عکاس: سید حسن ایزانلو
در خصوص تاریخچه قلم زنی نمی‌توان تاریخ دقیقی بیان کرد. فقط می‌توان گفت که قبل از مادها این هنر با سبک مخصوص خود وجود داشته است. برای شمارش صلاح‌ها، ثبت آن‌ها و تزیین صلاح‌های افراد خاص مثل پادشاهان، از حکاکی روی فلز استفاده می‌شد. با استفاده از جام‌های طلایی که به دست آمده و متعلق به چندین هزاره پیش از میلاد است، می‌توان گفت که این هنر از همان زمان‌ها بین مردم باارزش بوده است. با توجه به اینکه کاربرد فلز مس هم به چندین هزار قبل از میلاد در ایران می‌رسد، نباید از قدمت بالای این هنر تعجب کرد.
انواع سبک‌های قلم‌زنی
۱. برجسته‌کاری
در این نوع قلم‌زنی ابتدا پشت کار را قیر کرده، سپس طرح را روی کار کاربن می‌کنند و با استفاده از قلم نیم‌بر طرح را تثبیت می‌کنند. پس از تثبیت طرح، قیر را از پشت کار خارج کرده و این بار سطح پردازش شده را قیراندود کرده و توسط قلم‌هایی که عبارت‌اند از قوشه، کف رو، کف تخت و… ظرف را برجسته می‌کنند.
خطوط نیم‌بر شده در پشت کار، راهنمای عمل قلم‌زنی است. پس از اینکه عمل برجسته‌کاری صورت گرفت، مجددا قیر را به سمت اولیه برگردانده و در این مرحله روسازی و زمینه کردن کار انجام می‌شود.
۲. نیمه برجسته‌کاری
در این قلم‌زنی به جای استفاده از قلم‌های برجسته کاری از قلم‌های معمولی استفاده می‌شود و به جای اینکه کار را از پشت برجسته کنند، از طرف مقابل آن قدر زمینه را پایین می‌برند که سطح پردازش شده نمایان شود.
۳. ریزه قلم‌زنی
در این روش، کار پس از قیر شدن طراحی شده و سپس نیم‌بر و روسازی و زمینه می‌شود که دارای برجستگی نیست و بیشتر از طرح‌های گل و مرغ اسلیمی و… استفاده می‌شود.
۴. حکاکی
در این روش کار، به جای استفاده از چند قلم تنها از یک قلم استفاده شده و این قلم، عمل قلم‌زنی را انجام می‌دهد. در واقع در این نوع قلم‌زنی، با استفاده از قلم تیزی گوشت فلز کنده می‌شود.
۵. مشبک‌کاری
در این روش به جای اینکه مثل ریزه قلم‌زنی زمینه بزنند یا مثل برجسته‌کاری زمینه را بخوابانند، زمینه را از سطح فلز جدا می‌کنند. از این روش معمولا در قدیم در ساخت چراغ‌های فانوسی و محل‌هایی که قرار است از آن‌ها آب عبور کند استفاده می‌شد.
بیشتر فرآورده‌های فلزی که ظرف یک قرن اخیر در ایران ساخته شده از مس است که بسیاری از این فرآورده‌ها برای مصارف روزانه ساخته شده و بدون تزیین هستند و عنصر اصلی زیبایی آن‌ها همان شکل آن‌ها است ولی ظروف مسی که ارزش نمایشی بیشتری داشته‌اند معمولا مورد توجه صنعتگران و هنرمندانی چون قلم‌زن و کنده‌کار و گاه برجسته‌کار قرار گرفته‌اند.
دامنه هنر فلزکاری در ایران بسیار وسیع است؛ از جمله می‌توان از هنر مشبک‌کاری نام برد که وسایلی از قبیل فانوس، آباژورهای پر نقش و نگار مسی و برنجی، بخوردان، گلدان و پوشش بطری را شامل می‌شود. مواد اولیه‌ی اصلی مورد مصرف سازندگان فرآورده‌های مس و برنج شامل مس، برنج و آلیاژهای این دو است.
ابزار کار صنعتگران این رشته از دو دسته تشکیل می‌شود؛ یک دسته ابزاری که در مرحله‌ی ساخت محصولات مورد مصرف قرار می‌گیرد مانند دستگاه خم‌کاری، فرچه، کوره برقی، سندان و چکش. دسته‌ی دیگر ابزاری هستند که در مرحله قلم‌زنی مورد احتیاج است مانند دستگاه قیر آب‌کنی، پرگار، انواع قلم آهنی، چکش و…
استان خراسان رضوی مثل استان اصفهان همیشه از مراکز مهم هنر قلم‌زنی ایران بوده و هست.
