به گزارش میراث آریا، دژاوو یا حس آشناپنداری کمابیش در تمامی خانه‌های تاریخی آدمی را درخود می‌گیرد و او را به سفر در زمان می‌برد، به جایی که کسانی همانند خودت می‌زیسته‌اند و روزگار می‌گذرانده‌اند منتها با دیدی متفاوت به زندگی.
با این همه، مشترکاتی بین آنها و تو وجود دارد و آن این است که مشکلات شکلی زندگی به حداقل برسد؛ تلاشی که امروز به مدد صنعت و فناوری فراهم آمده اما دیروز با فکر و حکمت و اندیشه حاصل می‌شد.
آری، سخن از خانه‌ای است در کهن‌شهر شوشتر که سفر تو را به این شهر حتی اگر هزاران بار به آنجا سفر کرده باشی متفاوت می‌کند. خانه‌ای با بیش از ۲۰۰ سال دیرینگی که جای‌جای آن نشانی از تاریخ و تمدن است.
این خانه به «خانه تاریخی سرابی» معروف است واقع در خیابان ۲۰ متری عبدالله بانو، در کنار بقعه عبدالله بانو، جنب دبستان پسرانه زرین که حالا دیگر به هتل سنتی سرابی شوشتر تبدیل شده است.
این خانه با تلاش و همت بازماندگان خاندان سرابی امروزه تغییرکاربری یافته است و برای نیل به این هدف ناهمواری‌های بسیاری هموار شده‌اند و این امر با وجود تمامی مسائل و مشکلات مصداق تحقق سرابی پر آب در «خانه تاریخی سرابی» است.
آرش و آذین سرابی از نوادگان و بازماندگان خاندان سرابی با کوششی خستگی‌ناپذیر که بیش از یک دهه طول کشیده افزون بر خودِ خانه تاریخ آن را نیز زنده کرده‌اند تا جایی که شبی اقامت و یا ساعتی گذران وقت در آن تو را برآن می‌دارد تا با خود عهدکنی دست‌کم یک یا چندبار دیگر پا به شوشتر بگذاری با این تمایز که قصد تو این بار خانه سرابی و حال و هوای نوستالوژیک آن است.
آرش سرابی با بیان اینکه خانه تاریخی سرابی یکی از خانه قدیمی شوشتر است که دو طبقه بر روی زمین و شش طبقه به‌صورت پلکانی در زیر زمین دارد و دارای جذبه گردشگری است می‌گوید: این خانه با آجر ساخته شده و با گچ‌بری و کتیبه‌های تاریخی نفیسی تزیین شده است.
او می‌افزاید: خانه تاریخی سرابی دارای سه کتیبه ارزشمند است که لوتوس اختصاصی شوشتر در آنها نقش بسته است. در شوشتر نقشی موسوم به «گل مرغ» مرسوم است که از طوطی‌هایی که در شوشتر وجود دارند الگوبرداری شده است. این طوطی‌های وحشی با چشم‌های بسیار درشت در کتیبه‌ها نقش بسته‌اند. در لوتوس دیگر، طوطی دیگری هست که تعداد پرهای آن متفاوت است.
سرابی ادامه می‌دهد: در طبقه منفی ۲ این خانه کتیبه‌ای قرار دارد که روی آن اسامی متبرکه الله، محمد، علی نوشته شده است. در کتیبه‌ای دیگر هم عبارت «مبارک باد» در وسط نقش خورشید نوشته شده که نماد روشنایی و نور است. این کتیبه در شوادان است؛ شوادانی که از جنس سنگ است و فضای دنجی دارد.
از قرار حوض این خانه نیز ویژگی خاصی دارد. سرابی در این باره توضیح می‌دهد: در بیشتر خانه‌های تاریخی شوشتر حوضی وجود نداشت چون تامین آب حوض دشوار بود و بایستی آب را خریداری می‌کردند. برخی چنین حوضی را به‌تازگی اضافه کرده‌اند که فاقد اصالت است. ولی با توجه به وجود سازه آبی در خانه تاریخی سرابی به آب فراوان دسترسی وجود داشت و مشکلی در تامین آب حوض نبود.
نواده خاندان سرابی اضافه می‌کند: این حوض درست روبه‌روی بهارنشین است و ارتفاعش با ۲ ایوان پایین هم‌طراز است. بدین شکل بادی که وارد بهارنشین می‌شود از روی آب حوض عبور کرده و خنک می‌شود. حجم آب این حوض سه وجب‌ونیم در سه وجب‌ونیم است و از نظر شرعی آب کر محسوب می‌شود.
نکته جالب دیگر اینکه طبقه بالای خانه سرابی مربوط به دوره قاجار است ولی طبقه همکف بالای ۲۵۰ سال قدمت دارد.
سرابی می‌گوید: در زمان مرمت راه‌پله‌ای پیدا شد که ۸۰۰ سال قدمت دارد. دیرینگی طبقات منفی چهار تا شش به دوره هخامنشی برمی‌گردد و معماری آنها به‌صورت دست‌کند است و صخره‌ها تراش خورده‌اند.
شگفت اینکه از زیر زمین خانه تاریخی سرابی به مجموعه سازهای آبی تاریخی شوشتر دسترسی وجود دارد که در زمان جنگ مورد استفاده قرار می‌گرفته است. همچنین برای فرار از گرمای تابستان و گردش هوا مسیرهای زیر زمینی احداث شده است. به این مسیرها کوره‌راه گفته می‌شد.
او با اشاره به شبستان خانه اظهار می‌کند: شبستان بخشی به نام «زن‌گذر» دارد در طبقه منفی پنج که به مجموعه آسیاب‌ها می‌رسد و دو سفته یا سازه آبی مربوط به زمان هخامنشی در زیر زمین آب مورد نیاز در تابستان را تامین می‌کند.
شاخصه‌های این خانه بسیار است. از جمله اینکه شش «بهارنشین» دارد. این در حالی است که در دیگر خانه‌های تاریخی شوشتر یا فقط یک «بهارنشین» دارند یا مانند خانه‌های تاریخی «مقدم» و «مستوفی» فاقد «بهارنشین» هستند.
سرابی در این باره نیز توضیح می‌دهد: از آنجا که خانه تاریخی سرابی خانه‌ای اشرافی بوده و تردد و مهمان‌های زیادی داشته سه «بهارنشین» یا «ایوان شهدادی» درون آن ساخته شده و از مهمان‌ها در فضایی باز پذیرایی می‌شده و بر حیاط اشراف داشته‌اند.
از دیگر ویژگی‌های معماری این خانه «حوض» و «ضلع شمال‌نشین» است که مرمت آن در حال انجام است و قرار است با شیشه‌های رنگی تزئین شود.
گفتیم که ویژگی خاص خانه تاریخی سرابی این است که از زیر زمین به مجموعه سازه‌های آبی تاریخی ثبت جهانی شوشتر دسترسی دارد. سرابی می‌گوید: به این صورت که پس از طی مسیر ۸۰۰ متر به بالای بخش «دوپلون» منتهی می‌شود.
وارث خانه تاریخی سرابی خاطرنشان می‌کند: در گذشته معمارها بسیار توانمند بودند و برخی از آنها از ستاره‌شناسی سررشته داشتند و زمانی که یک معمار می‌خواست خانه‌ای را بنا کند بایستی می‌دانست که «شوادان» و «شبستان» آن در کجا باشد. معمار بایستی می‌دانست که خورشید در ماه‌های بهاری در کجای خانه می‌تابد تا «شبستان» و «سی‌سرا» را در همانجا احداث کند.
به همین خاطر در گذشته مردم شوشتر در فصل بهار از «شبستان‌ها» استفاده می‌کردند زیرا «شبستان‌ها» ۲۰ درجه دمای هوای معکوس با بخش حیاط خانه دارند. یعنی اگر در طبقه‌های بالا دمای هوا ۴۰ درجه بود در «شبستان‌ها» این دما به ۲۰ درجه می‌رسید. همچنین اگر در زمستان دمای هوا به صفر درجه برسد در شبستان به مثبت ۲۰ درجه می‌رسد.
نواده خاندان سرابی می‌گوید: ولی در فصل تابستان که گرما به اوج خود می‌رسید و حتی دیگر در شبستان هم قابل تحمل نبود مردم به شوادان‌ها می‌رفتند. با توجه به عمق شوادان تفاوت دمای آن تقریبا ۲۵ تا ۲۷ با بیرون است. دمای شوادان نسبتا ثابت است و بین ۲۳ تا ۲۵ درجه است و این همان دمای رفاه نسبی است.
در گذشته، معمار چنین اطلاعاتی داشت و می‌دانست که سی‌سرای شوادان بایستی در کجا باشد که در فصل تابستان یا بهار نورگیر باشد. همچنین زاویه پیچش باد در خانه با توجه به شکل آن بایستی مد نظر قرار می‌گرفت.
به گفته سرابی، برخی معماران حکیم و شاعر هم بوده‌اند و بدین ترتیب زیبایی‌شناختی و روان‌شناختی هم در بنای ساختمان مد نظر بوده است. این گونه است که خانه‌های ارزشمندی ساخته می‌شد که به فرد احساس خوبی القا می‌کرد. پشت چنین حس خوبی دانش نهفته است و هیچ چیزش اتفاقی نیست.
او همچنین با بیان اینکه مرمت خانه تاریخی سرابی ۱۲ سال طول کشید و هشت سال آن صرف طبقات زیر زمین شد، می‌گوید: مرمت فضای زیر زمین به دلیل برخورداری از ارزش تاریخی بسیار دشوار بود. در مرمت طبقات زیر زمین از هیچ سنگ و آجر جدیدی استفاده نشد. آجرهای اصلی ساختمان دانه‌دانه برداشته و با حساسیت و دقت خاصی مرمت شده و مورد استفاده قرار گرفته است.
در گذشته هنگام ساخت خانه وضعیت سلامت افراد ساکن هم مد نظر قرار می‌گرفت. برای مثال اگر شخصی طبع تر و مرطوب داشت در جای خاصی از خانه ساکن می‌شد. بنابراین معمار بایستی با طب نیز آشنایی می‌داشت و یا قبل از ساخت خانه همه اعضای خانواده به طبیب مراجعه می‌کردند.
سرابی در پایان با اشاره به نظام آب‌رسانی شهر شوشتر اظهار می‌کند: در زمان داریوش هخامنشی سه اتفاق آبی بزرگ افتاد؛ یکی حفر کانال سوئز است، دیگری نهر دست‌کند «داریون» یا «داریوش» است و سومی سازه‌های آبی به نام سفته است. این سفته‌ها کار آب‌رسانی به شهر را انجام می‌دادند. در شوشتر به یکی از سفته‌ها «چاه دریایی» گفته می‌شود که در حقیقت نه چاه است و نه قنات بلکه منبع تغذیه سفته رودخانه است.
او ادامه می‌دهد: با این سفته‌ها به سه نقطه شهر آب‌رسانی می‌شود. از ابتدای نهر دست‌کند داریون آب وارد دل زمین شده به سه نقطه شهر می‌رسد؛ یکی سید محمد بازار است، دیگری مسجد جامع شوشتر و سومین نقطه خانه تاریخی سرابی است که کل منطقه را آب می‌داده است.
گزارش از جلیل جعفری
انتهای پیام/
نظر شما