‌باشند که به تامل انتقادی و تعاملات اقتصادی اهتمام دارند.

موزه‌ها با فضاهایی متنوع و فراگیر، نقشی حیاتی در ارتقای درک میراث فرهنگی، هویت بخشی به جامعه و پرداختن به مسائل اجتماعی معاصر ایفا می‌کنند. این نهادها در فرهنگ اقتصادی کشورهای توسعه‌یافته تأثیرات چشمگیری دارند و کشورهای در حال توسعه نیز در حال پیمودن این مسیر هستند. ایران نیز باید در این روند جهانی تلاش کند که با موزه‌های معتبر دنیا هم‌تراز شوند و به جمع موزه‌های برتر بپیوندد.

لازم به ذکر است که موزه‌ها بیش از هر زمان دیگری با چالش‌های منحصر به فردی از جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی مواجه هستند و با حفظ و نگهداری گنجینه‌های بشری برای نسل‌های آینده، نقشی کلیدی در توسعه جوامع از طریق آموزش و دموکراسی‌سازی ایفا می‌کنند.

از نقطه نظر اجتماعی، تغییر در ساختار جمعیت یک جامعه تأثیر مستقیمی بر انتظارات مخاطبان از موزه‌ها دارد. این انتظارات به تدریج به تغییر موزه‌ها به مکان‌هایی جامع‌تر و در دسترس‌تر برای همه اقشار جامعه منجر می‌شود.

در این راستا موزه‌ها به عنوان نهادهای فرهنگی بین‌المللی، می‌توانند به اشتراک‌گذاری تجربیات و شیوه‌های کارآمد با یکدیگر بپردازند و از این طریق به درک عمیق‌تری از نابرابری‌ها و ناعدالتی‌ها دست یابند. بنابراین نیاز به نوآوری‌، تعامل دیجیتال و ارائه برنامه‌های مشارکت محور، به موضوعی نو و تا حدودی فراگیر در جهان تبدیل شده است.

از منظر اقتصادی، رکود مالی اغلب منجر به کاهش بودجه و حمایت مالی می شود و همین امر متولیان موزه‌ها را مجبور به توسعه جریان‌های درآمدی جایگزین خواهد کرد که حفظ این مسیر ممکن است دشوار و گاهی ناممکن به نظر برسد.

و اما به لحاظ زیست‌محیطی، تغییرات آب و هوایی خطراتی را برای حفظ آثار و مجموعه‌ها به همراه دارد، به گونه‌ای که نوسانات دما و رطوبت، بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله یا طوفان می‌تواند تهدیدی برای زیرساخت‌ها به شمار رود. بنابراین نیاز به سرمایه‌گذاری در مقابله با تغییر اقلیم و تدوین برنامه های آماده سازی و بازیابی، ضروری به نظر می‌رسد تا موزه ها بتوانند به عنوان الگوهایی در مدیریت پایدار منابع فرهنگی عمل کنند.

در جوامع مدرن، جایی که بسیاری از تفکرات بر آینده متمرکز است، موزه‌ها نه تنها آینه‌ای از گذشته یک جامعه محسوب می‌شوند، بلکه سفیران خاموش و تأثیرگذاری هستند که فرهنگ‌ها را در کنار هم قرار می‌دهند. اهمیت دیپلماسی موزه در روزگار ما به طرز قابل توجهی افزایش یافته است، به گونه‌ای که موزه‌ها با برنامه‌های جهانی هدفمند و مشارکت‌های بین‌المللی متنوع، به ترویج مبادلات فرهنگی در سرتاسر جهان می‌پردازند.

نمایشگاه‌های بین‌المللی که بین کشورهای شرق و غرب برگزار می‌شود، نمونه بارز و عینی از ایجاد تفاهم و درک متقابل فرهنگ‌ها هستند. این نمایشگاه‌ها به جوامع این امکان را می‌دهند که از طریق هنر و تاریخ مشترک، با یکدیگر آشنا شوند و روابط معنادارتری را برقرار کنند. به طور کلی، موزه‌ها با فراهم آوردن بستری برای تبادل نظر و تعامل، نقشی اساسی در شکل‌دهی به آینده دیپلماتیک ایفا می‌کنند.

امروز، جهان همانند روزگاران پیشین از خوی استعمارگری قدرت طلبان رنج می‌برد از این‌رو، موزه‌ها به عنوان فرهنگی‌ترین نهاد بشری که از امتیاز قدرت نرم نیز برخوردارند، می‌توانند تفکر استعمارزدایی را ترویج داده و شعار برابری فرهنگ‌ها را در گفتگوی جهانی مطرح کنند و در مورد بازاندیشی قدرت نوین فرهنگ‌ها و گذشته تاریک استعمار بحث نمایند. برای این منظور، موزه‌ها باید دیدگاهی متنوع‌تر و رهایی‌بخش‌تر ایجاد کنند که مستلزم بازنگری در منشأ مجموعه‌ها و ترکیب پژواک‌های جدید از موزه‌هاست. 

به بیان دیگر، موزه‌ها با پذیرش تغییر ساختاری و محتوایی و حمایت از فراگیری نقش آنها در جهان، می‌توانند به کاتالیزورهای تغییر تبدیل شوند و چالش‌های کلان سیاسی امروز را با ایجاد صلح جهانی برای آینده‌ای پایدارتر و امیدوارتر مرتفع کند.

انتهای پیام/