مجتبی گهستونی پژوهشگر و فعال رسانه در یادداشتی درباره شیرهای خاطره‌انگیز اهواز نوشت: در دو روز گذشته در خبرها خواندیم که شیرهای خاطره‌انگیز اهواز که در ۱۰ دی‌ماه ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۰۴۰ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شدند و مدتی به خاطر پروژه احداث پل غیر همسطح از دیده‌ها پنهان شده بودند تا آسیب نبینند، بار دیگر از قفس رها شده و به محل همیشگی خود برمی‌گردند.

میدان چهارشیر اهواز در سال ۱۳۳۱ ساخته شده و معماری آن مربوط به دوره پهلوی است؛ در این میدان چهار مجسمه سنگی به شکل شیر در چهار جهت اصلی شهر نشسته‌اند. این شیرها در ۱۰ دی‌ماه ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۰۴۰ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده بودند.

در حال حاضر تقاطع غیرهمسطح، تکمیل شده اما در سطح زیرین و کف آن، ساخت پایانه BRT و همچنین پروژه احیای محوطه چهارشیر در حال اجراست.

گفته شده است با توجه به قرار گرفتن در آستانه نوروز شهرداری اهواز از این شیرها در همان محل نگهداری می‌کند و به محض تکمیل احیای محوطه چهارشیر، باز هم شیرها در میدان در معرض دید شهروندان قرار می‌گیرند.

اما چرا شیرهای سنگی در خوزستان اهمیت دارند؟

شیرهای سنگی یکی از نمادهای فرهنگ مردم زاگرس میانی و زاگرس غربی از گذشته تاکنون محسوب می‌شوند.

آدمیان اعتقاد دارند که هر حیوانی مظهر یک خوی و خصلت است به همین دلیل معتقدند که اسب مظهر نجابت، شکوه و زیبایی، گاو مظهر فراوانی و برکت، سگ مظهر وفاداری و روباه مظهر مکر و فریب و شیر مظهر صلابت و قدرت است.

شاید به همین دلیل است که از روزگار باستان برای پاسداشت افراد رشید، مقتدر و محبوب از سنگ سخت، پیکری از شیر می‌تراشیدند و بر مزار فرد که جانش را در راه آرمان‌های بشری داده است قرار می‌دادند. از این رو اگر به شمال شرقی، شمال غربی، شرق و غرب استان خوزستان نظر بیفکنید متوجه خواهید شد که در عمده قبرستان‌ها شیر سنگی نصب شده است. حتی در دو میدان چهارشیر اهواز و میدان مرکزی شهر دهدز نیز چهار شیر نصب شده است.

به همین دلیل باید شیرهای سنگی خوزستان پس از شناسایی و شناسنامه‌دار شدن مورد محافظت قرار بگیرند، زیرا خوزستان موزه روباز انواع شیرهای سنگی محسوب می‌شود که در بخش عمده‌ای از استان خوزستان قابل مشاهده هستند.

تجمع شیرهای سنگی به جز در خوزستان در استان‌های لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان و چهارمحال و بختیاری نیز قابل مشاهده هستند. تراکم شیرهای سنگی که به مانند گله‌های شیر می‌ماند، در خوزستان به قدری است که گویی پهلوانان و جوانمردان در مقابل تو نشسته‌اند تا شکوه و اقتدارشان را نظاره‌گر باشید.

اما از تعداد شیرهای سنگی و مناطقی که در آن شیر سنگی وجود دارد آمار دقیقی در دست نیست. بنابراین به دلیل جلوگیری از تخریب و سرقت شیرها باید شیرهای سنگی شناسایی، شناسنامه‌دار و سپس مراقبت شوند.

یکی از شیرهای سنگی ثبت ملی شده و باستانی در ایران متعلق به همدان است. در بسیاری از آثار هنری و ادبی نیز از شیر سنگی روایت‌هایی شده است که می‌توان به فیلم شیر سنگی ساخته مسعود جعفری جوزانی، نمایش دالو به نویسندگی احمد بیگدلی و کارگردانی بدری برنجانی اشاره کرد. همچنین آقای روشن سلیمانی از روحانیون علاقه‌مند به تاریخ و فرهنگ بختیاری در یکی از اشعار خود شیر سنگی (برد شیر) را چنین روایت می‌کند:

به ایلی که مردانش جنگی بود/ سر قبرشان شیر سنگی بود

سر قبر مردان زور آزمای/ طلسمی ز شیر است آنجا به پا

اما مرحوم حمید مصدق هم در شعر دیگری به نام شیر سنگی از این نماد صلابت و قدرت چنین می‌گوید:

ای شیر، ای نشسته تو غمگین و سوگوار/ ای سنگ سرد سخت/ تا کی سوار پیکر تو کودکان کوی/ یکبار نیز نعره بکش/ غرشی برآر/  تا دیده‌ام تو را/ خاموش بوده ای/  در ذهن همگان/ بیگانه بوده‌ای و فراموش بوده‌ای....

یا در بخش دیگری از اشعار خود چنین سرایش می‌کند:

ای شیر سنگی، ای تو چنین واژگونه بخت/ ای سنگ سرد سخت/ همدرد تو منم/ من نیز در مصیبت تو گریه می‌کنم.

شیر در نگارکنده‌های صخره‌ای، تندیس‌های متنوع و سکه‌های رایج ادوار تاریخی و بافته‌های عشایر دارای معانی سمبلیکی بوده است. اما بختیاری‌ها با اقتباس از اصل منشاء این فلسفه، شیر را به عنوان نماد خود پذیرفته و ارائه کرده‌اند. در نقوش تخت جمشید جام‌ها و الواح ساسانی و قالی‌های شکارگاهی همه جا شیر در جدال با دلاوران نقش بسته است حجاری و نقشینه‌های مزین به شیر نشانه ذوق، فکر و احساس این قوم به هنر است که بدون پیرایه و در نهایت سادگی و شیوایی متجلی شده است و بر طبیعت و اندیشه جمعی استوار است.

مردمان با تکیه بر همین واقع‌نگری و ساده زیستی با رها کردن این سنبل از قید و بند نمادهای درباری سلطنتی و مکتب‌های مصور توانستند این سنبل پرسطوت و مقتدر را به عنوان نماد خود برگزینند. هنری که به طبیعت وابسته است و سادگی، وقار و خشونت را در هم می‌آمیزد. بنابراین منشاء شیرهای سنگی و بافته‌های منقش به شیر را می‌توان در همان سنت دیرین و باستانی جستجو کرد.

انتهای پیام/