میراث‌آریا: بازارهای تاریخی ایران همواره به‌عنوان کانون‌های اصلی تجاری، اجتماعی و فرهنگی شناخته شده‌اند. یکی از این بازارهای باارزش و کهن، بازار سمنان است که به‌عنوان یکی از نمونه‌های برجسته معماری بازارهای ایرانی شناخته می‌شود. این بازار که قدمت آن به دوران ایلخانیان باز می‌گردد، با گذشت قرن‌ها همچنان به‌عنوان مرکزی تجاری و اجتماعی در قلب شهر سمنان فعال است.
سیر تحول بازار تاریخی شهر سمنان
بازار تاریخی سمنان یکی از کهن‌ترین و مهم‌ترین بازارهای ایران است که قدمت آن به دوران ایلخانیان می‌رسد. این بازار در طول تاریخ شاهد تحولات زیادی بوده و در هر دوره با توجه به نیازهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زمان خود تغییراتی به خود دیده است. از زمانی که این بازار به‌عنوان یک مرکز تجاری و فرهنگی در سمنان شکل گرفت تا امروز، همچنان به‌عنوان یکی از جاذبه‌های اصلی گردشگری و تجاری این شهر باقی‌مانده است.
پیشینه تاریخی سمنان
سمنان، شهری که امروزه به‌عنوان یکی از مراکز مهم استان سمنان شناخته می‌شود، ریشه‌ای کهن در تاریخ ایران دارد. بسیاری از نویسندگان و جغرافیدانان اسلامی به‌ویژه در قرون‌وسطی، سمنان را یکی از شهرهای معتبر و پیشرفته ایران معرفی کرده‌اند. تاریخ‌نگاران، از جمله مؤلفان کتاب‌های تاریخی و جغرافیایی، تاریخچه تأسیس این شهر را به طهمورث دیوبند از پادشاهان پیشدادی نسبت می‌دهند. این شهر در طول تاریخ، به‌ویژه در دوران اسلامی، همواره مرکز فرهنگی و تجاری منطقه بوده است.
سمنان در گذشته بخشی از منطقه بزرگ‌تر کومش بود و در زمان‌های مختلف تحت تأثیر سلسله‌های مختلف ایران قرار داشت. در دوره‌های بعد از اسلام، شهر سمنان به‌عنوان یک نقطه اتصال برای جاده‌های تجاری مهم، به‌ویژه مسیر جاده ابریشم، اهمیت یافت. در این دوره، این شهر مرکز تولید و تبادل کالاهای متنوعی نظیر پنبه، پشم، فرش و مواد غذایی بود.
بازار سمنان، مرکز تجاری و اجتماعی
بازار تاریخی سمنان یکی از برجسته‌ترین و شناخته‌شده‌ترین بازارهای ایران است. این بازار که ساخت آن به دوران ایلخانیان مربوط است، در طول تاریخ بارها توسعه‌یافته و به‌ویژه در دوره‌های مختلف اسلامی، تحولات قابل‌توجهی داشته است. این بازار نه‌تنها به‌عنوان یک مرکز تجاری و اقتصادی عمل می‌کرد، بلکه به‌عنوان یک فضای اجتماعی و فرهنگی نیز نقشی کلیدی داشت.
بازار سمنان از ابتدا به‌عنوان یک مرکز دادوستد و تبادل کالاهای مختلف، از جمله پارچه، آهن، ادویه و مصنوعات دستی، مورداستفاده قرار گرفت. باگذشت زمان، این بازار به قلب تپنده اقتصادی سمنان تبدیل شد و در دوره‌های مختلف تاریخ ایران به‌ویژه در دوره‌های اسلامی و قاجار به توسعه خود ادامه داد.
تاریخچه و معماری بازار سمنان
بازار سمنان در دوره ایلخانیان به‌عنوان یک فضای تجاری ابتدایی شکل گرفت؛ اما در طول قرون بعدی، به‌ویژه در دوران صفوی، قاجار و حتی پهلوی، بخش‌های مختلف این بازار توسعه یافت و تغییرات مهمی در ساختار آن ایجاد شد. این بازار در گذشته به‌عنوان یک بازار سرپوشیده با سقف‌های بلند و گنبدهای زیبا شناخته می‌شد که به‌خوبی در برابر شرایط جوی مختلف ایران مقاومت می‌کرد. این ساختار معماری سنتی که از مصالح محلی همچون آجر، خشت و چوب استفاده می‌کند، ویژگی‌های خاصی دارد که آن را از دیگر بازارهای تاریخی ایران متمایز می‌کند.
در دوران قاجار، بخش‌هایی از بازار سمنان به‌طور ویژه گسترش یافت و تعداد زیادی کاروانسرا، تیمچه و خان‌های تجاری در آن ساخته شد. این کاروانسراها و تیمچه‌ها به‌عنوان محل‌های اقامت برای مسافران و تاجران به کار می‌رفتند. در این دوران، بازار سمنان با داشتن راسته‌های مختلف و گنبدهای زیبا تبدیل به یکی از مراکز مهم تجاری ایران شد.
ساختار کالبدی بازار سمنان
بازار سمنان به‌طورکلی به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند:
بازار شمالی (بازار بالا یا راسته‌بازار): این بخش از بازار که در دوره‌های مختلف تاریخی، به‌ویژه در دوران قاجار، نقش مهمی ایفا کرده است، یکی از اصلی‌ترین قسمت‌های بازار سمنان است. این بخش به‌صورت طولانی و سرپوشیده از شمال به جنوب کشیده شده و دارای مغازه‌های متعدد، کاروانسراها، تیمچه‌ها، حمام‌های قدیمی و مساجد مختلف است. این بخش از بازار به دلیل برخورداری از ویژگی‌های خاص معماری خود، از جمله سقف‌های بلند و نورگیرهای شیشه‌ای، برای گردشگران جذاب است.
بازار جنوبی (بازار حضرت): بخش جنوبی بازار سمنان که نسبت به بخش شمالی کوتاه‌تر است، هنوز نیز یکی از مراکز تجاری فعال در سمنان به شمار می‌آید. در این بخش، مغازه‌هایی برای فروش اجناس مختلف از جمله مواد غذایی، لباس و صنایع‌دستی وجود دارد. این بخش از بازار به‌طور خاص در دهه‌های اخیر مورد بازسازی قرار گرفته و همچنان یکی از مناطق پررونق بازار است.
بازار شیخ علاءالدوله (بازار مرده‌ها): این بخش که به نام شیخ علاءالدوله، عارف مشهور سمنانی، نام‌گذاری شده است، در گذشته به‌عنوان محلی برای انتقال مردگان به قبرستان سنادره استفاده می‌شد. این بازار که به «بازار مرده‌ها» نیز معروف است، امروز به‌عنوان یکی از بخش‌های فرهنگی و تاریخی بازار سمنان شناخته می‌شود.
جاذبه‌های گردشگری در بازار سمنان
بازار سمنان نه‌تنها یک مرکز تجاری است، بلکه به‌عنوان یک مقصد گردشگری فرهنگی نیز شناخته می‌شود. این بازار با داشتن بناهای تاریخی متعدد، همچون مسجد جامع سمنان، تکیه پهنه، امامزاده یحیی و موزه پهنه، همواره توجه گردشگران داخلی و خارجی را جلب می‌کند. گردشگران می‌توانند از معماری سنتی بازار، آثار تاریخی آن و نیز سوغات محلی مثل پسته، جاجیم، نان‌های محلی و سفال‌های تزئینی خرید کنند.
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد بازار سمنان، وجود تیمچه‌ها و کاروانسراها ست که در دوره‌های مختلف ساخته‌شده‌اند و به‌عنوان محلی برای استراحت مسافران و تاجران استفاده می‌شدند. برخی از این تیمچه‌ها هنوز هم قابل بازدید هستند و گردشگران می‌توانند در آن‌ها احساس فضای تاریخی و تجاری بازار را تجربه کنند.
اقتصاد بازار سمنان
بازار سمنان از دیرباز به‌عنوان یکی از مراکز تجاری مهم منطقه شناخته می‌شود. در گذشته، این بازار محل دادوستد کالاهای مختلف از جمله پارچه، ادویه، آهن و مواد غذایی بود. با توجه به موقعیت جغرافیایی سمنان که در مسیر جاده ابریشم قرار دارد، این بازار در دوره‌های مختلف تاریخ ایران، به‌ویژه در دوران صفوی و قاجار، رونق زیادی داشته است.
امروزه بازار سمنان همچنان یک مرکز اقتصادی مهم برای سمنان و حتی استان‌های اطراف است. کالاهای مختلفی از جمله محصولات کشاورزی، صنایع‌دستی، پارچه و لوازم‌خانگی در این بازار خریدوفروش می‌شوند. علاوه بر این، بخش‌های مختلف بازار همچنان به‌عنوان محل برگزاری مراسم‌های فرهنگی و اجتماعی مهم نیز استفاده می‌شود.
بازار سمنان با تاریخچه‌ای طولانی و معماری خاص خود، نه‌تنها به‌عنوان یک مرکز تجاری، بلکه به‌عنوان یک جاذبه گردشگری و فرهنگی مهم در استان سمنان شناخته می‌شود. این بازار که به دوران ایلخانیان بازمی‌گردد، طی قرون مختلف توسعه‌یافته و بخش‌های مختلف آن بازتاب‌دهنده تحولات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی سمنان در طول تاریخ است. امروز، این بازار همچنان زنده و پررونق است و به‌عنوان یک مقصد گردشگری مهم، سالانه میزبان هزاران بازدیدکننده داخلی و خارجی است. با توجه به تاریخ غنی و ساختار معماری منحصربه‌فردش، بازار سمنان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی ایران به شمار می‌آید که بازدید از آن برای هر علاقه‌مندی به تاریخ و فرهنگ ایران تجربه‌ای فراموش‌نشدنی خواهد بود.
گزارش از جواد طیبی
انتهای پیام/
نظر شما