قلعه قمچقای در نزدیکی ۶۰ کیلومتری شمال بیجار در شرق کردستان، بر روی کوهی بلند و رو به دره شاهان، در شمال روستای قمچقای از بخش کرانی و درون منطقه حفاظت‌شده بیجار استان کردستان جای دارد.

 دژ قمچقای بیجار دارای یک سنگ نوشته به خط «هیراتیک» است. هیراتیک همان خطی است که در تاریخ پس از هیروگلیف نوشته شده است. این گمان می‎رود که شاید نخستین بنیان‎گذاران دژ قمچقای سومریان باستان باشند.

گرچه از این دژ نشانه‌های تاریخی از هزاره نخست پیش از میلاد، دوران شاهنشاهی ساسانی و نیز دوران‌­های سلجوقی و ایلخانی به دست آمده است، به گمان چند تن از کارشناسان، بنای اولیه دژ به ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد باز می­‌گردد.

دژ قمچقای در دوران‌­های اشکانی و ساسانی کاربرد داشته است. این کاربرد تا دوران لشکرکشی هراکلیوس امپراتور روم به آتشکده آذرگشنسب، در تخت سلیمان در ۱۰۰ کیلومتری شمال دژ قمچقای ادامه داشته است، که در این هنگام به ویرانی دژ می‌انجامد.

وسعت دژ قمچقای بیش از ۵۰۰۰ متر مربع و بلندای دیواره‌های آن نزدیک به ۲۰۰ متر است. این دژ که از سه سوی رو به دره دارد و در پناه بلندی­‌ها بوده است، در بخش شمالی نیاز به بارو داشته است. از همین روی، در سوی شمال نشانه­‌هایی از ساخت دیواری پهن و سخت از سنگ‌لاشه با ملات و برج‎های نیمه‌استوانه برای نگهبانی از دژ بر جای مانده است، که روش ساخت آن با دیوارهای آتشکده آذرگشسب همانندی دارد. دروازه دژ نیز سوی شمال جای داده شده است.

در پایِ پشته سنگی که از بارو در سوی شمال بر جای مانده، باروهای دیگری از سده­ های میانه، بر بستر رودخانه کشیده شده‌ است. پناهگاه زیرزمینی دژ قمچقای به ژرفای ۴۱ پله به شکل دهلیزی از سنگ کنده‌ شده و به زیر دژ راه دارد. تنها راه پیوند دژ با بیرون، یک گذرگاه باریک است.

همچنین آب ‌انباری در دژ وجود داشته که راه دسترسی به آن با یک دهلیز فراهم شده است. این آب انبار نیز با آب انبار آتشکده آذرگشسب در تکاب همانندی دارد.

دسترسی به این دژ کمی دشوار است و برای بازدید از آن نیاز به راهنما و بلد محلی دارید. دره عمیق و انحنای آن، در کنار قلعه قمچقای منظره کم‌نظیری به دست می‌دهد که تا به حال ناشناخته مانده است.